di *nevue fun shvartsaplen 17: der *tam fun foyglmilkh

 

  A

tsvishn tsaytungen un tsaytungen, vos kumen tsu fus un derflien tsu mir fun ekn un hekn, hot mayn oyg zikh farankert oyf a nomen ayngeremt in shvartsn: Bere-Leyb - - a kentlekher nomen.
vi a rod aroysgedreyt un aroysgeshprungen funem aks in vogn, vos loyft barg-arop-tsu, hot zikh aroysgedreyt un aroysgeshprungen a shtikl tsayt fun ir aks un geblibn lign a farkayklte bay mayne fis.
un zoln zikh raysn andere dermonungen vi hint fun keytn, voyen un tsevoyet vern!
ikh'l itster dertseyln vegn yener farkayklter tsayt un du, Bere-Leyb, oyfn *oylem-hoemes, vest derhern un zikh dermonen a gesheenish, vos hot pasirt oyfn *oylem-hasheker, vu mir beyde hobn zikh bagegnt un vu kh'hob geshpilt an oysterlishe role in dayner a libe.

  B

azoy plutsemdik vi kh'hob dikh derzen ayngeremt in shvartsn, azoy plutsemdik hob ikh s'ershte mol dikh derzen in der Strashun-biblyotek mit azoy fil un azoy fil yorn krik, oyb yorn hobn a tsurik un a foroys.
a *balones oyf di shtern! oykh zey kumen leyenen in der Strashun-biblyotek.
nor di biblyotek iz iberful un me lozt zey nit arayn.
banugenen zikh di shtern mitn leyenen di tseviklte *shney-megile in droysn.
ineveynik in der biblyotek zenen beyde lange tishn in zal arumgetsoymt mit zhedne *penimer.
un khotsh di gedanken bay di leyeners veynen un lakhn un shlogn zikh un shrayen gvald, iz do *moyredik shtil.
di bleter, ibergemisht mit zaydene finger, zenen oykh fun zayd.
m'kon hern vi in droysn falt an eyntsik shneyele; m'kon hern vi s'vaksn di hor.
do leyen ikh un lern, *derikersht vintertsayt, funem tsveytn halbn tog biz in der nakht arayn; fun ven di shvere tir fun der biblyotek efnt zikh, biz a glekele shmayst on di shtilkayt mit a baytshl klangen: a gute nakht.
un ot, *beys eyner aza leyenish, ven der *moyekh mayner iz a binshtok vu s'flien arayn un aroys di gliendike binen fun "azoy hot geredt Zaratustra", un kh'tu a heyb dem kop tsu fardayen dem bitern honik, derze ikh dayn umbakant *ponim antkegn iber, vos im iz oykh shver tsu fardayen.
azoy fil payn in zayne kneytshn, in zayn bleykh *nezirishn knobl-kolir.
ver iz der yunger-man, der *faryosemter *yosem, vos nit er leyent nit er lernt, nor er halt bloyz in bletern?
voser beyzer gayst lozt im nit arayn ineveynik?
un *efsher bletert er un leyent zikh aleyn un ikh ze nit?
ikh ze bloyz dem *yiesh vos pikt in zayne shleyfn.
azoy morgn azoy ibermorgn.
un yeder mol, vu kh'zol nit zitsn, du - antkegn iber.
nit andersh: a *sheliekh tsu fartunklen di *toyre fun Zaratustra.
kh'bashlis: me darf zikh mitn antkegniberdikn bakenen.
un ven dos glekele shmayst vider on di shtilkayt mit a baytshl klangen un *oylem shtelt zikh oyf un tsit aroys in droysn durkh der alee tsvishn beyde tishn, halt ikh dikh oyfn oyg, nit tsu farlirn.
durkhn ayzernem toyer mit di tsvey lamternes vu s'hobn zikh arayngeklibn tsvey shtern, farnemstu zikh oyf links, durkh yidishe-gas, in der nakht arayn.
di *levone-shoyb iz bavaksn mit frostbeymlekh.
dayn oysgehungerter shotn iz varemer ongeton vi du.
un vayl naygerikayt iz mayn *teve, shpan ikh in dayne fustrit inem gedrey fun di geslekh.
un plutsem ze ikh: du tust a fal bay a toyer in a kupe shney un s'tseveynen zikh untn ire klavishn.
dortn un yemolt shlisn mir kantshaft. in a vinternakht bay a kupe shney.

