3: der "*Purim" mitn "*Tishe-bov"

ver volt dos gekont gloybn, az tsulib di *gzeyres, vos me vet traybn yidn fun di derfer, vet *Kasrilevke vern a *krakh un di *Kasrilevker datshes "*erets-Yisroel" un "Palestine", veln vern iberfult mit yidn un barimt oyf der gantser velt?
s'iz *tomid azoy:
fun yenems *khurbn vert der geboyt, fun eynems *mapole vert der tsveyter *nisgadl un fun ayer umglik ver ikh geholfn.
s'iz a gotzakh.
un keyner iz in dem nisht shuldik.
*Kasrilevke - *avade un *avade nisht.
*Kasrilevke hot nisht gevolt, me zol traybn di yidn fun Yehupets.
nor az me hot zey aroysgetribn, hot *Kasrilevke gehekhert dem *mekekh fun *dires un kleytn.
un ire datshes zaynen gevorn mit gold glaykh.
bazunder[s] hobn zikh gegebn a heyb oyf di datshes, vos oyf der zayt barg, inem yidishn teyl, vos heyst "*erets-Yisroel".
me hot ongehoybn aroystsuforn ahin oyf zumer fun Yehupets un fun Boyberik un fun der gorer velt.
*Kasrilevker yidn, di barimte velt-ekspluatators, hobn es farshtanen un hobn bavizn oystsunutsn di lage *al tsad hayoyser toyv.
me hot ongehoybn opdingen *goyishe shtiblekh un efenen gesheftn, tsum meynstn kleytlekh fun bakaley un fun esnvarg, kioskn fun sode-vaser un fun alerley getranken, un efenen *akhsanyes, hoteln un pansyonen.
der hoypt - pansyonen.
oyf pansyonen hobn zikh di *Kasrilevker yidn a vorf gegebn, vi di heysherikn, un aroysgerufn a *moyredike konkurentsye.
dervayl farmogn mir in "*erets-Yisroel" oyf di datshes, eygntlekh, nor tsvey pansyonen.
nor me *shmuest shoyn fun a dritn un fun a fertn un fun a finftn - di alte *Kasrilevker *make: az yenem loynt zikh opshnaydn di noz, loynt zikh mir oykh.
vifl es veln a mol, mit der tsayt, zayn in "*erets-Yisroel" pansyonen - kon men foroys nit visn.
nor di tsvey pansyonen, vos "*erets-Yisroel" farmogt dervayl, zenen vert tsu bashribn vern in a bukh, un, oyb s'iz a basherte zakh, zoln zey fareybikt vern.
der ershter pansyon gefint zikh in ek shtot, nisht vayt funem nayem yidishn *bes-oylem, oyf yener zayt brikl, akurat vu es heybn zikh on di *goyishe hayzer, un heysn heyst er mit a sheynem romantishn nomen: "derkvikenish", un di *baleboste, vos halt dem pansyon, heyst eygntlekh, Alte, nor rufn ruft men zi "derkvikenitshke".
az eyn *Kasriletshke, *lemoshl, fregt bay der anderer: "vu voynt ir, Perl kroyn?"
entfert zi ir mit a *nign: "vos heyst vu ikh voyn? ikh voyn bay der derkvikenitshke voyn ikh".
der nomen iz *afile a bisl tsu a langer un klingt epes nisht azoy fayn, un nisht ayeder vet dos azoy gring konen aroysredn:
a *simen hot ir - pruvt okorsht zogn es gikh, in eyn otem:
"inem derkvikenish bay der derkvikenitshke", - vet ir zikh gevis farplonten[.]
derfar ober hot dos "derkvikenish" a *mayle - di datshe tseykhnt zikh oys mit ir "varende".
a groyse breyte "varende".
a feld, nit keyn "varende".
oyf der doziker "varende", az me trogt aroys dem samovar un me zetst zikh avek trinken Visotskis tey - iz dokh a *khayes fun got!
dray *minyonim yidn konen dort tey trinken.
farshteyt zikh, nit ale in eynem, nor bislekhvayz, eyns nokh dos andere.
zet ir, der pansyon, vos shteyt akurat akegn dem "derkvikenish" un heyst mit a vazhnem nomen: "*gan-eydn", hot shoyn *mekhile a fayg, nisht keyn "varende".
derfar hot ober der "*gan-eydn" a gortn, vos bashteyt kegn tsen "varendes".
inem dozikn gortn vaksn aykh fun *kol-tuv: tsiblkelekh un retekhlekh, knobl un khreyn un buryan un kropeve, un "sonishnikes", vos gibn "semetshkes" oyf a gants vinter biz *Peysekh.
un az got helft, es git zikh oys a geret, dergreykht der buryan mit der kropeve *kimat biz der heykh fun a mentshn, un di "sonishnikes" - nokh hekher fun a mentshn.
farshteyt zikh, az beyde pansyonen firn tsulib konkurentsye a bitern kamf, un vos eyner redt oys oyfn andern, - meg es faln in *yam arayn.
*lemoshl, di "derkvikenitshke" zogt oyfn "*gan-eydn", az dort hodevet men di *orkhim mit "vozdekh", un der "*gan-eydn" zogt oyfn "derkvikenish", az iber dem, vos dortn bayst men zikh, shlofn di pansyonern [dort] a gants[n] zumer in droysn...
s'iz ober nisht *emes:
nisht in "*gan-eydn", nisht in dem "derkvikenish" iz faran der *min, vos vert ongerufn oyf zeyer *loshn "vozdekh";
un baysn bayst men zikh in beyde pansyonen azoy geshmak, az me farshilt zikh dos gebeyn.
in dem iz ober keyner nisht shuldik.
dos iz a gotzakh, vi vemen s'iz bashert.
a mol makht zikh, zolt ir farforn inem grestn raykhstn hotel in der velt, un ir shloft op a gantse nakht biz in der fri - un keyner tshepet aykh nisht.
un a mol zolt ir zikh opshteln in a vister fintsterer *akhsanye, in a *kheyderl di greys vi a genets, un fun destvegn zol men aykh dortn bafaln fun ale zaytn, un ir bavundert nor, fun vanen hobn zey zikh genumen azoy fil?
di *khadorim in beyde dermonte pansyonen zenen nisht iberik groys un nisht iberik likhtik.
derfar kost aykh ober dort dos lebn nisht tayer.
me kon zogn - volvl, take *bezil-hazol.
far eyn drayerl a vokh, *lemoshl, hot ir aykh altsding: a datshe un a "varende" un "vozdekh" un esn.
dos heyst, esn iz glaykher ir zolt dort nisht esn.
vorem ir vet muzn onkumen, zogt men, dernokh tsu di *Kasrilevker *doktoyrim, vos hobn oykh a *teve fun baysn zikh...
zey, di *doktoyrim, veln aykh hodeven mit apteyk un mit kraytekhtser un mit proshkes un mit piln, un *sof-kl-sof veln zey aykh opshikn oder keyn Karlsbad, oder keyn Ems, oder nokh vayter - in aza ort vu me farshport a gubernatorske pas un me badarf nisht *ganvenen di grenets...
*ad kan *Kasrilevker pansyonen in "*erets-yisroel".
itst geyen mir ariber tsu di heldn fun undzer zumerdikn roman.

