zunroyzn

di *nevue fun shvartsaplen 20: zunroyzn

  A

vos ikh gey dertseyln iz geshen in di shpete fuftsiker yorn, *beys oysgehakte beymer fun poylishn vald hobn durkhgebrokhn dambes un *meshune hastik arayngeshvumen in yidnland.
zeyere vortslen hobn tifer nokh zikh ayngegrobn in der erdener fintsternish un geton a *neyder nit aroystsukrikhn tsu der zun - biz *Meshiekh vet kumen.
in yener tsayt hobn zikh getsoygn tsu mir, dem redaktor fun "goldene keyt", in mayn opgetsoymtn vinkl iber groe oysgetrotene trep, tsendliker fun di antrunene, mit zeyere *ksovim, vi murashkes mit eyelekh in moyl; gebrakht farn shatskamer fun der eybikayt *zikhroynes un togbikher fun zeyere toyt-iberlebungen, *beys *milkhome un *khurbn, vos oyb m'zol zey ale opdrukn, un ayntovlen, iz es a biblyotek fun di raykhste vundn.
s'hot zikh oysgeshlifn bay mir a bazunderer *khush, gevoyr tsu vern baym bloyzn bletern a geshrifts, a togbukh, a bashraybung, tsi der *ksav-yad iz pasik farn zhurnal, vayl kh'hob nit gehat keyn *koyekh altsding ibertsuleyenen un ibertsulebn.
ikh shlog zikh itster *al-khet far mayne *toesn, ober on di *toesn volt ikh nit geshlogn zikh *al-khet.

  B

in a tog ven der zumer hot zikh ibergemolt oyf harbst un a *reyekh fun tsaytike *yam-khvalyes hot zikh opgezetst oyf mayn gumen, bin ikh gezesn in redaktsye baym kleynem shraybtish un dershpirt a hoytikn onrir iber mayn linker hant vos iber a bukh.
a grus fun harbst... a sharlekh oderdik harbstblat iz arayngefloygn durkhn fentster mit a gut-morgn - hot in mir a nodl geton a *makhshove.
ober bald hob ikh farnumen a gut-morgn fun a *froyen-kol.
eyder kh'hob a heyb geton di oygn tsum *ponim fun der froy, zenen zey frier geblibn hengen iber di mustern fun kleyne zunroyzn, vos hobn oysgezen vi zey voltn geblit iber ir kleyd.
ober di froy hot fun dem a tsapl geton un di kleyne zunroyzn oyf ir altmodish kleyd hobn zikh azh tsevintlt.
kh'hob derzen iber di zunroyzn a kop vos iz mer enlekh tsu a horikn volkn.
a shitere volkn-pasme hot oykh geshvebt ibern *ponim un hinter dem hobn zikh geloshn un vider oyfgeglit ire oygn, vi bay nakht gliverem tsvishn valdikn mokh.
- lomikh zikh forshteln - hot di froy ongehoybn, un ir *kol iz geven vi fun a heyzerikn zingfoygl - ikh heys Lize.
kh'veys nit vi azoy tsu reydn tsum redaktor vos kh'gedenk im ven er iz nokh geven tsvishn a yingele un a yingl, oyf du oder ir.
ober eyder vos-ven vil ikh dir oder aykh gringer makhn s'harts: kh'bin alts in der kort, ober nit keyn shrayberke.
kh'kon *afile nit leyenen vos in mir iz farshribn oyf nit oystsumekn, saydn me kon drukn a biter shvaygn far a blindn leyener.
kh'hob farshlosn di tir m'zol undz nit shtern un dem shtul vos antkegn iber dem tish tsugetrogn tsu maynem, s'zol nit zayn tsvishn mir un der froy keyn hiltserne *mekhitse.
- Lize iz mir a gedenklekher nomen, kh'dermon zikh ober nit fun vanet un vi azoy er hot arayngeblondzhet in mayn *zikorn.
lomir take vern glaykh oyf du, vet mayn *zikorn vern gnediker.
ire volknhor hobn a flater geton iber mayne vies un ibergelozt iber zey a nepl.
- ikh'l dir helfn zikh dermonen ver s'iz Lize: kh'bin geven di beste *khaverte fun dayn shvester Etele, vos iz geshtorbn tsu draytsn yor fun a *moyekh-ontsindung.
ir *moyekh iz ful geven mit hoykher matematik un filosofye.
zi iz gelernter geven fun ire lerers, vos flegn kumen tsu dayn mamen tsu bavundern Etelen.
aza *talmide hobn zey nokh nit gehat.
yo, aza *moyekh hot zikh gemuzt ontsindn un farbrent vern.
s'letste mol hob ikh dikh gezen oyf Eteles *levaye, du host mit a tsvaygl epes ongeshribn oyfn zamd fun ir *keyver.
Lize hot zikh oyfgeshtelt.
ire gliverem-oygn hobn zikh farvandlt in geshpoltene trern.
- oyb nit mikh, *efsher gedenkstu di zunroyzn oyf mayn kleyd.
s'kleyd iz take yemolt geven lenger, ober *akhuts mayn *ponim iz mayn figur di zelbike.
kh'trog shoyn dos kleyd a *sakh yorn.
faran a *sibe.
vu konen mir *shmuesn az keyner zol nit hern?
vent hobn oyern, oykh di fish in *yam hobn oyern.
- oykh got, meyn ikh, hot oyern - hob ikh gevolt zogn.
nor gezogt hob ikh: - oyb azoy, Lize, lomir aropgeyn un zukhn un gefinen an opzunderung vos hot nit keyn oyern.
az kh'hob gehaltn baym oyfshlisn di tir, hot Lize tsugehipert a *rege frier tsu der klyamke.
- kh'bin take nit keyn shrayberke, ober epes hob ikh yo gebrakht farn redaktor: a bintl sheyne lider geshribn oyf rusish.
nit mayne zenen zey, nit mayne.
s'iz Eteles.
dayn shvester hot es mir geshonken eyder m'hot zi in shpitol gefirt, vu m'hot nit gekent leshn ir *moyekh-ontsindung.
mayn kind mayn eyntsiks hob ikh nit oyfgehit, ober Eteles rusishe lider - yo.
un Lize hot fun ir altfrenkishn ridikul, fun hinter zayn untershlak, aroysgetsoygn a bintl dine bletlekh ibergebundn mit a roytn fodem un es mir derlangt.
- kh'vil ober far dem gor a *sakh: a kluge *eytse.