  G

Bere-Leyb, vayzt oys az dayne eltern hobn gehat humor,
ven zey hobn bay dayn geboyrn vern dikh ayngeshpant in tsvey *khayes.
un *efsher hobn di *khayes dir geholfn trogn dayn tsepaynikte *neshome?
in yener nakht bin ikh gevoyr gevorn, az antlofn bistu keyn Vilne fun der shtot Slonim; az dayn tate iz a milner vos di milshteyner hobn tseribn zayne yorn.
du bist geven bay im di rekhte hant in der mil hintern shtot.
in dayn kop hobn yemolt arayngeshvebt feygelekh un bizn umglik (voser umglik hob ikh nokh yemolt nit gevust) hobn di feygelekh in dir gezungen.
itster voynstu noent fun der kupe shney in a kemerl bay a beker.
nit nor nemt er nit bay dir keyn getsolt, nor du bakumst nokh fun im etlekhe gildn oykh, far dayn oystoygn zikh in di sortn mel vos di tregers brengen arayn oyf zeyere melike pleytses in der bekeray.
ersht in a por vokhn shpeter, az mir zenen shoyn oyf du, verstu reydevdiker.
un oyf mayn *shayle *halemay du host anustn a fal geton in a kupe shney, entferstu:
- vayl kh'vil zikh nemen s'lebn un veys nit vi azoy.
- du vilst zogn, az bist nokh keyn mol nit geshtorbn?
- lakh nit fun mir. az vest mir helfn zikh nemen s'lebn, vel ikh es keyn mol nit fargesn.
- Bere-Leyb, treysl aroys fun keshene dayne *soydes.
anumlt hostu zikh oysgeredt: "bizn umglik". vos iz es far an umglik?
- kh'bin farlibt...
- fun ven on iz farlibtkayt an umglik?
- ir tate iz a goldshmid un s'past im nit.
er hot zikh ayngeshpart vi a bik: der milneryung iz nit far dir.
dayne tsep di shvartse veln gikh vays vern fun zayn melshtoyb.
zi hot gevolt antloyfn mit mir tsuzamen, ober vey, ir tate iz geven bay ir bilkher.
- ver iz di zi, vi heyst yene krasavitse, vos far ir vilstu zikh brengen a *korbn?
- zi heyst Minde.
- tsulib a meydl mit aza nomen vilstu zikh nemen s'lebn?
az a printsesin volt azoy geheysn, volt ikh oykh nit gekent in ir zikh farlibn.
- ire lipn hobn dem *tam fun foyglmilkh.
derhert aza *loshn, hob ikh bakumen far dir groys opshay.
- Bere-Leyb, kh'vel ir opton a *kishef un brengen aher tsu, in dayn kemerl baym beker.
- kenst nit ir tatn.
- *afile tsen tates veln zikh shteln in veg, vet zey oykh nit helfn.
ikh'l onshraybn tsu Minden aza fayerdikn libebriv, az di meydl vet zikh ontsindn un kumen.
du, Bere-Leyb, vest im eygnhantik ibershraybn, zi zol nit *khoyshed zayn.
s'iz ober graylekh vikhtik, zolst mir dertseyln vegn der meydl, vegn aykh beydn, vegn ayer libe, vos mer *protim: vi zet zi oys; in voser tsirung iz dem goldshmids tokhter oysgeputst; vos, a shteyger, hot zi lib tsu esn; zenen ire oyern kalte oder vareme, un andere kleynikaytn.
kh'darf oykh visn tsi du host a mol ir gemakht a kompliment, az ire lip hobn dem *tam fun foyglmilkh.
- gemakht.
- Bere-Leyb, ikh'l onshraybn tsu Minden aza libebriv, az er vet zi a heyb ton vi an odler.
kh'hob tsunoyfgenumen di gedanken vi gekoset hey mit a grablye un ongeshribn far daynetvegn dem libebriv.
mayn gore laydnshaft un *kine tsu an anderer hob ikh in im arayngeblozn.
oykh *shures fun lider vos hobn zikh gepikt in mir hobn onteyl genumen in yenem briv.
un du, Bere-Leyb, host im ibergeshribn un farklept in a konvert un er iz mit *mazl avek tsu Minden.

