Mayses fun hintern oyvn 16: Hene Fayer

  1

yo, *sheydim.
s'zenen faran mentshn *sheydim, bahit zol men vern!
mames farkukn zikh ven zey lign in kimpet un m'veyst den oyf vos m'kukt?
Hene Fayer, azoy hot men zi gerufn un dos iz nisht geven keyn mentsh, nor a fayer fun *gehenem.
kh'veys az m'tor nisht baredn keyn *bar-menen.
zi iz shoyn dos irike lang ibergekumen.
s'iz den geven ir shuld?
s'hot shtendik gebrent in ir a fayer.
m'hot es gezen in ire oygn: tsvey koyln.
m'hot zikh gekont in zey opbrien.
geven iz zi a shvartse vi a tsigaynerin, mit a shmol *ponim, ayngefalene bakn, hoyt un beyn.
kh'hob zi a mol gezen baym taykh: di ripn hobn aroysgeshtartst vi reyfn.
m'hot gekont yedn beyn ibertseyln.
vi kon aza eyne vern fet?
ir't gekont zogn a vort un nisht meynen keyn *shum shlekhts, male, vos s'khapt zikh aroys fun moyl.
ober glaykh hot zi zikh ongetsundn.
zi hot genumen shrayen, fokhen mit di foystn, arumloyfn ahin-un-tsurik vi dul.
dos *ponim irs iz gevorn vays fun grimtsorn.
oyb ir't zikh farentfert, iz zi ersht greyt geven aykh oyftsuesn.
zi't gekhapt a gefes un gevorfn oyfn dil.
yede por vokhn hot der man irer, *Tuvye khaskeles, gemuzt aynkoyfn *keylim un zey *toyvlen in *mikve.
di shtot hot miklompersht gehat eyn farlang: farshemen Henen.
az zi iz arayngefaln in der yukhe, hot zi gezogt zakhn vos a *meshugenem volt nisht ayngefaln.
*kloles hobn zikh geshotn fun ir vi veremdike arbes.
ale *kloles fun der *toykhekhe hobn far ir nisht geklekt.
zi't gekont varfn a shteyn oykh.
zi't oysgehakt bay a *shokhnte a shoyb mitn vinter.
yene hot zikh keyn mol nisht dervust far vos.
Hene hot gehat kinder, fir meydlekh, ober vi nor zey zenen untergevoksn, zenen zey antlofn fun der heym.
eyne hot gekrogn a shtele fun a dinst in Lublin, eyne iz avek keyn Amerike, di shenste, *Malkele, iz geshtorbn fun shkarlatin un di ferte hot *khasene gehat mit an altn man - alts beser vi tsu hoyzn mit Henen.
der man irer, der *Tuvye, iz geven a *tsadik, vayl nor a *tsadik kon oys'haltn mit aza *klavte tsvontsik yor.
geven iz er a ziper.
in yene tsaytn hot men vinter ongehoybn arbetn bay di *balebatim ven in droysn iz nokh fintster.
der ziper hot gemuzt mitbrengen zayn eygn likhtl.
fardint hot men vaser oyf kashe.
*avade hot zi gelitn noyt, nor zi iz nisht geven eyne.
vifl zidlerayen un *kloles s'zenen arayn in dem *Tuvyen volt men gekont oysrekhenen mit a vogn krayd.
kh'bin eyn mol geshtanen derbay, vi er iz avek tsu der arbet un zi't im nokhgerufn: tsurik zol men dikh shoyn trogn oyf a *mite.
*oser tsi r'hot zikh mit epes farshuldikt.
r'hot ir avekgegebn dem letstn groshn.
r'hot zi lib gehat oykh vi azoy m'kon lib hobn aza gehintekhts, veyst eyn got.
ober ver kon dergeyn vos s'tut zikh in harts fun a mansbil?
mayne libe mentshn, r'iz antlofn fun ir.
eyn mol, in a zumerdikn fraytik, iz er miklompersht avek in bod arayn un farshvundn vi a shteyn in vaser.
az zi't derhert vos s'iz geshen, iz zi geton a fal avek in mitn gas un gekrogn, nisht kegn nakht gedakht, di *nikhpe.
zi't genumen klapn mitn kop on a shteyn, shipn vi a shlang un a shoym iz ir gerunen fun moyl.
m'hot ir arayngeshtupt in der linker hant a shlisl, nor s'hot nisht geholfn.
der koptukh hot zikh ir aropgeglitsht un m'hot gezen az zi golt nisht dem kop.
m'hot zi avekgetrogn aheym.
kh'hob nokh keyn mol aza *ponim nisht gezen: grin vi groz.
di oygn hobn zikh ibergedreyt.
az zi iz gekumen tsu zikh, hot zi genumen shiltn un mir dukht zikh, az fun demolt on hobn di *kloles bay ir nisht oyfgehert.
m'hot gezogt oyf ir, az zi shilt fun shlof.