  G

vi-nor Eteles geshrifts mitn roytn fodem iz ariber in mayn *reshus, hob ikh derfilt tsu Lizen a *min shvesterdikayt.
di paynlekhe freyd az ikh farmog a *mamoshesdikn bavayz vegn der eksistents fun mayn shvester Etele, az a mol iz mayn shvester *beemes geven a lebedike, hot mikh *gufe oykh lebediker gemakht.
atsind efnt zikh in mayn *zikorn a kemerl, vu mayn shvesters *khaverte iz ale yorn geven oysbahaltn.
ikh ze bashaymperlekh vi a yungitshke Lize, in a kleyd mit kleyne zunroyzn, kumt tsu undz aheym.
vorhaftik, zi kumt nit tsu mir, nor tsu Etelen, ober eyder beyde farshlisn zikh, bavayz ikh dervayle a tsertl tsu ton ire tsvaygldike tseplekh.

der tsveyter halber tog hot shoyn aribergevoygn dem ershtn.
der zumer nemt zikh tsugevoynen tsu zayn *mapole.
kh'bagegn bakante, ober kh'makh zikh nit-zeendik.
kh'ze bloyz Lizen mit ire tsvaygldike tseplekh.
bald zetst aroys a nikhterkayt, vi a propn fun a flash bronfn.
- Lize, vuhin? kh'vel zikh lozn firn fun dir tsu a velt on oyern.
*efsher vilstu kh'zol dikh firn aheym un dortn vestu mir dertseyln vos keyner tor nit hern?
ober dayne vent zenen dokh oykh oyerdike!
vider farnem ikh a *kol fun a heyzerikn zingfoygl:
- kh'hob keyn heym nit.
*efsher iz *emesdiker tsu zogn: di gantse shtot iz mayn heym, dos land iz mayn heym.
saydn - avekblondzhen in a *midber.
s'volt ober zayn a vilde *hoze, kh'zol azoyns fun dir farlangen.
oyb nor du host *koyekh nit bloyz in dayne fis, nor oykh in kop - lomir geyn.
host dokh aleyn gezogt, az mir'n gefinen a vinkl.