* * *

di farhavete, di fartareramte yidene, vos der yungerman fun der podkeve, oyb der lezer kon zikh dermonen, hot zi azoy heldish aroyfgezetst tsu *Avremlen oyf der "koleyke", - dos iz geven nisht mer un nit veyniker, vi di *baleboste fun dem oybn dermontn "*gan-eydn"; un dos sheyne meydl mitn nomen *Esterl, oyb di lezerin halt kop, - dos iz ir tekhterl;
un der held aleyn, der yungerman fun der podkeve - dos iz zeyer *oyrekh, zeyer "pansyoner".
di *baleboste funem pansyon "*gan-eydn" iz aleyn a *Kasriletshke fun *Kasrilevke un heyst mit a modnem nomen.
heysn heyst zi *Sore, nor rufn ruft men zi *Sore *Moyshe Purims. iber vos?
vayl ir man heyst *Moyshe *Purim. un zeyer tekhterl ruft men hinter di oygn "*Esterl *Sore Moyshe Purims".
epes nisht aza poetisher nomen, *emes.
es darf aykh ober keyn *khidesh nisht zayn.
faran in *Kasrilevke a *sakh ergere nemen.
*lemoshl, ot hot ir a tsetl fun *Kasrilevker *balebatim, aroysgenumen fun a rayster bay a *tsienistishn fareyn: *Yankl Tserisener, *Dovid-Leyb Vaymperlekh, *Khayim Nekhtiker-tog, Mendl *Asoredebray, Benye Patsh-im-oys, Zalmen Barg-arop, Naftole Khap-a-tentsl, un nokh a *sakh, a *sakh azelkhe modne nemen, vos me kon gor azoy klug nisht zayn un farshteyn, fun vanen zey hobn zikh genumen?
ot der *Sore *Moyshe Purims man, dos heyst, *Moyshe *Purim aleyn, iz *beteve a yid a shnayder, nor vayl er hot in *Kasrilevke vintsik *parnose, un azoy vi zayn vayb *Sore iz a groyse *beryete oyf kokhn fish, bakn lekekh un preglen ayngemakhts, un *makhmes zey zaynen shoyn gezesn a zumer in "*erets-Yisroel" oyf a datshe, hobn zey ongeshmekt bay a bakantn *goy, akurat akegn dem "derkvikenish", a hoyf mit a gortn, avekgedungen bay im dem hoyf mitn gortn, oysgeshmirt di shtub fun ineveynik un fun droysn mit vaysn leym, oyfgehangen a bretl un ongeshribn mit groyse *oysyes oyf yidish:

"*Sore *Moyshe Purims *gan-eydn. *kosher.

hot dos *mistome di *balebatim fun ershtn pansyon "derkvikenish" rekht fardrosn, hobn zey geshlept *Sore *Moyshe Purims tsum *rov mit a *din-toyre.
zey hobn *getaynet, az zey hobn azoy oykh keyn *parnose nisht.
nor itst iz gekumen ot di *Sore *Moyshe Purims mit ir "*gan-eydn" akurat akegn zeyer "derkvikenish" un vil zey gor in gantsn tsebrekhn mit zeyer *parnose!
hot ober *Moyshe, *Sore *Moyshe Purims man, *getaynet, az er iz oykh a yid un zukht oykh a shtikl broyt - un ver kon im zogn a *deye, vu un fun vanen er zol zukhn *parnose?
*avade, ven der alter *rov *reb *Yuzifl, *olev-hasholem, zol lebn, volt er shoyn gefunen a *sgule, vi azoy oystsuglaykhn di *tsdodim.
*khaval al deovdin deloy mishtakkhin!
nishto aza *rov, vi *reb *Yuzifl iz geven!
itst zaynen do tsvey *rabonim in *Kasrilevke, un beyde konen zey nisht hoyzn tsvishn zikh, zey zoln mir *moykhl zayn - tsvey kets in eyn zak lebn a *sakh shener un a *sakh laytisher, vi di tsvey *rabonim.
un der *oylem hot far zey keyn brekl *derekh-erets nisht.
nor mir hobn gehaltn bay di heldn funem roman, un farkrokhn zaynen mir tsu di *rabonim.
der lezer vet *mistome zayn azoy frayndlekh un vet undz *moykhl zayn.
*hakitser, beyde vayber, *Sore *Moyshe Purims un Alte di "derkvikenitshke", hobn zikh bagegnt in *Kasrilevke in a shmol gesl - dos iz geven bald nokh *Peysekh, eyder der zumer-sezon hot zikh ongehoybn - un s'iz aroys tsvishn zey, zogt men, zeyer a *mieser skandal...
dos hot ober oykh nisht geholfn, biz eyn mol in a sheynem frimorgn - dos iz geven same in onheyb sezon - hobn zikh bavizn in "*gan-eydn" der gospodin "uradnik" mit tsvey soldatn un hot aruntergerisn, *mekhile, dos bretl mit der yidisher oyfshrift un hot zey nokh geshtrafirt mit a drayerl, derfar, vos zey hobn zikh derloybt oystsuhengen a yidish shild.
*Sore *Moyshe Purims hot gants gut farshtanen, az dos iz der "derkvikenitshkes" arbet, hot zi batsolt dem uradnik dos drayerl mit nokh a finferl un zi hot oysgefirt irs:
zi hot dos bretl oyfgehangen, un es hengt dortn *ad hayoym haze.
un az s'iz bashert, az a mentsh zol hobn *parnose, megn *sonim tsezetst un tseshprungen vern, vet zikh zey nisht helfn.
di "derkvikenitshke" hot nebekh gemuzt tsuzen, vi akegn, bay *Sore *Moyshe Purims in "*gan-eydn", iz shtendik ful gepakt mit *orkhim un mit pansyonern, un nokh mit vosere pansyonern!
ot, *lemoshl, nemt dem parshoyn mit di vayse hoyzn un mit der podkeve - "der groshn iz bay im a *mamzer; bay aza pansyoner kon men oplekn a beyndl, oyskrenken zol zi im, *reboyne shel oylem!" - azoy hot di "derkvikenitshke" gebentsht ir konkurentin - un iz geven gerekht.
shtelt aykh for, az der yungerman fun der podkeve iz geven frier ir *oyrekh.
dos heyst, er hot gehat zikh opgeshtelt in dem "derkvikenish".
nor der *ruekh hot im aribergetrogn ahin, in "*gan-eydn" arayn.
tsulib vos, meynt ir?
tsulib *Sore *Moyshe Purims tekhterl, der hultayke, farbrent zol zi vern!" - mir drikn zikh oys mitn *loshn fun der "derkvikenitshke", fun velkher es redt aroys di konkurentsye.
der *emes iz ober nisht azoy.