*yom-kiper iz zi geshtanen in vaybershul.
di firzogerin hot firgezogt dos davenen un Hene hot geshpign klek oyf alemen: oyfn *rov, oyfn *khazn, oyfn *gabe.
dem *Tuvyen hot zi gevuntshn a shvarts kvitl, a *gzar-din, pokn un pakhirn.
zi't gelestert got oykh.

nokh dem vi der *Tuvye hot zi farlozt, iz zi in gantsn gevorn vild.
geveynlekh an *agune geyt knetn teyg in di multers, oder vert a dinst, ober ver vet araynlozn aza *marshas in hoyz?
zi't gepruvt handlen donershtik mit fish, ober ven a *baleboste hot zi gefregt vi tayer s'iz fish, hot Hene opgeentfert:
- ir't dokh say vi nisht koyfn, vos zhe kumt ir zikh reytsn?
bay mir vet ir tapn un koyfn vet ir ergets andersh.
eyn *baleboste hot genumen a fish un im a kuk geton hintern oyer, tsi er iz frish.
ersht Hene tut im a rays aroys fun ire hent un shrayt:
- vos lekt ir un shmekt?
fresn farshtunkene fish past aykh nisht?...
un zi't ir glaykh genumen oysrekhenen dem *yikhes bizn tsentn *dor, ale zind vos zeydes un bobes zenen bagangen, yedn *psul in der *mishpokhe.
ale fishers hobn farkoyft zeyer *skhoyre un Hene iz geblibn mit a ful shaf fish.
yeder por vokhn hot Hene gevashn vesh un fregt mikh nisht vos s'hot zikh opgeton.
iber alts hot zi zikh gekrigt: iber der balye, di shtrik, *afile baym ontsapn vaser fun plump.
oyb zi hot gefunen a shtoybele oyf a hemd, hot zi *getaynet, az m'hot eygns ayngerikht ire vesh.
zi aleyn hot aropgerisn di shtrik bay andere.
m'hot gehert di koyles iber a halber shtot.
m'hot *moyre gehat far ir un m'hot ir alts nokhgegebn, ober dos hot oykh nisht getoygt.
entfert men, vert a gepilder.
oyb m'farshvaygt, shrayt zi: s'past aykh mer nisht tsu redn tsu mir?
ove-tove, m'kon fun ir reyn nisht aroys.
di ershte tsaytn flegn di tekhter kumen tsu ir fun der groyser shtot oyf *yom-tev.
voyle meydlekh eyns bay eyns, ale gerotn in *Tuvyen.
zey hobn gebrengt *matones oykh.
ot kusht men zikh un glaykh vert a geshrey in yatke gesl.
m'brekht shoyn teler, m'hakt shoyn shoybn.
dos meydl nemt loyfn vi a *farsamte un Hene loyft ir nokh mit a shtekn un shrayt:
- *mamzer, horflaks, tlik, oysgerunen vern hostu gedarft bay der mamen in boykh!
*afile a kats hot lib ire ketslekh.
nokh dem vi *Tuvye iz avek, hot Hene gevorfn a *khshad, az di kinder veysn vu der tate bahalt zikh oys.
zey shvern heylike *shvues, ober Hene revet:
- far shvern falsh, zol dir der pisk zitsn fun hintn.
vos hobn zey nebekh gekont ton?
zey hobn gevaykht fun ir vi fun a pest un Hene iz avek tsum belfer un geheysn shraybn a briv, az zi mekt zey oys.
zi iz mer nisht zeyer mame un zey zenen nisht ire tekhter.
fun destvegn, in a kleyner shtot lozt men nisht shtarbn fun hunger.
gute mentshn hobn zikh derbaremt.
a tkhoyer darf oykh esn.
m'brengt a grits, a knobl-borsht un m'lozt shteyn bay der shvel.
