*mayses fun hintern oyvn 8: Yentl der *yeshive-bokher

  1

nokh dem tatns toyt hot Yentl nisht gehat tsu vos tsu blaybn in yonev.
zi hot gevoynt eyne aleyn in a hoyz.
*emes, *shkheynim hobn zikh gevolt arayntsien, tsoln *dire-gelt;
di *shadkhonim zenen gekumen un gegangen, forgeshlogn *shidukhim fun Lublin, Tomashov, Zamoshtsh.
ober Yentl hot nisht gevolt vern keyn *kale.
a *kol hot di gantse tsayt geshrign in ir: neyn.
vos vert fun a meydl nokh der *khasene?
zi't glaykh onheybn trogn un hobn.
di shviger vet iber ir shafn.
Yentl hot gevust, az zi toyg nisht tsu vayberishe zakhn.
nisht zi kon neyen, nisht shtrikn.
di gekekhtser brent zi on, di milkh loyft oys, dos tsholnt gerot nisht, di *khale yoyrt nisht.
der kop iz ir nayert farnumen mit mansbilshe *inyonim.
in di yorn vos der tate *olev-hasholem, *r' *Todres *boyrer, iz gelegn geleymt, hot er mit ir, der tokhter, gelernt *toyre vi mit a zun.
er hot geheysn farshlisn di tir, farhengen dos fentster un er hot mit ir geknelt *khumesh, *mishnayes, *gmore, *poskim.
er hot ir forgeshribn *shure-grizlekh un *loshn-koydeshdike briv.
er hot ir *afile ongevizn di *klolim fun *dikdek.
zi hot bald bakumen bay im aza *peule az er hot *getaynet:
- Yentl, du host a *neshome fun a mansbil.
- far vos zhe bin ikh a *nekeyve?
- in himl makht men oykh *teusim.
zi, Yentl, iz geven andersh fun ale shtotishe meydlekh:
hoykh, dar, beynik, mit kleyne bristn un shmole hiftn.
*shabes bay tog ven der tate iz geshlofn hot Yentl ongeton zayne hoyzn, dem zaydenem ibertsier, dem *tales-kotn, dos sametene hitl mitn kapl, zikh avekgeshtelt baym shpigl, batrakht ir opbild.
zi hot oysgekukt vi a *shvartskheynevdiker *bokher.
s'iz ir *afile gevaksn a pukh iber der eybershter lip.
bloyz di tsep hobn *eydes gezogt az zi iz a vaybsparshoyn.
nu, ober tsep kon men opshern.
in Yentls *moyekh hot zikh gevebt a plan.
bald hot zi genumen trakhtn derfun bay tog un bay nakht.
neyn, zi iz nisht bashafn tsum lokshnbret, tsum kugl-sharbn, tsu motlen mit narishe vayber, zikh tsu shtupn baym yatkeklots.
der tate hot ir dertseylt vegn *yeshives, *rabonim, *mekhabrim.
der kop iz ir ful mit *kashes, *teyrutsim, oyftuen in lernen, *lomdishe vertlekh.
zi hot *afile shtilerheyt geroykhert dem tatns lyulke-tsibek.
Yentl hot tsu visn geton di meklers, az zi vil farkoyfn dos hoyz, forn tsu a mumen keyn Kalish.
*shokhntes hobn zi opgeredt.
di *shadkhonim hobn geshrign az s'iz a *meshugas: zi kon do ton dem bestn *shidekh.
ober Yentl iz geblibn ayngeshpart.
*makhmes zi hot zikh geaylt, hot zi farkoyft dos hoyz far a *shibesh.
dos mebl hot zi avekgegebn halb-umzist.
s'iz ir geblibn fun der gantser *yerushe hundert un zekhtsik rubl.
shpet bay nakht, in *khoydesh *Ov, ven yanov iz geshlofn, hot Yentl opgeshoyrn di tsep, zikh ibergelozt a por *peyes, arayn in tatns *malbushim, ayngepakt in a koyber dem tatns vesh, etlekhe *sforim, di *tfiln, un zikh gelozt tsu fus oyfn Lubliner veg.
oyfn veg hot Yentl gekrogn a fur vos hot zi genumen keyn Zamoshtsh.
fun dort iz zi avek keyn Lublin.
in der harberik hot zi ongegebn ir nomen Anshl, nokh a geshtorbenem feter.
zi hot zikh do bagegnt mit yunge-layt vos forn tsu *rabeyim un mit *bokherim vos lozn zikh avek in *yeshives.
di *bokherim hobn zikh grod geshpart voser *yeshive s'iz di beste.
teyl hobn geloybt di litvishe *yeshives.
andere hobn geredt az in Poyln iz dos lernen sharfer un di kest beser.
Yentl hot zikh tsum ershtn mol gefunen tsvishn *bokherim.
zi hot in gedank farglikhn zeyere reyd tsu di ployderayen fun vayberishn gezindl.
fun destvegn hot zi zikh geshemt tsu efenen dos moyl.
eyn *bokher hot geredt vegn a *shidekh, *nadn, an anderer hot voylerish *ibergekhazert a *toyre fun a *Purim-rov, arayngetaytsht in a *posek ontsuherenishn oyf *nibl-pe.
nokh a vayl hobn di *bokherim zikh genumen oyspruvn di *koykhes.
eyner hot oyfgerisn baym tsveytn di foyst.
an anderer hot zikh farmostn ayntsuboygn baym *khaver di hant.
eyn *bokher hot gegesn broyt-mit-tey.
er hot nisht gehat keyn lefele un oysgemisht mit a pen-mestl.
m'hot geshrign, zikh geranglt, zikh gerufn tsunemen.
eyner iz tsugekumen tsu Yentlen, ir geton a shtorkh baym aksl:

- vos shvaygstu? bist shtum?
- kh'hob nisht vos tsu redn.
- vi heystu?
- Anshl.
- vos shemstu dikh vi a koze in kroyt?

un der *bokher hot geton Yentlen a shnel in der noz.

Yentl hot im gevolt derlangen a patsh, ober di hant hot zikh ir epes nisht geleygt.
zi iz gevorn bleykh.
an elterer *bokher, a hoykher, a blaser, mit a shvarts berdl un mit shvartse fayerdike oygn, hot zikh far ir ongenumen.
- hey, du, vos tshepestu dem *bokher umzist un umnisht?
- oyb s'gefelt dir nisht, kuk nisht.
- zol ikh dir oysraysn di *peyes...

der *bokher mit dem berdl hot tsugerufn Yentlen tsu zikh, zi oysgefregt fun vanen zi kumt, vu di fort.
Yentl hot geentfert az zi zukht a *yeshive, ober nisht keyn royshike, nor a shtil ort vu m'kon lernen *bimnukhe.
der *bokher hot zikh ongenumen baym berdl.

- oyb azoy, kum mit mir keyn Bekhev.

der *bokher hot dertseylt, az er lernt shoyn in Bekhev dos ferte yor.
di *yeshive iz a kleyne: bloyz a draysik *bokherim, ober ale krign teg.
dos esn iz zetik.
di shtotishe vayber vashn far di *bokherim di vesh, tsereven far zey zokn.
der Bekhever *rov, der *rosh-yeshive, iz a *goen.
er kon fregn tsen *kashes un ale farentfern mit eyn *terets.
s'*rov *bokherim hobn *khasene mit Bekhever meydlekh.
Yentl hot a freg geton:
- vos bistu epes avekgeforn in mitn *zman?
- di mame iz mir geshtorbn.
itst for ikh tsurik.
- vi heystu?
- *Avigder.
- vi kumt es vos bist nisht gevorn keyn *khosn?
der *bokher hot zikh geton a krats in berdl.
- s'iz a *mayse derbay.
- vos iz geshen, ha?
*Avigder hot farshtelt di oygn mit a hant, nokhgetrakht a vayl.
- forst mit mir keyn Bekhev?
- yo.
- oyb azoy, vestu visn say vi say.
kh'bin gevorn a *khosn mit dem *gvirs *bas-yekhide.
der foter heyst Alter Vishkover.
m'hot shoyn gehat opgeshtelt dem *zman-khasene.
mit a mol hot emets kalye gemakht un m'hot mir opgeshikt di *tnoim.
- vi azoy hot men kalye gemakht?
- m'hot ongeredt oder veysekh vos.
kh'hob gekont monen *khotse nadn *knas, nor s'iz nisht mayn *teve.
m'redt mir itst a *shidekh mit an anderer, nor zi gefelt mir nisht.
- du kukst oyf meydlekh?
- kh'hob gegesn bay dem Altern teg.
di *Hodes hot mir ale mol tsugetrogn di grits.
- zi iz a sheyne, ha?
- a vayse.
- a shvarts meydl kon oykh zayn sheyn.
- neyn.
Yentl hot im ongekukt.
er hot oysgezen moger, eydl, mit ayngefalene bakn un mit gekrayzlte *peyes vos zenen arayngefaln in bloy un mit bremen vos zenen zikh tsunoyfgekumen iber der noz.
er hot gekukt oyf ir sharf, boyerndik un mit der fardrosiker shemevdikayt fun emetsn vos hot ersht nor antplekt a *sod.
der lats fun der kapote iz geven ayngerisn vi geveyntlekh bay an *ovl un s'hot aroysgeshtartst di zak-layvnt.
er hot gepoykt mit di finger on tish, tsugebrumt a *nigndl.
iber dem hoykhn shtern mit di tife vinklen zenen gelofn di *rayones.
er hot a zog geton:
- nu, ma, ikh'l gor vern a *poresh!...

