6: me kon nit visn vemens morgn s'iz

dos veyst ir dokh *min-hastam, az bay di *emese, bay di Frankfurter, Roytshilds iz a *minheg fun *kadmoynim, a *min traditsye azelkhe, *beyerushe fun zeyere zeydes, vos vert shtark opgehit, - az *shidukhim zol men ton nor tsvishn eygene, *bikhdey di *mishpokhe zol, *kholile, nisht farfremdt vern; saydn es khapt zikh unter a graf, oder a markiz, oder a prints, un farlibt zikh in zeyerer a tokhter - demolt iz andere verter. demolt, farshteyt ir mikh, iz shoyn der *yetser-hore tsu groys, un me kon nisht bashteyn kegn aza *nisoyen...
bay di *Kasrilevker Roytshilds iz oykh di zelbe traditsye.
nisht *makhmes zey hobn dos *beyerushe fun zeyere zeydes, nor *poshet, vayl zey haltn zikh greser fun alemen un hobn zikh ayngeredt un zaynen ibertsaygt, az tsu zeyer *yikhes iz nishto keyn glaykhn oyf der gantser velt.
nisht umzist zogt *Kasrilevke oyf zeyere aristokratn a vertl, az zey zaynen azelkhe groyse *meyukhosim az es shteyt zey nisht on di *mekhutnshaft mit zikh aleyn...
s'iz geven a tsayt, vos di oyfgekumene *Kasrilevker aristokratn, "undzere Brotskis", hobn *afile in *kholem nisht gevagt tsu trakhtn fun aza *koved, vi *miskhatn zayn zikh mit di alte *Kasrilevker aristokratn, mit "undzere Roytshilds".
nor az "undzere Brotskis" hot a shayn gegebn dos *mazl, zey hobn ongehoybn vaksn, gevorn groys un hobn bakumen *kimat azoy fil gelt, vi di Roytshilds, iz bay zey gezesn tif in hartsn farborgn nor eyn vuntsh: a *shidekh mit di Roytshilds.
aroyszogn dem dozikn vuntsh hoykh hot men nisht gevagt fun destvegn.
eyn mol nor, mer nisht az eyn mol, hot zikh getrofn a *mayse, di "oyfgekumene aristokratn" hobn tsugeshikt a *shadkhn tsu di Roytshilds - dem barimtn *Kasrilevker *shadkhn Soloveytshik.
Soloveytshik der *shadkhn, muzt ir visn, iz nisht fun di amolike *Kasrilevker *shadkhonim.
Soloveytshik iz a *shadkhn fun dem itstikn, modernem *Kasrilevke, un er heyst shoyn nisht "*shadkhn", nor "farmitler".
Soloveytshik iz barimt, nisht azoy mit zayne groyse *shidukhim, vos er firt durkh, vi mit zayn moyl, mit zayn reydn.
er kon aykh iberreydn di gantse velt.
s'iz gor nishto a mentsh, vos zol konen bayshteyn kegn Soloveytshik dem farmitler, az er heybt on tsu reydn.
s'iz *eysh-lehove!
Soloveytshik der farmitler, iz take dem altn *reb *Sholem *shadkhns a zun, un iz a yid fun hayntiker velt, trogt shoyn, farshteyt ir mikh, a kapelyush oyfn kop un a vayse manishke mit a shnips.
*emes, der kapelyush iz [take] shtark opgebaret, di vayse manishke iz nisht iberik vays un der shnips iz, zol er mir *moykhl zayn, epes a *min shmate, vos glantst - s'iz ober fort a kapelyush un fort a manishke un fort a shnips!
haynt leygt tsu tsu dem a pidzhak, take an altn, nor a kurtsn pidzhak, vos hengt oyf im a bisl fremdlekh, un hoyzn a por, *afile kurtslekhe, derfar ober breyte, gants breyte, un kestldike, geven a mol, in di yunge yorn, gor-gor fayne hoyzn - vet ir farshteyn dem *khilek fun im biz zayn tatn, *olev-hasholem.
nor dos altsding iz blote akegn di *bord-un-peyes.
ver mir bord? vos mir *peyes? *meyle, di bord iz nokh vi s'nisht iz.
iz nisht keyn bord - iz a berdl.
a mentsh iz nisht *mekhuyev tsu trogn a bezem oyfn *ponim.
ober *peyes? keyn *simen *afile!
opgeshoyrn, untergegolt un oysgekorenyet mitn vortsl!
haynt dos reydn zayns! keyn "gut-morgn" iz nishto, nor a rusisher "izdrastoytye".
un baym avekgeyn iz - "dosvidanye".
er zol zogn, a shteyger: "ikh hob far aykh a gutn *shidekh" iz nishto. vos den?
a bisl oyf daytsh, a bisl oyf frantsoyzish un a bisl oyf rusish:
"ikh hob far zey a parti - tshto nibud osobene!" vos darft ir mer?
zayn tate, *olev-hasholem, flegt trogn a zontik, a groysn, a roytn parasol.
im shteyt nit on.
er iz shoyn an aristokrat mit a shtekl un ruft zikh Soloveytshik der farmitler.