arayngeyn tsu ir in shtub iz vi tsu a leyb in leybngrub.
m'leygt ir avek broyt un kartofl un vos m'kon opshporn.
ober zi hot rekht nisht farzukht fun di ale gobn.
zi't alts arayngevorfn in grub fun mist.
azoyne layt vern zat fun *makhloykes.
az Hene hot ayngezen, az tsu di dervaksene hot zi nisht keyn tsutrit, hot zi zikh ongezetst oyf di kinder.
a yingl geyt farbay un Hene khapt im arop s'hitl, *beasher er hot gerisn barelekh fun ir barnboym.
geven zenen di barelekh ire hart vi holts un a *tam hobn zey gehat fun holts.
a *khazer volt zey *oser nisht gegesn.
ober zi darf nor hobn an oysreyd.
ligns shit zikh ir fun moyl un yedn eynem ruft zi ligner.
zi loyft avek tsum pristav un *masert di gantse shtot: der broyt
bronfn bay zey in kamer, yener brengt kontraband fun Galitsye.
di *mikve iz umreyn.
zi hot tsugetrogn, az *khsidim in kloyz shiltn dem keyser.
s'kumt tsum priziv un Hene makht gevaldn in mark: di raykhe zindlekh
bafrayt men un di oreme yungen geyen dinen.
es iz *emes oykh, ober az ale dinen fonyen, iz shoyn beser?
emets muz geyn.
ober Hene kon nisht leydn keyn *avles.
der natshalnik hot banumen, az zi't im araynbodn in a *tsore un er't
zi avekgeshikt in a *meshugoim-hoyz.
kh'bin geshtanen derbay vi a zelner un a vekhter zenen gekumen zi
nemen.
zi iz zey akegngekumen mit a hak.
zi't gemakht azoyne *yayles, az di gantse shtot iz zikh tsunoyfgelofn.
ober vi shtark iz a *nekeyve?
m'hot zi gebundn vi a sheps un aroyfgeleygt oyf a fur.
zi shilt oyf rusish, oyf poylish, oyf yidish.
zi't gehat a *kol vi an *egle arufe.
m'hot zi gants sheyn avekgefirt keyn Lublin un dort hot men ir
ongeton a *meshugoim-hemd.
s'zenen nishto keyn *tkifim.
kh'veys nisht vi zi hot zikh dort oyfgefirt, *avade zikh tsugelekt
tsu di *doktoyrim, vayl a halb yor iz nisht ariber un Hene iz vider in shtot.
a *mishpokhe hot zikh gehat arayngeklibn tsu ir in shtub, ober zi't aroysgetribn dos gantse gezindl in a kalter nakht.
itst hot zi geyomert, az m'hot zi *baganvet.
zi iz gegangen tsu ale *shkheynim zukhn *gneyves.
zi't alemen farshemt, yedn farpatsht s'*ponim.
*shabes hot men zi shoyn nisht arayngelozt in vaybershul.
m'hot ir nisht farkoyft keyn shtot oyf *yomim-neroim.
es iz gekumen dertsu, az ven zi iz gegangen shepn vaser tsum brunem, zenen ale antlofn, vayl vi nor m'dernentert zikh in ire *daled ames, azoy vert glaykh a hetse.
zi't *afile nisht geshoynt di toybe.
m'firt farbay a *mes un Hene shpayt nokh im un shrayt, az er't zikh valgern in ale viste velder.
fayne layt farshvaygn, ober az s'treft on oyf proste layt, krigt zi klep.
zi't lib gehat tsu krign geshlogn, dos iz der *emes.
zi't gekont arumloyfn un vayzn: der hot ir gemakht a bayl, yener hot ir untergehakt an oyg.
zi iz gelofn tsum feldsher un in apteyk.
zi halt in eyn rufn yedn tsu a *din-toyre, ober der *shames vil nisht rufn un der *rov hot ongezogt, m'zol zi nisht araynlozn in *bes-din-shtub.
zi iz gelofn tsu di *goyim, nor zey viln oykh fun ir nisht visn.
s'iz ir gornisht geblibn *akhuts got.
er't nemen *nekome far ir.
zi un got zenen vi andere tsvey.
itst hert a *mayse
nebn Henen hot gevoynt a *bal-agole, Kopl Klots.
eyn mol vekt er zikh iber in mitn der nakht un hert Henen shrayen gevald.
er kukt aroys durkhn fentster un zet az s'brent bay a *shokhn akegniber, a shuster, nisht bay Henen.
er't gekhapt a kan vaser un iz aroys leshn, ober di *sreyfe iz bay Henen.
s'hot zikh bloyz opgeshpiglt bay yenem in fentster.
er loyft arayn tsu Henen un alts brent dort: der tish, di bank, di almer, di vent.
s'iz nisht keyn geveynlekhe *sreyfe.
flamen flien arum vi feygl.
bay Henen brent dos hemd.