2

vi oysterlish, nor in Bekhev hot Yentl - oder Anshl - gekrogn a tog bay Alter Vishkover, dem *gvir vos zayn tokhter hot opgelozt dem *shidekh mit *Avigdern.
in der *yeshive hobn di *bokherim gelernt porlekhvayz un *Avigder hot tsugenumen far a *shutef Anshlen.
*Avigder hot gekont beser lernen fun Anshlen un er hot im geholfn baym *shier.
*Avigder iz geven a *maydim in shvimen un er hot gevolt lernen Anshlen leygn klafter un makhn vasertrit, ober Anshl hot gefunen alerley oysreydn nisht tsu geyn tsum taykh.
*Avigder hot forgeleygt Anshlen zey zoln aynshteyn oyf eyn stantsye.
ober Anshl hot gedungen a nakhtleger bay an alter *almone, a halb-blinder.
*makhmes Anshl hot gegesn yedn dinstik bay Alter Vishkover un *Hodes hot im badint baym tish, hot *Avigder im oysgefregt:
vi zet di *Hodes oys?
iz zi troyerik?
iz zi freylekh?
redt men ir andere *shidukhim?
dermont zi a mol zayn, *Avigders, nomen?
Anshl hot gezogt az di *Hodes shtekt arayn di finger in teler grits, fargist oyfn tishtekh, fargest tsu derlangen zalts.
zi beyzert zikh oyf tate-mame, shaft tsu fil mit der dinst, iz arayngeton in *mayse-bikhlekh.
yede vokh farkemt zi di hot andersh.
zi halt zikh *avade far a *yefas-toyer, vayl zi tret nisht op fun shpigl.
in *emesn iz zi nisht azoy sheyn.
Anshl hot a zog geton:
- tsvey yor nokh der *khasene vet zi zayn a farshmoderte yidene.
- zi gefelt dir nisht ha?
- veynik vos.
- fun destvegn, ven zi vil dikh, voltstu dikh nisht opgezogt.
- kh'kon mikh bageyn on ir.
- host gornisht keyn *yeytser-hore, ha?
di *shutfim hobn mer geredt vi gelernt.
zey zenen gezesn bay a shtender in a vinkl *bes-medresh.
*Avigder hot geroykhert a papiros, ober Anshl hot im aroysgenumen fun zayn moyl un oykh geton a tsi.
*Avigder hot lib gehat retshene flompletslekh [!] un Anshl iz yedn tog gegangen tsum beker un gebrakht *Avigdern a pletsl.
*Avigder hot gevolt tsu shtayer gebn a *prute, ober Anshl hot nisht gevolt nemen.
teyl mol hot der Anshl geton zakhn vos hobn *Avigdern graylekh farvundert.
ven bay *Avigdern hot zikh opgerisn a knepl, hot Anshl gebrakht nodl-fodem un tsugeneyt.
er hot gekoyft *Avigdern alerley *matones: a noz-fatsheyle, shkarpetn, a shalik.
der *Avigder iz gevorn tsugezotn tsu dem *bokher Anshl, vos iz yinger fun im mit finf yor un s'hot im nokh *afile nisht geshprotst keyn bord.
eyn mol hot *Avigder a zog geton:
- kh'volt gevolt zolst vern a *khosn mit der *Hodesn.
- vos voltstu gehat derfun?
- eyder a fremder, shoyn glaykher du.
-voltst mir gevorn a *soyne.
- neyn.

*Avigder hot lib gehat tsu geyn shpatsirn oyfn shtroz un Anshl iz mit im gegangen.
zey hobn *geshmuest, zikh opgeshtelt, avek tsu der vasermil, tsum sheydveg vu s'shteyt di kaplitse mit dem yoyzl, tsum sosnevald.
teyl mol hobn zey zikh avekgeleygt oyfn groz.
*Avigder hot gekukt tsum himl.
er hot a freg geton:
- far vos kon nisht zayn a meydl vi a manspershoyn?
- vos meynstu?
- far vos hot *Hodes nisht gekont zayn vi du?
- vos bin ikh?
- a voyler *bokher.
Anshl iz gevorn shtiferish.
er hot oysgerisn a bliml un derfun opgetsupt di bleter.
er hot oyfgehoybn a kashtan un gevorfn *Avigdern.
*Avigder hot oyfgeklibn *Moyshe-rabeynes a kiele un es gelozt poyzen oyf der hantflakh.
nokh a vayl hot *Avigder zikh ongerufn:
- m'redt mir a *shidekh.
- mit vemen, ha?
- mit Faytls tokhter, Peshe.
- di *almone?
- yo.
- far vos zolstu epes nemen an *almone?
- di meydlekh viln mikh nisht.
- s'vet zikh nokh gefinen far dir a meydl.
Anshl hot gezogt *Avigdern az der *shidekh toyg nisht.
di Peshe iz nisht sheyn, nisht klug, a ku mit a por oygn.
zi iz oykh nisht keyn *mazldike, vayl der man iz geshtorbn farn yor un aza iz geglikhn tsu a *katlanis.
ober *Avigder hot nisht geentfert.
er hot farreykhert a papiros, lang gehaltn dem roykh, aroysgelozn kaykelekh.
dos *ponim iz mit a mol gevorn grin.
er hot a zog geton:
-kh'darf a *nekeyve. kh'shlof nisht nekht.
Anshl hot oyfgetsitert.
- vart tsu biz m'vet dir tsushikn dayn basherte.
- mayn basherte iz geven *Hodes...
un *Avigders oygn zenen gevorn faykht.
er hot zikh oyfgeshtelt un a zog geton.
- genug gelegn. kum!
alts iz geshen oyf der gikh.
haynt hot *Avigder dertseylt Anshlen dem *sod.
tsvey teg shpeter hot er gemakht a vort.
er hot gebrakht in der *yeshive lekekh-un-bronfn.
m'hot glaykh opgeshtelt a *zman-khasene.
a *kale an *almone darf nisht keyn oysshtayer, keyn betgevant.
alts iz greyt.
der *khosn, vider, iz a kaylekhiker *yosem, darf bay keynem nisht fregn keyn *deye.
di *yeshive-bokherim hobn getrunken dem *ya"sh, gevuntshn *Avigdern *mazl-tov.
Anshl hot oykh farzukht fun der *mashke, nor er hot zikh farhust, bakumen a royte noz.
trern zenen im ongelofn in di oygn.
- oy, s'brent!
- e, bist dokh epes gornisht keyn mansbil! - hot *Avigder im forgehaltn.

nokh dem lekekh-un-bronfn hobn beyde *bokherim zikh avekgezetst bay der *gmore, ober dos lernen iz nisht gegangen.
der *shmues hot zikh oykh nisht geklept.
*Avigder hot zikh geshoklt, getsupt dos berdl, epes gemurmlt tsu zikh aleyn.
er hot arayngetsoygn dem roykh fun papiros un epes vi fargesn im oystsublozn.
er hot a zog geton:

- kh'bin a farloyrener mentsh!
- oyb zi gefelt dir nisht, - vos hostu *khasene?
- kh'volt *khasene gehat *afile mit a tsig...

