7: Soloveytshik der *shadkhn arbet oyf ale *keylim

mir meynen az der fraynt lezer iz tsufridn, vos der "er" un di "zi" fun dem dozikn zumerdikn roman zaynen grod nisht keyn geveynlekhe *boser-vedoms, vi *lemoshl, mir zaynen, nor *emese aristokratn, fun der goldener fon, fun di *Kasrilevker milyonern un milyardern.
"er" iz a Brotski fun "undzere Brotskis", "zi" - a Roytshild fun "undzere Roytshilds".
un dos iz dokh a fakt, vos me kon nisht opleykenen, az mir, geveynlekhe *boser-vedoms, zaynen ale mol zeyer naygerik tsu visn *davke vos in di hoykhe fentster tut zikh, vi azoy lebt men bay di *negidim, vi azoy est men dort, vi azoy trinkt men?
un az a milyonerske aristokratishe *khasene hot far undz gor a bazundern interes, khotsh az me vil *shmuesn in *tokh arayn - vos hobn mir derfun? gornisht mit gornisht.
nor azoy hot undz shoyn got bashafn - farfaln.
mir konen deriber mit a reynem gevisn geyn vayter mit undzer geshikhte.
nor me darf zikh dermanen oyf a vayle in dem ershtn bagegenish funem "er" mit der "zi" bay *Avremlen oyf der "koleyke", vi azoy dem yungn held Brotski iz dos gegangen, take *mamesh durkh tir un durkh toyer.
nisht nor iz di *yefas-toyer, Roytshilds tekhterl, geven fun im gefangen, nor *afile di mame ire, zol gezunt zayn, di madam Roytshild aleyn, iz in gantsn geven oyf zayn zayt un hot im *moyredik frayntlekh oyfgenumen un mit *sakones liblekh ayngelodn tsu zikh oyf der datshe: "pazhaleste, bez tseremoni!"
tsu aza *koved un tsu aza *hatslokhe iz *lav kol odem zoykhe. vorem mir veysn dokh, az fun zint di velt shteyt un zint tsvishn mentshn kumen for romanen iz punkt kapoyer: az es kumt di tsayt fun farlibenish, iz oder der tate, oder di mame fun der *yefas-toyer, oder zey beyde, shparn zikh ayn azoy gvaldik, az s'iz zey nisht tsu rirn funem ort!
shener fun alts iz dos, vos di eltern, zoln mir *moykhl zayn, hobn aleyn a mol in der yugnt gelibt un gekemft, *milkhome gehaltn mit zeyere eltern, antlofn un shtilerheyt geshtelt a *khupe.
voltn zey dos, dakht zikh, gemegt gedenken? iz neyn.
itst az got hot zey geholfn, zey zenen aleyn gevorn eltern, haltn zey *milkhome mit zeyere kinder.
derfar, az zeyere kinder veln, *im yirtse hashem, oysvaksn un veln vern eltern, veln zey oykh fargesn di amolike *tsores un veln *milkhome haltn mit zeyere kinder.
dos iz a bazundere *klole fun got, un nor eyn *Odem horishn iz geven a gliklekher, vos *Khave hot nisht gehat keyn eltern, - un vayter iz *tsores, mit dosade, mit hartsveytik, mit umglikn, mit drames, mit tragedyes alerley.
vey-vey, az me tut zikh a trakht arayn, vifl umziste trern es zaynen fargosn gevorn un vifl yunge lebns es zaynen derfun ruinirt gevorn - shteln zikh di hor kapoyer!
un nor derfar, vos s'iz atsind zumer, datshe-sezon, alts grint un gelt un blit un vakst un s'iz heys, un es vilt zikh gor geyn bodn, un vayl mir zaynen *bikhlal nisht keyn groyse *more-shkhoyrenikes un zaynen vayt fun tragishe bashraybungen un troyerike gedanken, geyen mir farbay un viln derfun gornisht reydn *afile.
un dertsu iz in dem zumerdikn roman, vos mir bashraybn do, tsum glik, altsding gegangen azoy glatik, azoy fayntshik, az s'iz geblibn, dakht zikh, mer nisht, vi nemen un shraybn *tnoim, brekhn teler, un - *mazl-tov aykh.