  D

mir hobn durkhgeshnitn a halbe shtot ahin un krik.
di luft hot zikh gezipt iber undz vi rozeve mel.
*efsher tsuzetsn zikh in a kleynem park?
zi vil nit.
*efsher in a kino?
*khas-vesholem, di filmaktyorn zenen merder.
kh'hob zikh koym ayngebetn, zi zol epes *toyem zayn.
dernokh hobn mir vider zikh gelozn iber der shtot.
un azoy shpanendik iber gasn un geslekh zenen mir dergangen in gegnt fun *Tel-Aviver port.
mir zenen arayn in a tsebrokhener hiltserner shif ongehoyfnt mit farzhavert ayzn.
oyfn shnoyts fun der shif tsum *yam-tsu iz gehangen an anker.
s'iz mir ayngefaln, az der kapoyer fun anker in grinem vaser-shpigl halt es di shif tsugeshmidt tsu der shteyneriker *yaboshe.
Lize hot zikh ayngemostet inem vinkl shif iber a bergl tsefoylte kanatn.
kh'bin gezesn oyf di ringen fun a tsezegtn boym bay ir linker zayt un farnumen fun ir moyl verter vos hobn zikh ongeton in hoyt un beyn far mayne oygn.
un ot iz di *mayse-noyre vos kh'hob yemolt farnumen fun mayn shvesters *khaverte:
ire tate-mame hobn bay ir nit gefregt tsi zi vil geboyrn vern tsi nit.
ober oykh der tate fun ir kind hot bay ir nit gefregt tsi zi hot im lib un tsi zi vil fun im a kind.
volt a froy *khasene gehat frier, volt zi nit *khasene gehat shpeter.
vi kumt Lize, vos hot shtudirt kunst un filosofye, *khasene tsu hobn, un dertsu aylik, mit a futbolist?
bloyz eyn mol im gezen shpiln oyfn sportplats.
m'hot im yemolt gemakht a hura un getrogn oyf di hent farn araynhakn inem toyer fun der kegnerisher komande di merste goln.
ir geboyrn vern, halt Lize, iz nit geven keyn byologishe *khokhme.
a *beheyme vert oykh geboyrn.
ober oys *koved tsu Etelen hot zi nit getort zikh farlyapen in futbolist.
zi vet lebn tsen lebns un shtarbn tsen toytn, vet zi oykh nit farshteyn ir man-un-vaybikayt.
zi hot zikh gelozt knetn fun im vi a tseglit shtikl ayzn unter tsvang un hamer.
nit mit ir man iz ir lebn fartoplt gevorn, zogt Lize, nor mit ir tekhterl Tili.
az Tili flegt zikh onhengen arum ir haldz, iz es geven a lebediker medalyon.
zi flegt yemolt oykh filn a dankshaft tsu ir man, ober ven Tili hot nokh gehaltn in zeygn, iz der futbolist *nelem gevorn.
un der medalyon vos hot brilyantevet arum ir haldz hot fun gornisht nit gevust...
Tili iz arayngeshprungen in dritn yor ven zi un ir mame zenen farmoyert gevorn vi kretsike.
Lize iz geven zikher, az dos *rishes fun der velt iz bloyz getsilt in ir tekhterl.
un Lize hot zikh durkhgegrobn durkh der farmoyerung baynand mit ir kind un a yunge nobele poylishe froy, vos Lize hot mit ir tsuzamen shtudirt kunst un filosofye, hot Lizes kind ibergenumen tsu bashitsn.
yo, ven Lize hot zikh gezegnt mit ir lebedikn medalyon, hot zi umishne zikh gehat ongeton inem zelbikn kleyd mit di kleyne zunroyzn, vos in dem geyt zi ongeton oykh atsind.
zi hot es geton mit ir hundertstn *khush: az oyb zeyer tsesheydung vet gedoyern lang-lang un Lize vet zikh umkern mit a tseshedikt *ponim, oder a blinde, zol Tili derkenen ir mamen vedlik di zunroyzn oyf ir kleyd.
un Lize hot nokh der gezegenish mit ir tekhterl krik zikh araynbakumen in der farmoyerung un oyf a boydem tsvishn brokhvarg farshart un farshotn dos kleyd, vos in dem zenen oykh geven ayngetulyet Eteles rusishe lider.
zi vil nit reydn vi azoy zi iz nit farbrent gevorn oyf di shaytern inem lager Kloge.
zi iz yo, nor zi lebt vayter.
az Lize hot zikh umgekert in der *khorever shtot, iz take fun ir heym keyn dekh nit geblibn.
oykh di heym fun der poylisher froy un derinen say di froy un say Tili, iz opgeshnitn geven vi mit a kose.
m'hot ir dertseylt, az a bombe iz oyf dem gefaln.
ober der boydem vu Eteles lider zenen ayngetulyet inem kleyd mit di kleyne zunroyzn hot tsu ir tsugevolknt.
s'iz nit mayns a vort, nor Lizes: tsugevolknt.
zi hot farsholtn dem gedank, az ir Tili lebt nit mer.
un zint yemolt, zumer, vinter, harbst un friling vandert zi iber lender un bashtendik ongeton inem zelbn kleyd un zi kon es nit mer oyston, vayl s'iz ir hoyt gevorn.