Kopl iz tsugelofn un es fun ir aropgerisn.
zi iz geblibn naket vi di mame hot zi gehat.
a *sreyfe in yatke-gesl iz nisht epes a shpilekhl.
s'holts iz trukn *afile in vinter.
fun eyn funk kon s'gantse gesl vern ash.
m'kumt rateven, nor di fayern tantsn arum un makhn kozhelkes.
ale mol khapt zikh on epes andersh.
di Hene hot zikh ayngehilt in a shal ibern naketn layb, ober di frandzn brenen.
biz tog hobn di manslayt geloshn.
etlekhe zenen gevorn krank, azoy shver hobn zey gearbet.
dos zenen nisht geven glat keyn fayern, nor shretlekh fun *gehenem.
in der fri iz vider gevorn a harmider: bay Henen hot zikh fun zikh aleyn ongetsundn s'betgevant.
yenem tog bin ikh aleyn avek tsu Henen in shtub.
s'laylekh iz ful mit lekher.
di tsikhlekh oykh, un di iberdek oykh.
kh'bin nisht geven derbay, nor a multer mit teyg hot zikh ongetsundn un s'hot zikh opgebakn a labn broyt.
a bezem hot genumen flakern vi a *havdole *shabeys tsu nakhts.
Hene hot nokh nisht gehat gemakht keyn fayer in oyvn.
di zakhn hobn zikh ongetsundn fun zikh aleyn.
di flamen hobn alts gelekt vi mit tsungen.
bashiremt zol men vern, s'iz alts geven shtiklekh fun yene layt.
zi't azoy lang alemen geshikt tsum tayvl un tsu aldi *rukhes, biz di banakhtike hobn zikh genumen tsu ir...
m'hot vi-s'iz vider farloshn ober di layt fun yatke-gesl zenen avek tsum *rov un gevornt, az oyb Hene vet nisht geyn voynen ergets andersh, vet men makhn fun ir krepl-fleysh.
yeder eyner hot *moyre far zayn hoyzgezind, zayne bebekhes.
keyner vil nisht leydn far yenems zind.
ober Hene shrayt:
- vu zol ikh geyn?
*gazlonim, merder, *rotskhim!
zi iz gevorn heyzerik vi di vant.
azoy vi zi redt, hot zikh bay ir ongetsundn di fatsheyle.
ver s'hot dos nisht baygevoynt veyst nisht vos *sheydim konen opton.
der *rov zogt tsu ir:
- Hene, ir shtelt ayn *nefashes...
in der tsayt vos Hene iz geshtanen baym *rov un zikh *oysgetaynet, hot dos hayzl irs fun s'nay zikh ongekhapt.
a flam hot geton a zets fun dekhl un s'hot gehat dos geshtalt fun a mentsh mit lange hor.
er hot getantst un gefayft.
m'hot geklungen in kloyster.
di lesh-komande hot gepruvt leshn, ober in a por minut iz gornisht geblibn *akhuts a koymen un a kupe zharendike koyln.
Hene hot shpeter farshpreyt a *bilbl, az di *shkheynim hobn farbrent ir hoyz, nor s'iz *sheker vekozev.
ver vet untertsindn a hoyz ven in droysn blozt a vint?
s'zenen geven tsendliker *eydes.
der fayerdiker parshoyn hot gefokhet mit di orems un gelakht vi a *mashkhis.
er't zikh geton a hoyb in der luft un iz arayn in di volkns.
take demolt hot men ir a nomen geton Hene Fayer.
biz demolt hot men zi gerufn di shvartse Hene.

2

az Hene iz geblibn on a dakh ibern kop, hot zi gepruvt zikh bazetsn in *hekdesh, ober di oremelayt un di shlafe hobn nisht tsugelozt.
keyner vil nisht farbrent vern lebedikerheyt.