nor vos den? az s'iz gekumen tsum shpits, hot zikh es opgeshtelt.
vos iz di *mayse? di *mayse iz, vos umetum muz zayn a flekl, a vorem vos derlozt nisht.
un dos iz, eygntlekh, a glik far undz, shrayber, *makhmes ven nisht ot der vorem, un s'zol altsding geyn glat, vos voltn mir, dikhter demolt gehat tsu ton oyf der velt?
der "vorem", vos iz gelegn tsvishn undzere heldn, iz nisht nor dos, vos er iz a Brotski un zi a Roytshild, - do iz gelegn an ander hunt bagrobn: undzer *yefas-toyer iz shoyn geven "*kimat" vi a *kale.
[take far an eygenem, fun der *mishpokhe fun di Roytshilds.]
a *ziveg iz dos *afile geven *misheyshes-yemey-breyshis: beyde glaykhe *meyukhosim, beyde fun der goldener fon un beyde zitsn zey in eyn "Palestine", a datshe lebn a datshe.
beyde hobn glaykhe *nadns (tsu *esres-alofim) un beyde kenen zey zikh eyns dos andere durkh un durkh.
zi - kenen mir shoyn.
mir hobn shoyn gehat dos fargenign zi tsu zen bay *Avremlen in der "koleyke" - a *bsulekhn a tsatske, an *emese *yefas-toyer.
un mit im, mitn *khosn, heyst es, badarf men aykh bakant makhn, opmoln in etlekhe kurtse shtrikhn: a *bokher *kehalokhe, funem gevisn shnit, a "gekontsheter komertsheski", hot lib a kertl un ken zikh mit der gantser *khevraye fun "shantan", klor oyf oysveynik ale operetes, un dem grestn *nign vet er aykh oysfayfn mitn moyl.
bay tog iz er shleferik, bay nakht - an oysgeshlofener.
dos kapelushl zitst bay im oyfn shpits kop, dos rekele, "ala-klosh", hengt vi oysgegosn, dos shtekele din un tshakendik, un az es kumt arayn in teater, oder in tsirk, oder in sinematograf, geyt es, vi tsum tants, *balebatish, vi a heymisher, vi an altgezesener.
ot hot ir aykh a bild fun an aristokratishn *khosn fun di *emese *Kasrilevker Roytshilds.
mit der *kale halt zikh aza *khosn kalt, statetshne, oysgerekhnt, bavayzt zikh nisht aroys mit keyn farlibenish - dos past far a *bokherl fun "*erets-Yisroel", nisht far a "Palestiner" aristokrat.
aroysbavizn *simonim fun farlibenish un pretenzyes tsu der "*kale" hot er ersht demolt, ven er hot zikh getrofn mit undzer tsveytn held, mit Brotskis zundl, bay zayne *mekhutonim, in "Palestine" oyf der datshe, un derzen, vi yener shist mit oygn oyf der mamzelkhn Roytshild, un vi di madam Roytshild shlogt mit im blat, *khanfet dem gast oyf vos di velt shteyt un hakt aza rusish, az me kon blaybn on a boykh lakhndik!
dem *khosn Roytshild, dos heyst, dem halbn *khosn iz nisht gefeln dos, vos di *mekhuteneste Roytshild iz im gevorn epes tsu bareydevdik, un es hot zikh ongetsundn a helish fayer in dem dozikn held, un se hot im gekhapt a fardros oyf dem yungn Brotski, un di libe hot zikh plutsem in im tsebrent un tseflakert mit *sakones-nefashes!
nisht azoy di libe tsu der *kale, vi di *sine tsu ot dem "oyfgekumenem" aristokrat!
vos hot yener tsu geyn mit vizitn in aza shtub, vu er, Roytshild, rekhnt zikh "*kimat" far a *khosn?...
un *bikhdey tsu makhn a *sof mit der doziker umongenemer geshikhte, hot er *gepoyelt bay zayne eltern, az me zol zikh a bisl tsuayln mitn *knas-mol.