tsu morgns iz *Avigder nisht gekumen in *bes-medresh.
der *mekhutn, Faytl der leder-kremer, hot gedavnt in *khsidim-shtibl.
er hot farlangt fun de[r] tokhters *khosn er zol lernen dort.
di *yeshive-bokherim hobn geredt az di *almone iz take kleyn un rund vi a fesl, di muter iz a pakhters a tokhter, der Faytl iz a halber *am-horets, ober zey zenen ale ongeshtopt mit gelt.
der Faytl iz a *shutef tsu a garberay.
Peshe hot arayngeleygt dem *nadn in a gevelb fun hering, dzhegekhts, ayzerne tep.
di krom iz ale mol gepakt mit *poyerim.
foter un tokhter kleydn oys *Avigdern, hobn bashtelt far im a tulip, a zaydene kapote, tsvey por shtivl, an ibertsier.
*Avigder hot shoyn batsaytns gekrogn *matones vos zenen geblibn fun Peshes ershtn man: dos vilner *sha"s, der goldener zeyger, der *khanike-lomp, di *bsomim-biks.
teg zenen ariber in *Avigder hot zikh nisht gevizn in *bes-medresh.
Anshl iz gezesn aleyn baym shtender.
dinstik, ven Anshl iz gekumen esn varmes bay Alter Vishkover, hot *Hodes tsu im a zog geton:
- vos zogstu tsu dayn *shutef?
tsurik arayn in di federn.
- vos hostu gemeynt? r'et farzitsn?
*Hodes hot zikh farreytlt.
- s'iz nisht mayn shuld.
der tate hot im nisht gevolt.
- far vos nisht?
- m'hot zikh dervust, az zayns a bruder hot zikh oyfgehongen.
Anshl hot zi ongekukt.
zi iz geshtanen far im a blonde, a vuksike, shmol in di lendn, mit a hoykhn haldz, ayngefalene bakn, bloye oygn, ongeton in a kortn kleyd, a ripsn shirtsl.
di hor zenen geven farflokhtn in tsvey tsep aribergevorfn iber di akslen.
a shod vos kh'bin nisht keyn mansbil, hot Anshl getrakht.
er hot a freg geton:
- du badoyerst, ha?
- shtark!...
un *Hodes iz antlofn un zikh farmakht in an ander *kheyder.
dos fleysh un di tey hot shoyn tsugetrogn di dinst.
ersht ven Anshl hot shoyn gehaltn baym bentshn un genumen dos gloz zikh tsu vashn *mayim akhroynim, iz *Hodes tsurik aroysgekumen.
zi hot oysgekukt farendert.
zi iz tsugekumen tsum tish un genumen redn mit a tsugedushet *kol:
- shver mir tsu az vest im nisht dertseyln.
zol er nisht visn vos s'tut zikh op in mayn harts!...
un zi iz vider aroysgelofn.
zi iz shier nisht gefaln iber der shvel.

  3

der *rosh-yeshive hot farlangt Anshl zol zikh tsukloybn a nayem *shutef tsum lernen, ober vokhn zenen ariber un Anshl hot nokh alts gelernt aleyn.
s'iz nisht geven in der gantser *yeshive keyn eyn *bokher vos zol konen farnemen *Avigders ort.
zey zenen ale geven kleyn in *guf un in der *neshome.
zey hobn geredt narishkaytn, zikh barimt mit kleynikaytn, geshmeykhlt lepish, zikh oyfgefirt vi shnorers.
on *Avigdern iz dos *bes-medresh gevorn leydik.
bay nakht iz Anshl gelegn bay der *almone oyfn bankbet, ober er hot nisht gekent aynshlofn.
on a kapote, on hoyzn, iz Anshl vider gevorn Yentl, a *kale-meydl vos hot lib a *bokher, nor yener iz a *khosn mit an anderer.
*efsher hob ikh im gedarft antplekn dem *emes?...
ober Anshl hot shoyn nisht gekont vern keyn meydl, oyskumen on a *bes-medresh, on *sforim.
Anshl hot getrakht oysterlishe trakhtekhtser, oyfn rand fun *meshugas.
er iz ayngeshlofn, zikh ibergevekt mit a tsapl.
in *kholem iz er geven say a mansbil, say a *nekeyve.
er hot getrogn say a kaftan, say a laybserdak.
di tsayt hot zikh gehat farhaltn un Anshl hot zikh geshrokn az ver veyst?
er hot gehat geleyent in *medresh Talpies az in Indye iz a *nekeyve gevorn trogedik on a *zokher, bloyz fun glustn tsu im...
Anshl hot ersht itst banumen far vos di *toyre farbot ontsuton dos *malbesh fun tsveytn *min.
nisht bloyz nart men dermit yenem, nor oykh zikh aleyn, a shteyger vi di *neshome volt zikh ongekleydt in a fremdn kerper.
m'vert vi a *tumtem oder an *androygenes...
bay nakht hot Anshl gevakht.
bay tog zenen im tsugefaln di vies fun midkayt.
di *balebostes vos bay zey hot Anshl gegesn teg hobn zikh geklogt az der *bokher lozt alts iber.
der *rov hot ayngezen az der *bokher hert zikh nisht tsu tsum *shier, kukt tsu di fentster, trakht *hories.
s'iz geven dinstik un Anshl iz avek tsu Alter Vishkover esn varmes.
*Hodes hot far im avekgeshtelt dos shisele grits un opgevart a vayl.
fun *tsekhushtkayt hot er *afile nisht gezogt *yeshar-koyekh.
er hot oysgeshtrekt di hant nokh dem lefl, ober er hot im nisht ongenumen.
*Hodes hot zikh ongerufn:
- kh'her *Avigder hot dikh ibergelozt.
Anshl hot zikh vi ibergevekt.
- vos meynstu?
-ets zent oys *shutfim.
- er bahalt zikh oys.
- trefst im a mol?
- er iz aroys fun der *yeshive.
- vest khotsh zayn oyf der *khasene?
a vayl hot Anshl geshvign, a shteyger vi er volt nisht farshtanen dem meyn fun di verter.
dernokh hot er zikh ongerufn:
- er iz a groyser nar.
- far vos zogstu azoy?
- du bist a *yefas-toyer un yene iz a malpe.
*Hodes iz gevorn royt fun haldz biz di horvortslen.
- s'iz mayn tatns shuld.
- zorg nisht, vest krign a *baln.
- keyner gefelt mir nisht.
- du gefelst alemen...
a vayle hobn beyde geshvign.
*Hodeses oygn zenen gevorn groys, krum, ful mit dem *tsar fun yene vos veysn az s'iz nishto far zey keyn treyst.
- di grits vert kalt.
- gefelst mir oykh - hot Anshl gezogt, farblift fun di eygene verter.
*Hodes hot zikh umgekukt oyf hintervaylekhts.
- oy, vi du redst!
- s'iz der *emes.
- emets kon nokh derhern.
- kh'hob far keynem nisht keyn *moyre.
- es di grits. kh'el bald brengen dem klops.
un *Hodes iz aroys.
zi hot geklapt mit di kletslekh.
zi hot in ir tsemishtkayt ongenumen di klyamke azoy, az zi hot zikh aleyn farshtelt dem veg.
Anshl hot genumen zukhn beblekh in der zup.
er hot aroysgegrablt a bebl un es tsurik arayngevorfn.
der apetit iz im gevorn farshlogn.
di shlung hot zikh im farmakht.
er hot voyl gevust az er krikht arayn in a nets, ober epes a *koyekh hot im geshtupt.
*Hodes hot arayngebrakht tsvey klopsn oyf a teler.
- vos estu nisht, ha?
- kh'trakht vegn dir.
- vos trakhtstu?
- kh'vil dikh far a *kale.
*Hodes hot gemakht a mine vi zi volt epes aropshlingen.
- vegn azoyne zakhn redt men mitn tatn.
- yo.
- m'shikt a *shadkhn...
un *Hodes iz antlofn.
zi hot geton a zets mit der tir.
in Anshlen hot epes gelakht: kegn vayberishn *min bin ikh a *berye...
er hot arayngeshotn zalts in der grits un dernokh - fefer.
er iz gezesn a banumener.
vos hob ikh do opgeton?
nisht andersh, nor kh'ver *meshuge...
er hot zikh getsvungen tsu farzukhn, ober er hot nisht geshpirt in der shpayz keyn *shum *tam.
er hot zikh ersht itst dermont az *Avigder hot im gerotn er zol vern a *khosn met der *Hodesn.
fun hinter der gantser tsemishtkayt hot zikh oysgesheylt a plan: tsu nemen *nekome on *Avigdern un im tsutsien tsu zikh, vayl er vet di *Hodesn keyn mol nisht fargesn.
di *Hodes iz a *koshere *bsule, - vos veyst zi fun mansbiln?
m'kon aza eyne lang narn.
tsvor, zi, Yentl, iz oykh a *bsule, ober zi veyst a *sakh fun der *gmore un fun tsuhern zikh tsu di mansbilshe *shmuesn.
a *pakhed hot ongenumen Anshlen un di freyd fun yene vos greytn zikh optsunarn *kohol.
er hot zikh dermont dos vertl: der *oylem iz a *goylem er hot zikh oyfgeshtelt un a zog geton:
- ikh'l shoyn farkokhn yene kashe!...
yene nakht iz Anshl nisht geshlofn keyn oygnblik.
s'hot im getriknt der dorsht un er iz yedes mol arop tsum vaser ton a trunk.
der shtern iz im geven heys.
di gehirn in sheydl hobn gearbet oyf eygener *akhrayes.
emets hot in im geredt un geentfert.
in boykh hot im geklemt.
di kni hobn gebrokhn vi in a hitsshlafkayt.
er hot vi geshlosn a bund mit dem *yeytser-hore, dem *sotn vos nart op mentshn, leygt zey unter shtroykhlshteyner, farvebt zey in shlak'haftike gevebn.
ersht in der fri iz Anshl ayngeshlofn mit a shvern shlof.
er iz oyfgekumen mider vi er hot zikh geleygt.
er hot nisht gekont blaybn lign bay der *almone in bankbetl un er hot zikh geton a *koyekh oyftsushteyn.
er iz avek in *bes-medresh mit dem *tfiln-zekl.
in gas hot er bagegnt Alter Vishkover, im tsugetrogn dem gut-morgn un yener hot im opgeentfert frayndlekh.
er hot zikh a glet geton bay der geler bord un zikh ongerufn:
mayn *Hodes git dir *avade mogere kest.
zest oys *khoyshekhdik.
- ayer *Hodes iz a voyl meydl.
zi git mir mit der breyter hant.
- vos zhe bistu azoy bleykh?
Anshl hot geshvign a vayl.
- *r' Alter, ayer tokhter gefelt mir.
Alter Vishkover hot zikh opgeshtelt.
- azoy gor?
dos iz nisht keyn *loshn fun a *yeshive-bokher - un di bloye oygn zayne zenen gevorn ful mit gelekhter.
- s'iz der *emes.
- fun azoyne zakhn redt men nisht mit ka' *bokher.
- kh'bin a kaylekhiker *yosem.
- nu, nu, m'shikt a *shadkhn... mir zenen yidn, nish' ka' *goyim.
- yo.
- vos zestu in ir, ha?
- a sheyne... a voyle... a kluge...
- nu, na dir aza *mayse!
kum, dertseyl mir vegn dayn *mishpokhe.
un *r' Alter Vishkover hot ongenumen Anshlen baym aksl un azoy zenen beyde arayn in shulhoyf.