Hene aleyn iz gevorn epes vi farshtilt.
tsum ershtn mol hot zi geshvign.
a *goy a holts'heker hot zi arayngenumen tsu zikh, ober vi nor zi iz arayn in der khate, hot zikh ongetsundn dos hentl fun der hak.
er hot zi glaykh aroysgetribn.
zi volt gefroyrn gevorn in der kelt, ober der *Rov, *r' *Gershn Engl, hot zi arayngenumen tsu zikh.

der *rov hot gehat a *suke opgeteylt fun andere shtubn.
di *suke hot gehat a dil un ibern *skhakh a dakh vos hot zikh geefnt un farmakht mit shtrik.
m'hot in der gikh arayngeshtelt in der *suke an eyvele mit a rer, der roykh zol aroys.
di *rebetsin hot gelozt araynshteln a bet mit a shtroyzak un betgevant.
vos kon men ton?
m'lozt nisht bay yidn a mentsh umkumen.
m'hot zikh geshrokn di *suke zol zikh nisht onkhapn, ober m'hot gerekhnt, az far a *suke hobn di lapitutn opshoy.
in a *suke iz nishto keyn *mezuze, nor der *rov hot ongehongen a *shmoyre.
gute mentshn hobn gevolt der Henen brengen esn, nor di *rebetsin hot *getaynet: vifl zi mshteynsgezogt est, vel ikh ir aleyn gebn.

yenem vinter hot zikh di *krire ongehoybn nokh *sukes un zi't gedoyert
hayzer zenen gevorn farshneyt.
m'hot zikh gemuzt in der fri oysgrobn mit a ridel.
Hene iz gantse teg gelegn in bet.
s'iz mer nisht geven di eygene Hene:
shtil vi a toyb, nokhgibik vi a shefele.
ober fun di oygn hot aroysgekukt a nisht-guts.
dem *rovs zun, *Avreymele, hot geheytst far ir s'eyvele.
er hot dertseylt in *bes-medresh, az Hene ligt a gantsn tog ayngebablt in
di *rebetsin hot ir forgeleygt zi zol araynkumen tsu ir in shtub, *efsher helfn in der virtshaft, nor Hene entfert: a shod dem *rebns *sforim.
m'hot ongehoybn redn in shtot az ver veyst? *efsher iz aroys fun ir s'nisht-guts.

*Purim-tsayt iz mit a mol gevorn varem.
der frost hot plutsem gelozt un der taykh hot oysgegosn.
di brikgas iz gevorn farfleytst.
oremelayt zenen say vi oyf *tsores, ober az s'kumt on bay nakht vaser un di zakhn nemen arumshvimen, iz shoyn take nisht oystsuhaltn.
m'hot zikh geshift in brikgas mit a shifl.
alts iz gevorn fargosn.
m'hot shoyn gehat ongehoybn bakn *matses in a bekeray, ober di zek mel zenen gevorn farnetst un *khometsdik.
az s'iz nas un alts rint un shvimt, fargest men on fayer.
ober mit a mol hot men derhert baym *rov a geshrey.
di *suke hot zikh ongetsundn vi a lamter.
geshen iz dos in mitn der nakht.
Hene hot dernokh dertseylt, az a fayerdike hant iz afergekumen fun dakh un in eyn *rege iz alts gevorn *farsarfet.
zi hot a khap geton oyf zikh di koldre un zikh gelozt loyfn iber der blote, naket un borves.
m'hot zi arayngenumen tsum *rov.
a *breyre hot men gehat?
di *rebetsin hot oyfgehert shlofn bay nakht.
Hene aleyn hot *getaynet tsum *rov: *rebe, kh'tor es aykh nisht ton.
dem *rebns tokhter, toybe, hot batsaytns ayngepakt ire kleyder.
m'hot zikh gerikht yede minut oyf a *sreyfe.
tsu morgns hot *kohol tsunoyfgerufn an *asife.
m'hot geredt un zikh geshpart, nor m'hot nisht gekont kumen tsu keyn tolk.
s'iz shier nisht gekumen tsu petsh.
emets hot forgeshlogn m'zol Henen avekshikn in an ander shtot, ober Hene iz arayngelofn in *bes-din-shtub, opgerisn un opgeshlisn, a lebedike strashidle, un geshrign:
- *rebe, do ho[b] ikh gelebt un do vil ikh shtarbn.
grobtts mir oys a *keyver un leygtts mikh arayn.
s'*bes-oylem vel ikh nisht untertsindn...
zi hot fun s'nay bakumen *loshn.
zi't ongevorfn oyf alemen a *pakhed.
s'iz gekumen oyf der *asife a *bal-mlokhe, a *bekovediker yid *r' Zelig *Zodn, un er't gezogt:
- *rebe, kh'el ir oyfboyen a shtibl fun tsigl.
tsigl brenen nisht.
er hot nisht farlangt keyn loyn far der arbet, bloyz di kostn.
glaykh hot a blekher tsugezogt ontsushlogn a blekhn dekhl.