der libebriv hot Minden take a heyb geton vi an odler.
zi iz do.
an erlekh meydl, hot zi dem tatns goldvarg un eydlshteyner nit ongerirt.
bloyz ir libe hot zi mitgenumen.
dem beker hot nit geart, vos ir voynt baynand in zayn kemerl.
di shenste froy trogt in zikh ir eygenem skelet.
a mol trogt zi tsvey.
ober kh'muz dir zogn, ven du host gebrakht tsu mir Minden oyf *mevines, hob ikh in hartsn gebetn bay ir *mekhile, farn hobn umzistike *taynes fun vegn ir nomen.
a meydl vos kon a tsi ton un tsien vayter. yung, rozbekldik un a *kheynevdiker tsuzamenshpil fun shemevdikayt un umfarshemtkayt.
un du, Bere-Leyb, a *farknaster mit Minden, bist gevorn nit tsu derkenen.
frier hostu gehat a *mare fun a *faryosemtn *yosem, itster bistu a shtaltner man.
oykh der droysn iz gevorn an anderer: s'galopirt tsu aykh der friling mit zayn griner *khupe.
un ir zayt mit *mazl gikh-gikh *nelem gevorn.
un der *sod funem libebriv iz geblibn bay undz beydn, bloyz bay undz beydn.