  4

az m'zogt *Alef, muz men zogn *Beys.
*makhshoves brengen tsu reyd.
reyd firn tsu *maysim.
*r' Alter Vishkover hot *maskim geven oyfn *shidekh.
*Hodeses muter, *Freyde-Leye, hot zikh gekvenklt a vayl.
zi hot *getaynet, az zi vil mer nisht keyn Bekhever *yeshive-bokher far der tokhter, nor emetsn fun Lublin oder Zamoshtsh, ober *Hodes hot gevornt di muter az oyb m'vet zi, *Hodesn, vider farshemen (vi frier mit dem *Avigdern), vet zi zikh araynvarfn in brunem.
vi geveyntlekh ven a *shidekh iz krum, hobn ale tsugeredt: di *kroyvim, di gute fraynd, *Hodeses *khavertes.
di Bekhever meydlekh hobn shoyn lang gevorfn an oyg oyf dem Anshl.
zey hobn im nokhgekukt durkh di fentster.
er hot gekukt oyf *nekeyves er hot geputst di shtivelekh mit a glants.
ven er iz gekumen tsu Beyle der bekerin koyfn a pletsl hot er zikh gevitslt mit di vayblekh, kligerish un groysshtotish, mit a *khutspe vos hot farvundert di *koynim.
er hot mir a *tam, hobn di meydlekh geredt vegn im.
er hot andersh gekrayzlt di *peyes, andersh farbundn dem shalik arum haldz.
eyn oyg hot bay im geshmeykhlt, dos andere hot gegaft ergets vayt avek, vu der Bekhever himl bagegnt zikh mit der erd.
dos vos *Avigder iz gevorn a *khosn mit Peshe Faytls un zikh dervaytert fun Anshlen, hot dervekt bay di shtotlayt a libshaft tsu Anshlen.
*r' Alter Vishkover hot gelozt shraybn *roshe-prokim un tsugezogt Anshlen nokh a gresern *nadn, mer *matones, un lengere kest vi frier *Avigdern.
di shtotishe meydlekh hobn zikh gekusht mit *Hodesn, zi bashotn mit loyb.
*Hodes hot glaykh genumen oys'heftn far Anshlen a *tfilin-zekl, a *khale-tishtekhl, a *matse-tash.
*Avigder hot zikh dervust az Anshl iz gevorn a *khosn un er iz gekumen in *bes-medresh arayn im opgebn *mazl-tov.
er iz gevorn epes vi fareltert in di letste por vokhn, bakumen a tseshoybert berdl un royte oygn.
er hot gezogt tsu Anshlen:
- kh'hob gevust az s'et zikh azoy oyslozn.
bald fun onheyb.
azoy vi kh'hob dikh getrofn in der harberik.
- host es aleyn gevolt.
- yo.
- far vos dervayterstu dikh fun mir?
bist avek on a zay-gezunt.
- kh'hob gevolt, vi m'zogt, farbrenen hinter mir ale brikn...
*Avigder hot farlangt Anshl zol geyn mit im oyf a shpatsir.
s'iz shoyn geven nokh *sukes, ober di zun hot geshaynt.
*Avigder iz gevorn tsugelozener vi ale mol, dertseylt Anshlen ale *soydes.
yo, a bruder hot zikh oyfgehongen.
er iz arayngefaln in a *more-shkhoyre.
er aleyn, *Avigder, dreyt zikh oykh arum vi oyfn *oylem-hatoye.
di Peshe hot gelt, der *mekhutn iz a *nogid, ober er, *Avigder, shloft nisht nekht.
er vil nisht zayn keyn kremer.
er kon nisht fargesn *Hodesn.
zi kumt im tsu *kholem.
*shabeys tsunakhts ven der *rov makht *havdole un shmekt tsu a *Hodes, nemt im, *Avigdern, shvindlen in *moyekh.
s'iz fun destvegn gut vos er, Anshl, iz ir *khosn.
zi zol khotsh araynfaln in laytishe hent.
*Avigder hot zikh aropgeboygn un glat azoy, on a tsvek, oysgerisn bintlekh farvyanet groz.
er hot geredt tsemishte reyd, ahin un aher.
s'hot fun im aroysgeredt vi a *dibek.
er hot mit a mol a zog geton:
- kh'hob shoyn gevolt ton dos vos mayn bruder.
- azoy lib hostu zi?
- zi iz mir ayngebakn in harts.

beyde *khaveyrim hobn zikh gegebn a vort tsu blaybn noent, zikh mer keyn mol nisht tsesheydn.
Anshl hot forgeshlogn *Avigdern az nokh dem vi beyde veln *khasene hobn, zoln zey voynen *bishkheynes, *efsher koyfn tsuzamen a hoyz, lernen yedn tog a *shier, *afile efenen a gevelb *beshutfes.
*Avigder hot a zog geton:
- vilst visn dem *emes? s'iz *nafshi kshure benafshokh.
- vos zhe hostu zikh dervaytert?
- take derfar...
vi voyl s'iz shpeter gevorn kalt un vintik, hobn zey shpatsirt biz tsum sosnevald, zikh umgekert far nakht, ven m'iz shoyn gegangen tsu *minkhe.
di shtotmeydlekh hobn zey nokhgekukt fun di fentster.
zey zenen gegangen ongenumen bay di akslen un azoy farton in *shmues az zey hobn arayngetretn in kaluzhes un in ferdmist.
*Avigder hot oysgekukt bleykh un tseshoybert.
der vint hot im geyogt a *peye.
Anshl hot gebisn di begl.
*Hodes iz oykh tsugelofn tsum fentster.
zi hot geton eyn kuk un di oygn zenen ir gevorn farvashn...