Hene hot nokh alts gehat a plats in yatke-gesl.
der koymen iz nokh geshtanen.
moyern a hoyz doyert *khadoshim, ober dos gebay hot men oyfgeshtelt tsvishn *Purim un *Peysekh.
ale hobn tsugeleygt a hant.
*bes-medresh-bokherim zenen geshtanen mit lopates un opgereynikt di kupes ash.
*kheyder-yinglekh hobn tsugeholfn, *balebatim hobn getrogn tsigl, geknet leym.
Fayvele Glezer hot zikh untergenumen arayntsushteln shoybn.
vi zogt men dos? s'iz nishto keyn orem *kohol.
a *nogid, *R' Falik Morgentoy, hot tsugeshtelt blekh farn dakh.
ot iz gelegn a *khurve un ot iz geshtanen a moyer.
s'zogt zikh bloyz azoy: eyn shtibl, on a dil.
ober vifl darf eyn mentsh?
m'hot gebrakht tsu shlepn an ayzern bet.
m'hot tsunoyfgekratst a kishn, a shtroyzak, an iberbet.
Hene iz *afile nisht gegangen zen vi m'boyt.
zi iz gezesn bay der *rebetsin in kikh un nayert gekukt tsi s'brent nisht ergets.
di *dire iz gevorn fartik a tog far *erev-Peysekh.
di shtot hot ir gegebn fun *moes-khitin.
m'hot ir arayngetrogn *matses, kartofl, eyer, khreyn, vos men darf.
m'hot zi bazorgt mit gefes oykh.
eyn zakh hot keyner nisht gevolt: zi hobn baym *seyder.
dos iz mer nisht geven di amolike Hene.
m'hot zi geheysn geyn, iz zi gegangen.
m'hot zi avekgezetst, iz zi geblibn zitsn.
bay nakht hot men arayngekukt tsu ir in fentster: keyn *Peysekh, keyn *seyder, keyn likht.
zi hot zikh ongelent oyf der bank un gegrizhet a mer.
itst hert vos s'kon farloyfn.
eyn tokhter, Mindl, iz gehat avek keyn Amerike.
di ershte tsayt hot men fun ir nisht gehert.
vi zogt men dos?
ibern vaser iz vi oyf yener velt.
zey kumen in dem Amerike un fargesn on tatn, on der mamen, in yidishkayt, on got.
s'geyen ariber yorn un s'kumt nisht on keyn *tmunes-os.
ober di Mindl hot zikh aroysgevizn a getray kind.
zi hot *khasene gehat un der man iz, *a ponim, gevorn shteyn raykh in der goldener *medine.
undzer potsht hot gehat a potshttreger, a proster *goy, ober mit a mol hot zikh bavizn an ander potshttreger, mit lange vonsn, mit gilderne knep un a kreyndl oyfn hitl.
er hot gebrakht a briv vos m'hot gedarft oyf im zikh *khasmenen, un far vemen iz der briv? - far Hene fayer.
zi't ongeshmirt dray shtraykhelekh un emets hot *eydes gezogt az s'iz zi.
kurts un gut, s'iz a briv mit gelt.
zaynvl lerer iz gekumen im leyenen un a halbe shtot hot zikh tsugehert:
mayn libe muter, darfst mer gornisht zorgn.
mayn man iz olrayt.
Nyu-York iz a groyse shtot un m'est dort *khale in mitn der vokh.
ale redn english, yidn oykh.
bay nakht iz likhtik vi bay tog.
banen geyen iber di dekher.
bet dikh iber mitn tatn un ikh'l aykh beydn shikn a shifskarte.
di shtot hot nisht gevust tsi m'zol lakhn oder veynen.