nor vi iberrasht iz men gevorn bay zayne eltern, az me hot zey gebrakht fun dort a *tshuve, az s'iz nishto vos tsu reydn fun keyn *knas-mol, iber dray *taymim: ershtns, iz zumer, un zumer makht men nisht keyn *knas-mol.
tsveytns, iz di *kale nokh tsu yung un me trakht nokh gornisht fun keyn *shidekh.
un dritns, kon zayn, az di teg zol zi a *kale vern take fun hi mit eynem fun di Palestiner aristokratn...
az der eyner fun di "Palestiner aristokratn" iz undzer yunger Brotski - dos hot men nisht gezogt.
me hot es shoyn aleyn badarft farshteyn.
far di Roytshilds iz dos geven a tsveyendiker skandal: dos, vos zeyer zundl blaybt on a *kale - iz eyns.
un tsveytns, vos in der goldener fon fun di *emese Roytshilds khapt zikh arayn an "oyfgekumener" aristokrat, "epes" a Brotski!
der tsveyter punkt iz geven nokh *efsher vikhtiker funem ershtn.
un far undzer opgenartn held, dem halbn *khosn Roytshild, iz dos geven aza klap, az er iz greyt geven oyf altsding, vos er hot ven a mol geleyent in di frantseyzishe romanen.
*afile oyf a duel!
nor dervayl hot er keyn sekundantn tsu zayn konkurent, tsu Brotskin, nisht geshikt.
er hot beser geshikt zogn der mame fun zayn "*kimat" gevezener *kale, az er veys, az dos shtamt fun ir.
un az er vet dos ir nisht farshvaygn - er vet lozn opdrukn in beyde *Kasrilevker gazetn ale libe-brivlekh, vos er hot fun ir tekhterl, ale biz eynem, - un loz ir gelibter *khosn visn, vemen er nemt far a *kale!...
*a ponim, az in di dozike libe-brivlekh hot zikh epes gefunen, - un dos volt gekont zayn a sheyner materyal far di *Kasrilevker gazetn.
der "Kapelush" mit der "Yarmlke" voltn shoyn gemakht derfun a rekhtn tsimes un voltn es tseleygt oyf telerlekh, - un dos hot dokh nebekh dos geerte *Kasrilevker publikum azoy lib, vi, a shteyger, gehakte gendzene leberlekh mit shmalts, oder gefilte heldzlekh in a gutn lokshenem kugl, oder kaltn eplkvas mit ayz in a heysn zumertog.
iz ober nisht bashert geven nisht di gazetn zoln hobn vos tsu shraybn, nisht dos geerte publikum zol hobn vos tsu leyenen, vi mir veln bald gevoyr vern.

* * *

un undzer tsveyter held, der gliklekher Brotski, hot zikh dervayl geton zayns: er iz gevorn a gants ofter gast bay di Roytshilds oyf der datshe, gebrakht ale tog tsu trogn a buket frishe blumen mit a halb funt shokolad.
genumen makhn a shpatsir mitn mamzelekhn Roytshild, a mol tsu fus, a mol raytndik oyf ferdlekh un a mol gor in an oytomobil vayt-vayt in vald arayn, - azoy lang, azoy breyt, biz men iz gevoyr gevorn in "*erets-Yisroel" oyf di datshes, vos in "Palestine" tut zikh, hot men dos porl genumen in di mayler arayn un me hot ongehoybn untertsumurmlen...
*bekitser, es iz dergangen azh tsu der *mishpokhe funem held, tsu di Brotskis, un s'iz gevorn *kloymersht a *vayetsaku - zey viln nisht dem *shidekh!
hot dos shoyn di Roytshilds fardrosn: vi bald, az ir vilt nisht, viln mir *avade nisht!
hot zikh dos yunge porl avekgeshtelt: viln mir ober!
un es hot zikh opgeshpilt an aristokratishe tragi-komedye, vu ale *tsdodim hobn gevolt - un ale hobn zikh gebreklt, gemakht onshteln, biz me hot gemuzt onkumen tsu Soloveytshik dem farmitler, er zol oysglaykhn dem *sikhsekh.
un ot do hot zikh aroysbavizn Soloveytshik mit zayn gantsn *koyekh, vos er kon.
er hot ongevendt ale mitlen, dray teg gearbet mit der gal, un hot oysgeglaykht ale *tsdodim, gemakht *sholem veshalve, *hasheket uvetekh.