alts iz geshen gikh.
frier hot *Avigder *khasene gehat.
*makhmes di *kale iz an *almone, iz di *khasene geven a shtile, on *kle-zmer, on a *badkhn, on a badekns.
hant hot men geshtelt a *khupe, morgn iz shoyn Peshe geshtanen in gevelb mit a por farshmirte hent un farkoyft dzhegekhts.
*Avigder hot gedavnt in *khsidim-shtibl in a nayem *tales.
bay tog iz Anshl gekumen tsu im un beyde *khaveyrim hobn geredt un gemurmlt biz *minkhe-tsayt.
der *zman-khasene fun Anshl un *Hodes iz geven opgeleygt biz *shabes-khanike.
der *mekhutn hot zikh geaylt.
di *hodes iz shoyn eyn mol geven a *kale.
der *khosn vider iz a *yosem, tsu vos zol er zikh valgern bay an *almone oyf a bankbetl un esn teg az er kon hobn a vayb un a heym?

yedn tog, a *sakh mol in tog, hot Anshl zikh gevornt az di zakh iz a zind.
a *meshugas, di ergste vildkayt vos a mentsh kon opton.
er hot arayngetribn in a zump say zikh, say *Hodesn.
er hot zikh farplontert in umtsolike *aveyres vos m'kon keyn mol oyf zey nisht ton keyn *tshuve.
eyn lign hot nokhgeshlept dem andern.
er hot yedes mol fun s'nay bay zikh opgepast batsaytns tsu antloyfn fun shtot un makhn an ek tsu der vister komedye vos past far a lapitut, nisht far a *ben-odem.
ober a *koyekh un an ayngeshpartkayt nisht baytsukumen hot im gehaltn.
er iz gevorn alts tsugebundener tsu *Avigdern.
er hot mer nisht gekont farshtern *Hodeses ayngeredt glik.
nokh der *khasene hot *Avigder vider bakumen a *kheyshek tsu lernen un beyde *khaveyrim hobn itst gelernt tsvey *shiers [!] yedn tog:
in der fri *gmore-mit-toysfes un nokh mitog *khoyshn-mishpet mit *ktsoys un *teumim.
di *mekhutonim fun beyde *tsdodim hobn ongekvoln.
m'hot farglikhn *Avigdern un Anshlen tsu *Dovid un *Yoynesn.
Anshl iz arumgegangen *shiker fun di ale farviklenishn.
shnayders hobn im genumen a mos oyf *malbushim un er hot gemuzt ton alerley hinterlistikaytn zey zoln meynen az er iz a *zokher.
vi voyl di opnareray hot shoyn gedoyert lange vokhn, hot Anshl zikh nokh alts nisht tsugegloybt az m'kon vorhaftik azoy lang narn.
di zakh iz gevorn vi a shpil: vi lang kon men narn *kohol?
un vi azoy vet der *emes aroysshvimen?
epes in Anshlen hot geveynt un gelakht.
er iz gevorn vi a *lets vos iz bashafn tsu shpetn fun mentshn un zey optsuton shtiklekh.
kh'bin a *roshe, a *tome, a *Yerovem ben Nevot! - hot er tsu zikh geredt.
derbay hot er gevebt a plan mit shalk'haftikayt un mutvil, - er, Anshl, vos hot genumen oyf zikh di ale lastn vayl zayn zel hot bagert tsu lernen *toyre...
*Avigder hot zikh bald genumen klogn az Peshe bahandlt im shlekht, ruft im shmoyger, *batlen, umzister freser.
zi vil im nayert arayntsien in gevelb, heyst im ton arbetn vos er hot nisht tsu zey keyn gelenk, shport im *afile tashngelt.
anshtot Anshl zol treystn *Avigdern, hot er genumen hetsn oyf Peshen, zi ongerufn *mieskayt, *marshas, skner, gegebn ontsuhern *Avigdern az zi hot gemakht dem toyt dem ershtn man un vil im oykh farpaynikn.
derbay hot Anshl oysgerekhnt zayne, *Avigders *mayles: zayn klugshaft, kentenish, hoykhn vuks, eyn mol hot Anshl a zog geton:
ven ikh bin dayn vayb, volt ikh gevust vi dikh erlekh tsu haltn.
- nu, bistu dokh nisht...
un *Avigder hot geton a zifts.
dervayl hot zikh dernentert Anshls *khasene.
der *shabes far der *khasene hot men Anshlen oyfgerufn tsum *seyfer.
vayber hobn im bavorfn mit rozhinkes, nis, mandlen.
dem tog *erev der *khasene hot der *khosn opgerikht a moltsayt far yunge layt un *bokherim.
*Avigder iz gezesn tsu zayn rekhter hant.
der *khosn hot gezogt a *pshetl.
di *bokherim hobn es gepruvt opvendn.
derbay hot men geroykhert papirosn, gegesn lekekh, mandl-breytlekh, getrunken vayn, liker, tey mit tsitrin un ayngemakhts, yeder loyt zayn farlang.
shpeter hot men dem *khosn avekgefirt tsum badekns un dernokh - tsu der *khupe vos m'hot geshtelt bay der shul.
di nakht iz geven a frostike un a loytere, der himl ful mit shtern.
di *kle-zmer hobn geshpilt.
tsvey *shures meydlekh hobn gehaltn likht un *havdoles.
nokh der *khupe hobn *khosn-kale (vos hobn gefast a gantsn tog) gegesn di gildene yoykh.
dernokh hobn zikh ongehoybn di tents un dos oysrufn *droshe-geshank, alts loytn *minheg.
s'zenen gefaln a *sakh kestlekhe *matones.
der *badkhn hot gezogt veynendiks un lakhediks.
*Avigders vayb, Peshe, iz oykh geven tsvishn di gest, un vi voyl zi iz geven bahangen mit tsirung, hot zi oysgekukt *mies un umgelumpert in dem tifn sheytl, der breyter shube un mit di hent vos m'hot keyn mol fun zey rekht nisht gekont opvashn dem dzhegekhts.
*Avigder hot koym ayngehaltn di trern.
nokhn *mitsve-tentsl hot men avekgefirt in *shlof-kheyder frier di *kale un dernokh dem *khosn.
di unterfirers hobn derbay ongezogt dem yungn porl vi zikh oyftsufirn un tsu ton dos gebot fun *prie urvie.
far tog zenen di *mekhutenestes un zeyere kumes arayngefaln tsu *khosn-kale in shlofshtub un afergerisn fun unter *Hodesn dos laylekh zikh ibertsutsaygn tsi der man hot zikh mit ir bahoftn.
zey hobn gefunen oyfn laylekh flekn fun blut un dos gezindl iz gevorn hoferdik.
zey hobn gekusht di *kale un ir gevuntshn *mazl-tov, dernokh zenen zey aroys mit dem laylekh in droysn un getantst dermit a *kosher-tants in frish-ongefalenem shney.
Anshl hot gehat gefunen a fortl vi azoy ibertsuraysn bay *Hodesn di *bsulim.
in ir gantskayt hot *Hodes nisht gevust az epes iz do nisht vi s'badarf tsu zayn.
zi hot shoyn lib gehat dem Anshl mit a groyser libshaft.
loyt dem *din muzn zikh *khosn-kale opsheydn oyf zibn teg nokh der ershter baheftung.
tsu morgns hobn Anshl un *Avigder ongehoybn lernen tsuzamen *masekhes *Nide.
ven di kloyz hot zikh oysgeleydikt un beyde yunge layt zenen geblibn aleyn, hot *Avigder kligerish un shemevdik a freg geton Anshlen vi s'iz im tsugegangen di nakht mit *Hodesn un Anshl hot ongezetikt zayn nayger un zikh geshushket mit im biz far nakht.