Hene hot alts oysgehert, gornisht gezogt.
nisht zi't gesholtn, nisht zi't gebentsht.
in a *khoydesh arum iz vider gekumen aza briv un in tsvey *khadoshim - vider.
in Amerike hobn zey tolers un yeder toler iz tsvey rubl.
az di meklers hobn derhert, az Hene krigt gelt fun Amerike, hot men genumen loyfn tsu ir mit *miskhorim.
*efsher vil zi koyfn a hoyz?
*efsher vil zi vern a *shutefte tsu a gevelb?
s'iz geven bay undz a yid, *r' Leyzer *meshulekh.
keyner hot im keyn mol in ergets nisht geshikt, ober azoy hot men im gerufn.
er kumt tsu Henen un zogt, az er iz greyt tsu geyn zukhn *Tuvyen.
er nemt zikh unter im tsuriktsubrengen a lebedikn oder aroystsukrign bay im a *get.
Hene entfert:
- beser brengt im a toytn un geyn zolt ir oyf kulyes.
Hene blaybt Hene.
di *shkheynim hobn zikh ongehoybn tsu ir tsusharn.
azoy zenen di layt: az zey dershmekn a groshn vern zey tseyakhmert.
m'trogt ir shoyn akegn dem gut-morgn.
m'ruft zi shoyn Heneshi un m'vil zi badinen.
di Hene glotst oys a por oygn un brumt epes.
zi geyt ergets, un vu geyt zi?
glaykh tsu zrulen in shenk.
zi koyft a shtof bronfn un geyt tsurik aheym.
vos zol ikh do lang brayen?
di Hene hot zikh arayngelozt in *shikres.
a *nekeyve zol *shikern iz *afile zeltn bay *goyim, nor fun a
yidisher *shikerte hot men nokh keyn mol nisht gehert.
zi ligt oyfn bet un zoyft.
zi zingt, veynt, lakht, makht *meshugene shtik.
zi lozt zikh hotsken ibern mark in eyn unterkleyd un ale *kundeysim
loyfn ir nokh mit a kats-muzik.
s'iz a *khilel-hashem, ober vos kon men ir ton?
far *shikern zetst men nisht ayn in *tfise.
di natshalstvo aleyn iz toyt *shiker.
di *shkheynim hobn dertseylt, az zi shteyt oyf in der fri un trinkt
oys a kavegloz okevit.
dos iz ir onbaysn.
dernokh leygt zi zikh shlofn un ven zi shteyt oyf, nemt zi zikh fun
dos nay tsum bitern tropn.
az s'falt ir ayn, efnt zi dos fentster un varft gelt.
s'kleynvarg hot zikh shier nisht *derharget khapndik.
azoy vi zey valgern zikh oyf der erd un kloybn di *matbeyes, gist zi
zey op mitn pomeshaf.
kurts.
*shiker vi *Lot.
der *rov hot geshikt nokh ir, nor s'iz nishto tsu vemen tsu redn.
m'hot foroysgezen, az zi vet zikh farzoyfn tsum toyt.
ober geshen iz epes andersh.
geveyn[t]lekh flegt Hene aroyskumen in der fri far der shtub.
a mol hot zi ongenumen a kendl vaser baym plump.
s'hobn zikh arumgeshlendert in yatke-gesl hint un zi't zey a mol tsugevorfn a beyn.
keyn *beys-kise iz nishto bay keynem un geton s'baderfenish hot men in droysn.
say vi, etlekhe teg zenen ariber un m'zet nisht Henen.
m'pruvt araynkukn durkhn fentster, nor s'iz farhongen.
m'hot genumen klapn in der tir, ober keyner efnt nisht.
m'hot oyfgebrokhn di tir un dos vos m'hot derzen zol men shoyn mer nisht zen.
Hene hot gehat ayngehandlt bay an *almone a gebete shtul, an alte grate.
zi flegt dort zitsn un trinken, oder plaplen tsu zikh aleyn.
m'efnt di tir un oyf der shtul zitst a shkelet, shvarts vi koyl.
mayne libe mentshn, Hene iz gevorn farbrent azoy zitsndik oyf der shtul.
ober vi azoy?
di shtul iz gants, bloyz der ibertsug oyfn onlen iz a kapele opgezenkt.
a mentsh zol vern farbrent darf men a fayer greser vi fraytik in bod.