undzer heldin, *Sore *Moyshe Purims tekhterl, iz a meydl, vos iz *mole-kheyn, a mamzel, vos hot geendikt fir klasn gimnazye, leyent Artsibashev un redt rusish, keyn vort yidish, un tut nisht fun danen ahin.
dem gantsn "*gan-eydn" halt oys *Sore *Moyshe Purims nebekh aleyn oyf ire pleytses.
zi aleyn kokht un bakt un roymt, un der man, *Moyshe *Sore *Moyshe Purims, badint di *orkhim, di pansyonern, shteyt oys ale zeyere kaprizn, *kholile vekhas zeyer tekhterl zol zey mithelfn mit vos-nisht-iz!
*Esterl *Sore Moyshe Purims vet beser geyn ongeton nokh der letster mode, zayn oysgeputst vi a *kale, leyenen Artsibashev, tantsn "tu step" un "tango" un ale andere moderne tents.
haynt ir reydn rusish?
mit ir rusish-reydn vet zi aykh fardreyen dem kop ale *Kasrilevker *bokherim, zey firn bay der noz.
un mer fun alemen hot zi fardreyt dem kop un gefirt bay der noz zeyer pansyoner, dem yungnman mit der podkeve.
der doziker yungerman iz aleyn an agent fun ney-mashines, nisht keyn bavaybter, un heysn heyst er mit a modnem nomen: "*Tishe-bov" - Aron Solomonovitsh *Tishe-bov.
gevor gevorn, az er iz an agent fun ney-mashines un az er heyst "*Tishe-bov" un az er iz nokh nisht keyn bavaybter, hot "*erets-Yisroel" *gepasknt in eyn *kol, az dos iz farn *balebos funem "*gan-eydn" an oysgetseykhnter *shidekh, an *emeser *ziveg min hashomayim, a basherte zakh fun got:
"der *Purim mitn *Tishe-bov - kha-kha!
zint di velt shteyt, iz nokh aza glaykh porl nisht geven!" - un ver *shmuest fun yenem fraytik on, vos er iz gekumen mit *Avremls "koleyke" keyn "*erets-Yisroel", iz der "*Purim" mitn "*Tishe-bov" nisht arop fun der tsung.
der yungerman fun der podkeve zol, a shteyger, geven aroys'helfn *Sore *Moyshe Purims tekhterl fun an umglik - *lemoshl, aroysshlepn zi funem taykh, oder aropnemen fun der *tlie, oder aroysrateven fun *gazlonims hent, oder glat *matsil zayn fun a zikhern toyt, - volt dos nisht gekont hobn *beshum-oyfn dem *kheyn mit dem efekt, vos s'hot gehat zayn aroyfzetsn zi mit ir mame tsu *Avremlen oyf der "koleyke".
un dernokh zayn araynforn yenem fraytik mitn gantsn trask keyn "*erets-Yisroel", dos zitsn zayns oyf *Avreml dem *bal-hakoleykes ort, un *Avremls nokhloyfn fun hintn nokh der "koleyke" - dos alts in eynem genumen hot ongemakht aza *rash in "*erets-Yisroel" un aroysgerufn aza gelekhter tsvishn di datshnikes, az nisht vilndik iz der yungerman fun der podkeve gevorn bay zey a held.
un *Sore *Moyshe Purims tekhterl - a heldin.
un s'iz avek a reydenish mit a *shmueseray, a makhenish mit di oygn un a smorenish mit di nez fun "*erets-Yisroel" biz *Kasrilevke, un es hot shoyn gehat shier-shier dergreykht tsu der *Kasrilevker prese.
der "Kapelyush" mit der "Yarmlke" voltn shoyn gehat shtof un zey voltn shoyn gemakht derfun a gants faynem *peyresh...
hot men ober farkhapt baytsaytns mit di anonsn, vos me hot gelozt opdrukn oyf beyde gazetn oyf der ershter zayt:

Esfir Moyseyevna *Purim
Aron Solomonovitsh *Tishebov
farloybt!

un do heybt zikh ersht on un es endikt zikh der rekhter roman.

--> 4: di *khasene in "*gan-eydn"