  5

Anshl iz gehat arayngefaln in gute hent.
*Hodes iz geven a getray vayb.
shver-un-shviger hobn gekekhlt dem eydem, zikh mit im barimt.
tsvor, a por *khadoshim zenen ariber un *Hodes iz nisht fargangen in trogn, ober keyner hot zikh dos nisht genumen tsu harts.
derfar hot *Avigder alts mer zikh geklogt oyf zayn *marokhe.
di Peshe hot im gepaynikt.
s'iz bald dergangen dertsu az zi hot im nisht gegebn genug tsu esn, im nisht derlangt a hemd ibertsuton.
er hot keyn mol nisht gehat keyn groshn un Anshl hot im vider gekoyft yedn tog a flompletsl.
Anshl hot oykh farbetn *Avigdern er zol kumen tsu im esn varmes oder nakhtmol vayl di Peshe iz geven tsu fil farnumen mit dem handl un zi iz geven tsu karg tsu haltn a dinst.
*r' Alter Vishkover un zayn vayb hobn gehaltn az dos iz a krum firekhts az a gevezener *khosn zol kumen in hoyz fun zayn gevezener *kale nokh dem vi beyde hobn *khasene gehat mit andere.
di shtot hot gehat vos tsu redn.
ober Anshl hot oyfgevizn, az dos iz nisht farbotn *al-pi-din.
*s'rov shtotlayt hobn gehaltn mit *Avigdern un in alts bashuldikt Peshen.
*Avigder hot in gikhn genumen farlangen fun der Peshen a *get.
er hot alts fartroyt Anshlen, dertseylt az di Peshe leygt zikh in bet arayn a nisht-gevashene, shnorkht vi a zeg un der *moyekh irer iz azoy arayngeton in dem leyzekhts az zi preplt derfun fun shlof.
er hot yedes mol a zog geton:
- oy, Anshl, vi ikh bin dikh *mekane!
- host mikh nisht vos *mekane tsu zayn.
- vos felt dir? *halevay mir gezogt on dayn shodn.
- yeder eyner hot zayn pekl *tsores.
-viser *tsores? du zindikst!
ver hot zikh gekont oysmoln az Anshl shloft nisht nekht un trakht *keseyder fun antloyfn?
dos lign mit der *Hodesn un di opnareray iz gevorn far im alts a gresere payn.
di libshaft ire un di tsertlekhkaytn hobn im farshemt.
di getrayshaft fun shver-un-shviger un di hofenung zeyere tsu hobn in gikhn an eynikl iz geven a shand-un-shmakh.
di shtotlayt zenen yedn fraytik gegangen in *merkhets, ober Anshl hot gemuzt yedn fraytik gefinen an ander fortl vi zikh derfun aroystsudreyen.
ober di zakh hot shoyn genumen oyffaln un dervekn a *khshad.
m'hot shoyn gemurmlt az der Anshl muz hobn a mayzl oyf der hoyt, a vinklbrokh, oder er iz nisht *gemalet vi s'gehert tsu zayn.
loyt vi Anshl hot ongegebn zayn elter, hot im shoyn gedarft shprotsn a bord, ober di bakn zayne zenen geblibn glatik.
s'iz shoyn geven *Purim un s'iz gegangen tsu *Peysekh.
bald vet vern zumer.
lebn Bekhev iz geflosn a taykh un ale *yeshive-bokherim un yunge-layt zenen dort arumgeshvumen.
der lign iz ongevaksn vi a bloter.
er hot haynt morgn gemuzt platsn.
Anshl hot gemuzt gefinen an *eytse vi azoy aroystsukrikhn fun dem klem vu er hot zikh aleyn farshpart.
s'iz geven a *minheg in Poyln az *khol-hamoyed flegn yunge-layt, kestkinder aroysforn in a greserer shtot, zikh a bisl durkhtsuluftern, zikh umtsukukn vegn *miskher, ayntsukoyfn a *seyfer, oder vos a yungerman kon broykhn.
Bekhev iz nisht vayt fun Lublin un Anshl hot tsugeredt *Avigdern er zol mit im mitforn keyn Lublin oyf zayne, Anshls, *hetsoes.
*Avigder iz geven graylekh tsufridn loyz tsu vern oyf a tsvey oder dray teg fun zayn *klipe.
di *nesie in der boyd iz geven a haytere.
s'hot shoyn gegrint oyf di felder.
di shtorkhn hobn zikh gehat umgekert fun di vareme lender, gemakht *hakofes in himl, geboyt nestn oyf shtroydekher.
vasern zenen geflosn mit aylenish in di toln.
feygl hobn geshrign.
vintmiln hobn gedreyt mit di fligl.
oyf di gemoyzekhtser hobn shoyn geshprotst grozn un blumen un s'hobn zikh shoyn dort gepashet eyntslne rinder.
beyde *khaveyrim hobn *geshmuest, gegesn di kikhelekh un dos oybst vos *Hodes hot zey mitgegebn oyfn veg, zikh gevertlt un zikh *gesoydet biz zey zenen ongekumen keyn Lublin.
dort iz Anshl mit *Avigdern farforn in an *akhsanye un bashtelt a bazundere shtub far zikh un zayn *khaver.
nokh oyfn veg hot Anshl gezogt *Avigdern, az er vet im in Lublin antplekn a *sod vos vet im dershtoynen.
*Avigder hot zikh gevitslt: vos fara *sod kon dos zayn?
*efsher hostu gefunen an *oytser?
*efsher hostu ongeshribn a *khiber?
*efsher hostu bashafn a toyb fun *seyfer-yetsire?...
ven beyde *khaveyrim zenen arayn in dem shtibl un Anshl hot badekhtikt farkeytlt di tir, hot *Avigder zikh ongerufn voylerish:
- nu, lomir hern dayn groysn *sod.
- zay greyt oyf dem same oysterlishstn.
- kh'bin greyt oyf alts.
- zay visn az kh'bin a *nekeyve - hot Anshl gezogt. - mayn nomen iz nisht Anshl, nor Yentl.

*Avigder hot geton a zets aroys mit a gelekhter.
- kh'hob gevust az du makhst *leytsones!
- neyn, s'iz der *emes.
- kh'bin *efsher a *pese, ober nisht keyn *yaymin lekhol dover.
- du vilst zen, ha?
- yo.
- nu, vel ikh mikh oyston...

*Avigder hot breyt tseefnt di oygn.
*efsher vil er a mol traybn *mishkev zokher? - iz im ayngefaln.
Anshl hot oysgeton di kapote, dem *tales-kotn. er hot aropgevorfn fun zikh dos hemd un di *takhtoynim.
*Avigder hot geton a kuk un iz gevorn vays.
bald hot a fayerdike roytkayt badekt zayn *ponim.
Anshl hot zikh gikh tsugedekt.
er hot a zog geton:
- kh'tu es derfar du zolst *eydes zogn baym *bes-din; *Hodes zol nisht blaybn keyn *agune.

*Avigder hot gehat farloyrn dos *loshn.
a tsiternish hot im ongenumen.
er hot gevolt epes zogn, ober er hot geshoklt mit di leftsn un s'iz nisht aroysgekumen keyn *kol, vi bay a shtumen.
er hot zikh in der gikh tsugezetst oyf a shtul vayl di fis hobn zikh im untergebrokhn.
tsum *sof hot er a murml geton:

- vi iz dos gemolt? kh'gleyb nisht!
- zol ikh mikh vider oyfdekn?
- neyn.

Yentl hot genumen dertseyln di gantse *mayse:
vi der foter iz gelegn krank un mit ir gelernt *toyre;
vi zi hot keyn mol nisht gehat keyn geduld tsu di vayber un zeyere motlerayen;
vi zi hot farkoyft dos hoyz un di *shtub-khfeytsim, zikh farkleydt far a mansbil, avek fun shtot, biz ir kumen keyn Lublin un dos bagegenen *Avigdern.
*Avigder iz gezesn a farshvigener.
er hot gekukt oyf der dertseylerin, gegaft, Yentl iz dervayl tsurik arayn in di mansbilshe *malbushim.
*Avigder hot a zog geton:

- s'muz zayn a *kholem.
un er hot zikh geton a knip in der bak.
- s'iz nisht keyn *kholem.
- aza zakh zol mir tsu hant kumen!...
- s'iz der *emes.
- far vos hostu dos geton?
nu, kh'el beser shvaygn.
- kh'hob nisht gevolt farlirn mayne yorn mit di kotsheres un lopetes.

- un dos mit der *Hodesn - -

- kh'hob es geton tsulib dir.
vayl kh'hob gevust az di Peshe vet dikh paynikn un bay mir vestu hobn a shtikl heym.

*Avigder hot lang geshvign.
er hot ongeboygn dem nakn un aroyfgeleygt beyde hent iber di shleyfn.
fun mol tsu mol hot er geton a treysl dem kop in der breyt vi oyf neyn.

- vos vilstu ton itst?
- avek in a *yeshive.
- ha? ven du zogst es mir frier, voltn mir dokh gekont - - -
un *Avigder hot ibergerisn in mitn.
- neyn, s'volt nisht getoygt.
- far vos?
- kh'bin shoyn nisht-ahin un nisht-aher.
- itst bin ikh in a klem.
- *get op dayn shlak.
hob *khasene mit *Hodesn.
- nisht zi't mikh *getn, nisht yene vet mikh nemen.
- *Hodes hot dikh lib.
zi't zikh mer nisht lozn firn fun tatn.
*Avigder hot zikh geton a heyb oyf un zikh tsurik avekgezetst.
- kh'el benken nokh dir. bizn *sof...