*afile oyf optsubrotn a gandz broykh men a *sakh shaytn holts.
ober di shtul iz gants.
s'betgevant oyfn bet hot zikh nisht ongekhapt.
zi't shoyn gehat a bank, a tishl, a por kleyder.
alts iz gants, ober Hene iz eyn shtik koyl.
m'hot nisht gehat vemen optsuhoybn, vos *metaher tsu zayn, vemen ontsuton *takhrikhim.
natshalstvo iz gekumen un zey gloybn nisht di eygene oygn.
keyner hot nisht gezen keyn fayer, keyner hot nisht geshmekt keyn roykh.
nu, un fun vanen hot zikh genumen aza helish fayer?
m'hot nisht gefunen keyn ash in oyvn oder untern drayfus.
Hene hot rekht nisht gekokht.
s'iz ongelofn der shtotisher doktor, Tshapinski.
er hot oysgeglotst a por oygn un geblibn shteyn vi a leymener *goylem.
- vi iz dos gemolt? - fregt der natshalnik un der doktor entfert:
- s'iz take nisht gemolt.
ven emets dertseylt mir aza zakh, volt ikh gezogt, az yener iz a gemeyner ligner.
- fort, vos hot do getrofn? - fregt der natshalnik un Tshapinski h[ey]bt di akslen un murmlt:
- kh'veys nisht.
kh'veys nisht.
emets hot gelozt faln a vort, az s'hot gekont zayn a blits, ober s'hot in di teg nisht geblitst un nisht gedunert.
di *pritsim arum hobn gehert fun dem traf un zenen gekumen tsu loyfn oyf *khidushim.
dos yatke-gesl iz gevorn ful mit karetes, britshkes, kolesn.
men shteyt un m'gaft oyf dem beyzn vunder.
yeder eyner pruvt oystaytshn vos do hot pasirt, ober keyn zakh leygt zikh nisht oyfn *seykhl.
di shtul iz geven ongepakt mit pakoles, trukn vi fefer.
emets hot gelozt faln a vort, az bay Henen hot zikh ongetsunden der bronfn in di gederem, ober ver hot dos gehert fun a fayer in ingeveyd?
der dokter hot aropgelozt di hent:
- s'iz eyne fun yene zakhn...
vegn ton Henen ire rekht hot nisht gekont zayn keyn reyd.
m'hot arayngeleygt di *atsomes in a zak un azoy hot men zi avekgefirt oyfn gutn ort - azoy hot men zi bagrobn.
der bagreber hot gezogt *Kadish.
shpeter zenen di tekhter gekumen tsu loyfn fun Lublin, ober vos hobn zey gevust?
di fayern zenen ir nokhgelofn un a fayer hot zi fartsert.
fun ale ire *kloles hot zi am merstn gesholtn mit farbrent vern.
a brand ahin a brand aher.
zi flegt a zog ton: brenen zol er vi a likht.
varfn zol zi s'*kadokhes.
flakern zoln zey vi *Kayen.
a moyl iz nisht *hefker.
vi zogt men es: a klap fargeyt, a vort bashteyt.
mayne libe mentshn, zi't nisht gelozt tsu ru nokhn toyt oykh.
Kopl *bal-agole hot opgekoyft bay di tekhter dos hayzl far a shtal, nor di ferd hobn zikh dort nisht gehaltn.
zey hobn geshvitst in di nekht un hekrogn dem rotser.
ven a ferd farkilt zikh iz nokh alemen.
a por mol hot zikh ongekhapt dos shtroy.
di *shokhnte vos hot zikh gekrigt mit Henen tsulib dem gevesh, hot geshvoyrn, az Hene hot ir a por mol ibergerisn di shtrik un arayngevorfn di laylekher in der blote.
zi't ir ibergekert di balye oykh.
kh'bin nisht geshtanen derbay, nor oyf aza vi Henen kon men alts gloybn.
kh'ze zi vi haynt: shvarts, dar, a flakh hartsbretl vi bay a mansbil, mit a por vilde oygn fun a geyogter *khaye.
epes hot in ir gezotn.
epes hot ir vey geton.
mayn bobe hot gehat a vertl: fun voyltog klapt men nisht kop on der van
ober, vi zogt der *goy: plats, nor halt fason.
s'kon graylekh zayn, az ven men darf nisht keyn broyt un keyn *dire un keyn *malbesh, volt yeder eyner geklogt oyf zayn eygenem toyt un s'gantse lebn volt geven eyn groyse *levaye...