*koydem hot er opgemakht mitn gevezenem *khosn a shtikl gesheft.
er hot im gegebn tsu farshteyn, az er kon mit zayn gevezener *kales libe-brivlekh makhn gelt; nisht *kholile zey farkoyfn tsu di gazetn, nor tsu der *kales eltern.
di Roytshilds konen far aza *skhoyre mer batsoln, vi tsvantsik *kabtsonishe gazetn in *Kasrilevke; un *davke itst, far der *khasene, iz di rekhte tsayt tsu farhandlen di brivlekh, vorem *tomer leygt er es op oyf shpeter, khapt di *skhoyre a *reyekh un zi vert oysgevebt...
di dozike verter zaynen dem gevezenem *khosn arayn in noz arayn, un me hot zikh genumen dingen far di brivlekh gor *poshet, vi me dingt zikh far epes a *min artikl, un me hot di brivlekh bay im avekgekoyft - far vifl?
dos iz shoyn a *sod-zakh.
Soloveytshik der farmitler vintsht zikh es tsu fardinen ale yor, vos dos hot opgekost, un far noyt - ale dray yor.
un az ir vet im shtark betn - iz ale finf yor...
dernokh hot er *gepoyelt bay di Brotskis, az khotsh zey hobn aribergeshmisn di Roytshilds un zaynen a *sakh raykher fun di Roytshilds, un vi bald raykher, zaynen zey dokh gresere *meyukhosim oykh, fun destvegn zaynen zey, di Brotskis, frier gekumen mit a vizit tsu di Roytshilds in "Palestine" oyf der datshe.
un dortn iz take geven dos vort, un dernokh - dos *knas-mol, un take bald nokhdem hot badarft zayn di *khasene, - hot zikh getrofn a *mayse, a tsufal, vos treft zikh eyn mol in hundert yor un vos hot shier-shier nisht tseshtert dem gantsn plan fun Soloveytshik dem *shadkhn.
der tsufal iz gekumen gor fun a zayt, vos nisht Soloveytshik, nisht di Roytshilds mit di Brotskis zaynen in dem got di *neshome shuldik.
shtelt aykh for, az same in der letster minut, ven ale *kasrilevker aristokratn, ongeton in kurtse frakn un vayse hentshkes, zaynen zikh tsunoyfgekumen keyn "Palestine", tsu di Roytshilds oyf der *khasene, vos hot opgekost a farmegn, tsvey orkestern muzik hobn geshpilt, *akhuts *Kasrilevker *klezmer, un alts iz shoyn geven greyt tsu der aristokratisher *khupe, - plutsem vakst oys, me veys nisht fun vanen, epes a groysartike dame, a hoykhe, a shlanke figur, unter a gedikhtn shleyer, a sheyne tsi *miese - dos veys men nisht, nor az zi iz a *nekeyve - dos iz zikher.
un vi nor di dame untern shleyer hot zikh bavizn, azoy iz der aristokratisher *khosn gevorn blas, der *kale iz gevorn nisht gut take *mamesh oyf tsu *khaleshn; di *mekhuteneste fun *kales *tsad iz gevorn tsemisht, gebrokhn di hent un oyfgehert tsu reydn oyf rusish: di *mekhutonim fun *khosns *tsad hobn zikh epes *gesoydet, un tsvishn di gest iz gevorn aza *bahole, aza sumatokhe, az mir muzn do iberraysn un iberlozn di farshleyerte dame oyfn kumendikn kapitl, vos shlist di dozike zumerdike dertseylung mit a sheynem "epilog" un mit a "notabene", vi se past far aza aristokratishn roman.

--> 8: di farshleyerte dame