  H

in der shif hot Lize kentik fargesn, az fish hobn oyern.
un *efsher hot zi nit fargesn un geven zikher, az di fish in *yam shlofn shoyn un hern keyn vort nit?
antkegn iber hot oysgezen der *yam vi nokh a masnmord.
oysgehoykht zeyere otems hobn shoyn di merste khvalyes.
andere, koym zhipendike, hobn zikh gepruvt onkhapn on a blyask fun der *levone.
- bald endik ikh.
hob geduld un her zhe vayter.
bist nit keyn fremder.
bist Eteles bruder.
baym zukhn ibern land mayn tokhter, hob ikh zi gefunen.
kh'hob zi derzen oyfn gas.
an elterer shtaltner man hot zi gehaltn untern orem.
*beysn bamerkn a geyerke in a kleyd mit kleyne zunroyzn, hot zi oysgerufn: oy.
zi hot *afile zikh umgedreyt.
nor der man hot zi a tsi geton un beyde zenen farshvundn gevorn tsvishn *hamoyn un - het-het zikh vider bavizn.
un Lize hot shoyn beyde bagegnte - zogt zi - nokhgeshpirt vi a hunt, vos iz mentshlekher fun zayn *balebos.
neyn, zi hot keyn *toes nit: er, der futbolist.
un zayn froy iz Tili. zey voynen in an ortshaft, vos halt zikh in boyen hinter *Bat-yam.
di gas iz nokh yung, on a nomen.
di hayzer - bloyz bashtemplt mit groyse, shvartse tsifern.
zi hot nit keyn *taynes tsu beydn.
ven Tili iz nokh geven a pitsl kind, hot ir tate gemuzt antloyfn keyn Rusland fun zeyer shtot in Poyln.
ven beyde hobn zikh bagegnt nokh der *milkhome in Poyln, iz er *mistome alt geven a yor fertsik, un Tili - keyn tsvantsik nit.
beyde, meynt Lize, hobn yemolt nit gevust un veysn, kon zayn, itster oykhet nit ver zey zenen.
ven di nobele poylishe froy hot arayngenumen Tili tsu bashitsn, iz ir tekhterls nomen oykh farpoylisht gevorn.
ir bashitserin iz gevorn ir mame.
un Lize hot zikh fardungen far a dinst, a ramerin, in der ortshaft hinter *Bat-yam.
un s'iz ir bashert geven tsu kukn oyf ir kind fun der vaytns un tsu freyen zikh, mishteyns gezogt, say mit ir kind un say mit ir eynikl - a meydele vos hot oysgezen punkt vi Tili ven di nobele poylishe froy hot zi arayngenumen tsu bashitsn.

az Lize hot oyfgehoybn ir kop fun di kni, hot a loykhtndiker himlkerper adurkhgeshnitn di nakht un zikh oysgeloshn in zikh aleyn.
dos iz geven far ir di pasike *rege a zog tsu ton:
- yeder *sof hot an onheyb, un yeder onheyb geyt oys in benkshaft nokhn *sof.
kh'hob derfilt ir hant oyf mayner:
- un itster vart ikh oyf dayn kluger *eytse.

  U

ergets iz a khvalye gro gevorn fun shrek.
di zunroyzn oyf Lizes layb zenen oyfgegangen.
- bist mir shuldik a kluge *eytse: zol ikh zey oyszogn ver ikh bin un ver zey zenen, oder -
nokhn "oder" iz a por sekundes geblibn a *thom.
Lize hot im aribergeshprungen mit nokh a *shayle, a gor andere:
- *efsher konstu zikh dermonen vos du host mit a tsvaygl ongeshribn oyf Eteles *keyver?
- kh'hob oyfn *keyver-zamd yemolt ongeshribn s'vort eybik.
Lizes hant oyf mayner iz gevorn zamdik-tsart:
- *emes, kh'gedenk oykh dem tseykhn fun dayn tsvaygl.
to her zhe nokh a mol: zol ikh oyszogn dem futbolist un zayn froy-tokhter in voser keslgrub zey zenen arayngedreyt, zey mit mir tsuzamen, oder kh'zol oyf eybik *nelem vern un du vest blaybn der eyntsiker oyf der velt mit mayn *sod in dayn hartsn?
Lize hot es aroysgeredt badakht un ruik, elehey zi volt mir iberdertseylt a *mayse fun a geleyentn roman.
a *kol (mayns? nit mayns?) hot ir geentfert:
- far der kluger *eytse vos du foderst fun mir bin ikh tsu vintsik *khokhem.
ober kh'hob a fraynd in *Yerusholayim, vos nito keyn glaykhn tsu zayn *khokhme, tsu zayn klughartsikayt.
derloyb mir tsu fregn a rot bay im - -
Lize hot s'ershte mol zikh funandergelakht.
ir lakhn hot shteyndldik zikh tseshprungen ibern vaser:
- lebt nokh in *Yerusholayim *Shloyme hameylekh?

  1987