*reb *Sholem *shadkhn zol oyfshteyn un a kuk ton oyf zayn zun, dem "farmitler"!...
bakumen aza hoykhe misye - oystsufirn a "parti" tsvishn azelkhe tsvey aristokratishe hayzer, vi "undzere Brotskis" mit "undzere Roytshilds", hot Soloveytshik der farmitler ongeton a vayse manishke, tsekemt dos shtikl bord, frish untergeshoyrn dem ort, vu s'iz a mol geven *peyes, un iz avek tsu di Roytshilds - un hot nor gekont oysreydn di ershte etlekhe verter oyf zayn gemishter shprakh: "izdrastotye! ikh hob far zey a parti - tshto nibud osobene!" - vorem az me hot im a freg geton, ver iz di "parti" un vos far a "tshto nibud osobene", un er hot nor oysgeredt di verter "undzere Brotskis", - hot er gekhapt aza *miesn petshatek, az s'iz im fintster gevorn in di oygn.
er vet shoyn farzogn kinds-kinder!
me hot im *mavtiekh geven, az dos andere mol, *tomer leygt er for aza "parti" mit aza "tshto nibud osobene", vet er efenen mitn kop di tir.
*bekitser, me hot dem *shadkhn gegebn dem veg.
oyf a prostn yidish vet dos heysn: men hot im durkhgetribn.
derfar, shteyendik shoyn bay der tir, hot Soloveytshik der farmitler bavizn vos er kon.
er hot zey a zog gegebn: "gedenkt, dos zogt aykh Soloveytshik: me veys nisht vemens morgn s'iz!"...
un *kakh-have. Soloveytshiks vort iz, *a ponim, in aza *sho aroysgeredt gevorn.
di *reshoim hobn gehat zeyer *mapole.
di eygene Roytshilds vos hobn im a mol durkhgetribn, hobn geshikt rufn dem eygenem Soloveytshik dem *shadkhn, er zol zey geyn makhn a parti mit di naye milyontshikes, mit di oyfgekumene aristokratn, mit di Brotskis.
do iz *mekuyem gevorn dos vertl: "az me darf hobn dem *ganev, nemt men im fun der *tlie".
Soloveytshik der farmitler hot zikh nisht gelozt tsvey mol betn, un az er iz gekumen tsu di Roytshilds, hot men im gebetn zitsn, nisht gevart biz er vet zikh aleyn zetsn, un *afile derlangt im a papiros un fayer tsum papiros.
dos iz shoyn di *teve fun a *Kasrilevker aristokrat:
azoy vet er zikh aykh blozn, vi an indik - gor nisht tsutsutretn!
nor koym badarf er fun aykh a shtikl *toyve, azoy vert er aykh nideriker fun der erd un veykher fun puter, khotsh nemt leygt im tsu tsu a geshvir!
in kurtse verter, mit a por kleyne *hakdomes, hobn di Roytshilds oysdertseylt zeyer *hisnatsles far Soloveytshik dem farmitler, az zey voltn, eygntlekh, *beshum *oyfn nisht gevolt ton nisht mit zeyer glaykhn, nisht mit dem, vos zey shteyt nisht on.
nor azoy vi s'iz faran a *gemore mit a *medresh un mit, *lehavdl, a *goyish vertl - *al-keyn zol er zikh *matriekh zayn tsu di naye, tsu di oyfgekumene, tsu ot di, vos men ruft zey itst mitn nomen "di Brotskis", un er zol zey zogn *kakh-vekakh...
im badarf men dokh di tsung nisht pikn; er iz dokh a yid, vos katore er kon...
der farmitler iz shier tsegangen gevorn fun aza banemung, fun azoyne reyd un fun azelkhe komplimentn.
*shayikh tsu zogn er kon?
*avade kon er!
"neyn, pani Soloveytshik! ir badarft reydn nisht glat, nor farshtelt".
*shayikh tsu zogn farshtelt?
*avade farshtelt!
"neyn, pani Soloveytshik! ir tort nisht zogn, az dos hobn mir aykh geshikt.
ir badarft zey zogn, az dos iz ayer eygener plan, vos vakst fun aykh aleyn. ir farshteyt, tsi neyn?"