  6

loytn *din hot *Avigder gornisht getort hobn *yikhed mit der Yentlen in shtub, ober ven Yentl iz tsurik arayn in der kapote un in di hoyzn, iz zi vider gevorn in *Avigders oygn der frierdiker Anshl.
beyde hobn vider genumen redn in mansbilshn *nusekh.
*Avigder hot a zog geton:
- vos iz di *khokhme fun *oyver zayn yedn tog oyf dem *loy silbesh ishe shmoles gvar?
- kh'kon nisht shlaysn federn un plaplen mit di yidenes.
- farlirn *oylem-habe iz beser?
- *efsher...
*Avigder hot oyfgehoybn di oygn.
s'iz im ersht itst oyfgefaln az dem Anshls bakn zenen tsu glatik far a mansbil, di hor - tsu gedikht, di hent - tsu kleyn.
er hot zikh nokh alts nisht tsugegloybt az dos alts geshet oyf der vor.
er hot zikh gerikht az er kon yede *rege zikh ibervekn fun a *kholem.
er hot geton a bis di lipn.
er hot zikh geton a knip in dikh.
a shemevdikayt hot im ongenumen un a shtamlenish.
di gantse kantshaft zayne mit Anshlen, di ale reyd vos zey hobn geredt, di ale *soydes vos zey hobn zikh ayngeroymt, - alts iz gevorn opnareray, farblendenish, a *mekekh-toes.
*efsher iz er gor a *shed? - iz *Avigdern durkhgelofn a *rayen.
er hot zikh geton a treysl vi optsushoklen fun zikh dem koshmar, ober epes a *koyekh vos kon untersheydn tsvishn *kholem un vor hot gezogt az s'iz alts oyf an *emes.
er hot zikh ongenumen mit mut.
er hot shoyn mit Anshlen nisht gekont zayn fremd, meg Anshl zayn Yentl...
*Avigder hot a zog geton:
- dukht zikh, az der *eydes vos bindt oyf an *agune tor mit ir nisht *khasene hobn vayl er iz a *negeye bedover.
- ha? dos iz mir nisht ayngefaln.
- m'darf nokhkukn in *Evn-hoezer - hot *Avigder zikh ongerufn nokh an ibertrakhtenish.
- kh'veys *afile nisht tsi do zenen *khal di *kules vos di *khakhomim hobn gemakht vegn an *agune - hot Anshl geredt *mayse *lamdn.
- oyb du vilst nisht zi zol blaybn an *agune, darfstu oyfdekn dem *sod ir aleyn.
- dos kon ikh nisht.
- krig *al-kl-ponim nokh an *eydes...
beyde *khaveyrim hobn genumen *shmuesn in lernen.
s'iz geven oysterlish zikh *miskavn tsu zayn in lernen mit a *nekeyve, ober di *toyre hot tsurik dernentert *Avigdern un Anshlen.
di *gufim zenen take andersh, ober di *neshomes zenen fun dem eygenem *min.
Anshl hot geredt mit a *gmore-nign.
er hot gedreyt mit a finger, zikh ongekhapt bay a *peye, getsupt dem kin vi s'volt dort geshprotst a berdl, gemakht di *havayes fun a *yeshive-bokher.
er hot *afile fun gevoynhayt ongekhapt *Avigdern baym lats un im gerufn *shoyte.
a groyse libshaft hot ongenumen *Avigdern tsu Anshlen, gemisht mit *bushe, fardros, angst.
ven ikh volt dos gevust - hot er tsu zikh geredt.
er hot itst farglikhn in gedank Anshlen (oder Yentlen) tsu *Brurye dos vayb fun *r' *Meir, tsu *yalte dos vayb fun *reb *Nakhmen, tsu *Rash"is tekhter, tsu der muter fun *sem"a.
*Avigdern hot zikh oysgevizn az dos hot er dokh ale mol gevolt: a vayb vos der kop irer zol nisht lign bloyz in *gashmies...
di benkshaft zayne tsu der *Hodesn [iz] itst gevorn vi oysgevept.
er hot gevust foroys az er vet oysgeyn fun benkshaft nokh Anshlen (oder Yentlen), ober er hot zikh shoyn nisht dervegt dos tsu zogn.
s'iz im geven heys un er hot geshpirt az s'flamt im dos *ponim.
er hot shoyn rekht nisht gekont kukn Anshlen in di oygn.
*Avigder hot zikh opgegebn a *kheshbn, az Anshl (oder Yentl) hot aleyn gezindikt un oykh gebrakht tsu *aveyres *Avigdern, vayl er iz gezesn nebn im (oder ir) un zi ongerirt in di umreyne teg.
nu, un dos *khasene-hobn mit *Hodesn, - vifl *aveyres hot geshtekt derin?
*gneyves das, *brokhes levatole, *oynoe un ver veyst vos nokh?...
*Avigder hot a zog geton:
- zog mir dem *emes: bist *kholile, an *apikoyres?
- *khas vesholem.
- vi falstu oys optsuton aza zakh?
vos lenger Anshl hot geredt, alts veyniker hot *Avigder farshtanen.
ale reyd Anshls hot gefirt tsum eygenem: az er, Anshl, hot dos layb fun an *ishe, ober di *neshome fun a mansbil.
*khasene gehat mit *Hodesn hot Anshl tsu konen zayn noent mit im, *Avigdern.
*Avigder hot a zog geton:
- hostu dokh gekont mikh nemen.
- kh'hob gevolt lernen mit dir *gmore mit *toysfes, nisht tsereven dayne zokn...
- kh'hob *moyre di *Hodes zol, *kholile, nisht vern krank fun *tsar.
- kh'hob oykh azoy *moyre.
- vos vet zayn itst, ha?...
der farnakht iz tsugefaln un beyde *khaveyrim hobn zikh avekgeshtelt davenen *minkhe.
fun tsemishung hot *Avigder zikh *toye geven mit di *brokhes.
teyl hot er ibergehipert, andere hot er *ibergekhazert.
er hot a blik geton on a zayt: Anshl hot zikh geshoklt, zikh geklapt in harts, zikh niderik geboygn.
er hot oyfgehoybn a vayl dos *ponim mit di farshlosene vies in der heykh vi tsu zogn: du, tate in himl, veyst dokh dem *emes...
nokh *minkhe hobn beyde *khaveyrim zikh avekgezetst oyf tsvey shtuln eyner akegn andern, ober hipsh opgerukt.
di shtub iz gevorn ful mit shotns.
oyf der vant akegn fentster hot getsitert a purpurn gehaft fun zunzetsung.
*Avigder hot gevolt redn, nor di reyd zenen nisht aroysgekumen.
zey hobn zikh vi farhaltn oyfn shpits tsung.
mit a mol hot er a zog geton:
*efsher iz nokh nisht tsu shpet?...
ikh'l mit der doziker *arure nisht voynen... du...
- vos meynstu?... neyn *Avigder, s'toyg nisht.
- far vos nisht?
- ikh'l shoyn iberkumen di yorn azoy...
- ikh'l benken nokh dir. *sakones-nefoshes.
- ikh nokh dir oykh.
- vos iz der *seykhl, ha?
Anshl hot nisht geentfert.
s'iz gevorn nakht un fintster.
in *khoyshekh hobn *Avigder un Anshl yeder geshvign zayn shtilshvaygenish.
beyde hobn zikh vi tsugehert eyner tsum anderns *makhshoves.
*Avigder hot *al-pi-din gornisht getort zayn mit ir in eyn shtub, ober vi voyl *Avigder hot gevust az Anshl iz a *nekeyve, iz er nokh alts geblibn Anshl.
vos far an oysterlishn *koyekh *malbushim hobn! - hot *Avigder getrakht.
gezogt hot er:
mayn *eytse iz zolst ir *poshet shikn a *get.
- ha?
- vi bald di *kdushn zenen nisht *khal, vos kon a *get kalye makhn?
- yo, bist gerekht.
dem *emes kon zi zikh dervisn shpeter.

di dinst hot arayngetrogn a lomp, ober *Avigder hot im bald tsurik oysgeloshn.
der *matsev, vos in im hobn beyde *khaveyrim zikh gefunen un di reyd vos zey hobn gevolt redn, hobn nisht fartrogn keyn likht.
in der fintsternish hot Anshl dertseylt ale *protim.
*Avigder hot gefregt un Anshl hot geentfert.
der zeyger hot shoyn geklungen tsvey un beyde hobn nokh alts geredt.
Anshl hot dertseylt, az *Hodes hot im, *Avigdern, nisht fargesn.
zi hot oft geredt vegn im, gezorgt vegn zayn gezunt - vos er hot mit Peshen nisht getrofn.
Anshl hot a zog geton:

- zi't dir zayn a gut vayb.
ikh kon *afile keyn kugl nisht makhn.
- fun destvegn, ven du vilst - - -
- neyn, *Avigder. s'iz nisht bashert...