  D

fun zint ir zent *nelem gevorn bistu aroysgeshprungen fun mayn gedekhenish.
fun der shtot mayner iz geblibn vos di erd hot ayngeshlungen.
un ikh bin geblibn tsu zayn an *eydes.
vos ikh tu?
ikh shrayb *mayses.
*mayses hobn a *teve zikh funandertsuflien iber der velt.
leyent men zey un eyner zogt tsum andern: lomir farbetn zeyer *mekhaber tsu undz.
lomir mit eygene finger im ontapn.
*vayehi hayoym un ikh kum in a vaytn land un di mentshn dortn foyln zikh nit un kumen hern vos kh'hob tsu zingen un tsu zogn.
un ver iz fun di ershte vos bagegenen mir mit a varemen *sholem-aleykhem? du, Bere-Leyb!
un khotsh du bist i der zelbiker i dayn eygener tate oder zeyde, gedoyert nit an oygn-pintl un kh'derken: der knobl-kolir fun dayn *ponim iz take tinkeler, ober geblibn.
- tsum tsveytn mol bistu geshikt gevorn fun a *malekh - zogstu a nervez-freydiker mitn *kol fun a hon, vos trumeytert oys dem zunoyfgang - morgn iz di *khasene fun undzer yingster tokhter, vos tsu ir nomen vestu *mistome keyn *taynes nit hobn.
zi heyst Perl.
kh'kon zikh nit forshteln, du zolst zayn in shtot un tsu Pereles *khasene nit kumen.
- *mazl-tov, Bere-Leyb, - entfer ikh - *avade vel ikh kumen.
kh'vil oykh zen dayn *mishpokhe un *der iker Minden.
*emes, morgn dertseyl ikh mayne *mayses far an *oylem, ober vi nor di *verter-khasene, oder di *verter-levaye, vet zikh endikn, vel ikh ayln tsu dayn *simkhe, kh'vel zikh staren tsu reydn kirtser.
ikh halt vort un kirts mayne verter.
mayn hoyptbagriser, a kardyolog mit a nomen, iz frayndlekh un gastgibik un firt mikh tsu in zayn limuzine tsu der *khasene fun dayn tokhter - in a restoran, vos roysht un loykht undz antkegn vi a vaserfal.
nit farshpetikt.
muzik shpilt un me firt *khosn-kale tsu der khupe.
du tsist mikh farn arbl tsu der *khupe-tsu, kh'zol zayn an *eydes fun der gesheenish.
ot iz Minde.
ir tate iz gerekht geven: zi iz vays gevorn fun dayn melshtoyb.
un zeen zet zi oys, kler ikh, vi mayne a mume, vos kh'hob zi keyn mol nit gezen...
ober di *emese *khasene vert gepravet in dayn eygener voynung, vu s'klaybn zikh shpeter tsuzamen tate-mame, di yunge por, brider, shvester, eyniklekh, *mekhutonim, buzemfraynd, mit mir in der shpits.
un vider zetst men zikh bay tishn un tishlekh mit al dos guts.
un mikh zetsstu avek bay a bazundern tishl, tsvishn dir un Minden.
plutsem derfil ikh a skrukh ibern layb.
kh'gleyb nit mayne oygn.
zenen zey arop fun zinen?
a shvartser frost rayst zikh arayn in salon un farlesht mit zayn otem di lemp un lustres.
bloyz tsvey shtern loykhtn in tsvey lamternes iber an ayzernem toyer.
a *levone iz bavaksn mit frostbeymlekh.
in a tsefliktn mantl sharstu zikh durkh geshmidte geslekh un ikh - in dayne fustrit.
- undzer gast hot tsu fil getrunken, er veyst nit *mistome, az me tor nit mishn martel mit vayn - her ikh in halb-dremlenish vi emetser murmlt.
s'tsindn zikh vider on di lemp un lustres un s'vert *khasenedik in di beyner.

  H

do, Bere-Leyb, volt ikh gekent endikn di *mayse.
dem *hemshekh veystu aleyn.
kh'vil ober az du un ikh zoln zi hern fun beyde zaytn lebn:
dem goldshmids tokhter iz nit geven keyn shtume tsung oyf der *simkhe.
zi hot zikh plutsem a shtel geton un a rozbekldike, an unts enlekh tsu yener vos du host mir gebrakht oyf *mevines, aroysgeleygt *loshn:
- kh'vil az undzer tayerer gast zol visn, az kh'hob opgelebt mit mayn man a gliklekh lebn.
kh'hob im geshonken kinder un er - vos nor kh'hob farlangt, hot er mir geshonken.
bloyz an eyntsike *tayne hob ikh tsu im: vos er hot zikh nit tsugehert tsu mayn betn un monen: Bere-Leybenyu, du host a talant tsu shraybn, *halemay nemstu nit in hant a pen?
volt er zikh tsugehert tsu zayn vayb, volt er haynt geven aza barimter nomen vi undzer gast.
kh'hob oyfgehit zaynem a briv tsu mir, vos hot mikh aroysgerisn fun shtub, fun mayn eyntsikn tatn...
s'dreyen zikh do kinder, kon ikh alts nit leyenen, ober bloyz eynike *shures: dayne lipn hobn dem *tam fun foyglmilkh... oder: kh'hob lib dayne kleyne oyern vos eyner iz kalt un der tsveyter fayerdik... oder -
do hostu zikh oykh a shtel geton.
dayn *ponim iz vider gevorn hel zilberner knobl-kolir.
oykh dayne tsiterdike hent.
host geefnt s'moyl vi a fish aroysgeshlaydert oyfn zamd, un host mit ale dayne *koykhes - geshvign.

  1986