  7

s'iz alts geven eyn groys retenish far der shtot: der *sheliekh vos iz gekumen tsu forn *isre khag un gebrakht *Hodesn a *get, *Avigders blaybn in Lublin biz nokh *yom-tev, zayn umkern zikh an oysgebleykhter vi nokh a shlafkayt, mit an ayngeboygenem rukn un oysgeloshene oygn.
*Hodes iz gelegn krank un der *royfe iz gekumen tsu ir dray mol in tog.
*Avigder hot zikh oysbahaltn. oyb m'hot im *afile getrofn un m'hot geredt tsu im, hot er nisht geentfert.
Peshe hot geveynt far tate-mame az der *Avigder reykhert gantse nekht un shpant arum ahin un tsurik.
ven er falt avek fun midkayt un shloft ayn, ruft er a fremde *nekeyve - Yentl.
Peshe hot genumen redn vegn a *get.
m'hot zikh gerikht, az *Avigder vet nisht veln *getn, oder farlangen gelt, ober er hot oyf alts ayngevilikt.

di layt fun shtot zenen nisht geven gevoynt az a *sod zol lang blaybn a *sod.
vi kon men haltn *soydes in a kleyn shtetl vu yeder veyst vos s'kokht zikh in yenems tepl?
s'hobn nisht gefelt azoyne vos kukn in shlisllokh un shteln tsu an oyer tsum lodn, ober dos vos der Anshl hot opgeton iz geblibn nisht basheydt.
*Hodes iz gelegn in bet un geveynt.
*khanine der *royfe hot gezogt az zi geyt ayn fun tog tsu tog.
Anshl iz gehat farshvundn un m'hot nisht gevust fun zayn gebeyn.
*r' Alter Vishkover hot geshikt rufn *Avigdern un er iz gekumen.
ober yene vos zenen geshtanen hintern fentster un geloysht, hobn gornisht gehert.
di vos griblen zikh in fremde *asokim hobn aroysgezogt alerley *svores, ober keyn eyne fun zey iz nisht geven oysgehaltn. teyl hobn aroysgedrungen az der Anshl iz arayngefaln in di hent fun di *galokhim un zikh *geshmadt.
dos volt zikh geleygt oyfn *seykhl.
ober ven hot der Anshl gehat tsayt zikh optsugebn mit *galokhim az er iz di gantse tsayt geven in shtetl?
*akhuts dem, shikt nisht a *meshumed dem vayb keyn *get.
teyl hobn gemurmlt az Anshl hot gevorfn an oyg oyf an ander *nekeyve, ober oyf vemen?
m'hot nisht gefirt in shtetl keyn libes.
ale yunge froyen zenen geblibn in shtetl, azoy di yidishe un azoy, di *goyishe.
emets hot arayngevorfn a vort az Anshl iz gevorn farkhapt fun *sheydim, oder *efsher iz er aleyn geven eyner fun di nisht-gute.
far a bavayz hot men dermont dos, vos Anshl iz keyn mol nisht gegangen in *mikve oder tsum taykh.
s'iz bakant az *sheydim hobn hinershe fis.
nu, ober hot im *Hodes keyn mol nisht gezen borves?
un vu iz dos gehert az a *shed zol shikn dem vayb a *get?
a *shed vos hot *khasene mit a mentshn-tokhter, lozt zi geveyntlekh an *agune.
s'iz emetsn ayngefaln az Anshl iz bagangen epes a harbe *aveyre un er iz avek in *goles.
ober vos far an *aveyre?
un vi kumt es vos er hot nisht fartroyt di zakh dem *rov?
un far vos dreyt zikh arum der *Avigder vi a shotn?
gor noent tsum *emes iz geven di *svore fun Tevl *kle-zmer.
Tevl hot *getaynet az *Avigder kon nisht fargesn *Hodesn un Anshl hot zi *opgeget *Avigder zol konen mit ir *khasene hobn.
ober iz gemolt oyf der velt aza frayndshaft?
un far vos hot Anshl *geget *Hodesn nokh eyder *Avigder hot *geget Peshen?
*akhuts dem kon men ton aza zakh oyb dos vayb iz vilik tsu nemen dem andern un veyst fun der farshverung.
nu, zenen geven ale *simonim az di *Hodes hot lib Anshlen un az zi vert fartsert fun benkshaft.
eyn zakh iz alemen geven klor: *Avigder veyst dem *emes.
ober m'hot bay im gornisht gekont aroyskrign.
er hot zikh oysbahaltn un geshvign mit an *akshones vos di shtot hot nisht gekont baykumen.
di noente hobn gevornt Peshen zi zol nisht *getn *Avigdern, ober er hot zikh gehat fun ir opgesheydt, nisht gekumen tsu ir in der nakht fun *tvile.
er hot *afile *shabes nisht gemakht far ir *kidesh.
genekhtikt hot er in *bes-hamedresh oder bay der *almone vu Anshl hot frier gekrogn nakhtleger.
ven Peshe hot geredt tsu im, hot er nisht geentfert, geshtanen far ir mit a geboygenem kop.
Peshe, di *soykherte, hot nisht gehat keyn geduld tsu azoyne shtik.
zi hot gebroykht a yungnman a *sokher vos zol ir tsuhelfn in gevelb, nisht a *yeshive-bokher vos iz arayngefaln in a mankolye.
aza eyner kon *afile avek fun shtot un zi lozn an *agune.
Peshe hot ayngevilikt oyf a *get.
*Hodes iz dervayl gekumen tsu zikh un *r' Alter Vishkover hot tsu visn geton az s'veln zayn *tnoim bay *Hodesn.
zi vert a *kale mit *Avigdern.
di shtot hot geshtoynt.
m'hot keyn mol nisht gehert az a *goresh un a *grishe zoln shraybn *tnoim.
di *khasene hot men opgeleygt oyf *shabes nakhmu un *r' Alter hot tsugegreyt far zayn tokhter a *khasene vi far a *bsule: mit an orem-moltsayt, a *khupe far der shul, *kle-zmer, a *badkhn, a *mitsve-tentsl.
eyn zakh hot gefelt oyf der doziker *khasene: freyd.
der *khosn iz geshtanen unter der *khupe a farumerter.
di *kale iz gehat aroys fun der krankayt, ober zi iz geblibn dar un blas.
di trern ire zenen arayngefaln in der gilderner yoykh.
der *badkhn hot gezogt a freylekhs, nor s'iz aroys a troyeriks.
di *kle-zmer hobn oysgeshpilt a sher, a vaser, a kozak, a dzyen-dobri, ober di fis hobn zikh nisht geshtelt tsum tantsn.
di fidlen hobn geveynt, der trumeyter hot gehoylt, der bas hot geziftst, di poyk hot gezetst mit hoyler *more-shkhoyre.
*afile der vayn hot nisht oyfgehaytert di gemiter.
ale *penimer hobn zikh gebleykht, ale oyern hobn geloysht, fun ale oygn hot aroysgekukt di eygene *kashe: far vos hot Anshl dos geton?

nokh *Avigders *khasene mit *Hodesn hot Peshe gemakht a *shem az Anshl hot farkoyft *Avigdern zayn vayb far gelt un az dos gelt hot tsugeshtelt Alter Vishkover.
a voyler yung hot azoy lang arayngetrakht in der zakh biz er iz gekumen tsum oysfir, az Anshl hot farshpilt bay *Avigdern zayn balibt vayb in kortn, kvitlekh, oder gor in dreydl.
s'iz a *klal az dort vu m'kon nisht aynbaysn dos kerndl *emes, shpayzt men zikh mit gantse hoyfns *sheker.
der *emes aleyn iz oft azoy farborgn, az vos mer m'zukht im, alts vayter vert er.
nisht lang nokh der *khasene iz *Hodes fargangen in trogn.
s'iz geboyrn gevorn a yingl un di gest oyfn *bris hobn gehert gepleft vi der foter hot a nomen geton dem kind Anshl.