*shayikh tsu zogn er farshteyt?
ver den farshteyt, az nisht er? - un Soloveytshik der farmitler hot ongegurt zayne lendn un iz in dem zelbn tog avek tsu di Brotskis, an ongelodener un an ongeshtolener, gehat azoy fil tsu zogn, az er hot gornisht gevust, fun vos frier.
es hot zikh im oysgevizn, az vifl er zol nisht reydn, vet zayn vintsik, un vos er zol nisht zogn, vet nisht zayn dos, vos me darf.
s'iz ale mol azoy, fun zint di velt shteyt: az ir kumt arayn tsu a groysn mentshn, farplontn zikh aykh di *makhshoves, un onshtot dem, ir zolt zogn vos ir vilt, heybt bay aykh di tsung on tsu pletshn der *ruekh veyst vos!...
eyder Soloveytshik iz arayn tsu di oyfgekumene milyontshikes, dos heyst, az er iz geven oyf yener zayt tir, iz bay im geven tsugegreyt pek mit reyd un mit *mesholim un mit *psukim un mit *gemores - on a *shir.
nor az di Brotskis hobn gegebn oyf im a kuk mit di oygn un a freg: "vos darft ir?" - hobn zikh baym *shadkhn gegebn a bleter iber di gedanken in kop, un fun ale zayne fartike reyd mit di *psukim, mit di *gemores, mit di *mesholim, iz gevorn a mishmash - es hot zikh nisht geklept a vort tsu a vort.
dos heyst, ongehoybn hot er *davke *nishkoshedik:
"faran a *Rash"e, makht er: "תּעלא בעדניה סגיד ליה" - a fuks in zayn tsayt, az me darf tsu im onkumen..."
hot men gegebn oyf im a kuk un a hak iber: "akegn vos iz dos gekumen tsu reyd?"
"take akegn dem take, vos me veys nisht vemens morgn s'iz... ot, dakht zikh, nisht lang hot ir gevolt, hobn zey nisht gevolt.
itst viln zey shoyn - *shayikh zogn zey viln?
zey *khaleshn, zey geyen oys mit aykh tsu ton, zey nemen ayn a *mise meshune! zey voltn *mi yedeye vos, abi..."
- fun vemen redt ir?
- fun vemen ikh reyd? take fun zey. to yest, funem same *yikhes, fun der gildener fon, fun di greste, fun di faynste, fun di shenste - fun "undzere Roytshilds" reyd ikh dokh...
mer hot men nisht badarft.
der farmitler zol zey geven opgisn mit esik oder mit vitriol, volt zey, dakht zikh, geven nikher.
di Brotskis, vayzt oys, hobn nokh nisht fargesn dem *miesn opzog, vos zey hobn a mol gehat fun di Roytshilds, nisht haynt gedakht, - hobn zey zikh opgekilt dos harts atsind un oysgelozt *kol khamosom nebekh oyfn *shadkhns kop:
- mit vemen redt ir undz?
mit ot di rostovshtshikes, protsentnikes, likhvyarzhes, vos farmogn nisht undzer mist?
- vi hot dos a yid a *shadkhn aza potefalnest kumen forleygn undz tsu ton mit azelkhe "*khots-darges"?
ver zaynen zey, ayere Roytshilds?
shoyn lang iz zeyer zeyde gezesn mit a torbe mints in mark un gefroyrn, vi a hunt?
itst zaynen zey shoyn gevorn *kloymersht bankirn, nemen vekslekh, shindn di hoyt.
neyn, neyn! ir zolt gornisht pruvn *afile opentfern a vort - ir hert, vos me redt tsu aykh?
un az ir vet nisht avekgeyn bald mit gutn, vet ir zikh dershpiln - me vet aykh nemen, ir hert tsi neyn, un me vet aykh aroplozn fun ale trep!
shoyn shteyendik fun untn, iz dem *shadkhn geblibn nor *ibertsukhazern nokh a mol di amolike verter zayne: "me kon nisht visn, vemens morgn s'iz...
un zayne verter zaynen *mekuyem gevorn oyf a vunderlekhn *oyfn, vos nisht Soloveytshik der farmitler, nisht keyner hot zikh gekont deroyf rikhtn.
itstiks mol hot zikh ongenumen dem *shadkhns krivde der got fun libe.
es hot zikh arayngemisht dos kleyne *malekhl, vos heyst mit zayn heylikn nomen "amur" un vos shist mit fargiftikte fayln ale *bokherim mit ale meydlekh glaykh in hartsn arayn.
dos iz geven in yenem heysn zumerdikn tog, ven bay *Avreml dem koleyshtshik zaynen geforn fun *Kasrilevke keyn "Palestine", oyb der lezer kon zikh dermonen, an aristokratishe madam mit a tekhterl a *yefas-toyer, un tsu zey oyf der "koleyke" hot zikh aroyfgekhapt a tshikave frantevate *bokherl mit a vays kapelushl un mit an aristokratish shtekele un hot zey gepleft beydn, di madam mit der tokhter, mit[n] ershtn drey fun zayne shvartse aristokratishe vontselekh un mitn ershtn shos fun zayne oygn.
itst iz gekumen di tsayt oystsuzogn - es iz shoyn mer nisht keyn *sod - ver iz dos di aristokratishe madam, vos redt azoy sheyn rusish: "na tshto nam vozdekh, kagda u nas yest ryengi?" un ver iz geven der tshikave-frantevate-aristokratisher yungermantshik, vos hot gepleft di aristokratishe mame mit ir aristokratisher tokhter?
di madam - dos iz geven nisht keyn andere, nor di madam Roytshild, un der yungerman iz nisht mer un nisht veyniker, vi a zun fun di oyfgekumene aristokratn, fun di *Kasrilevker Brotskis.
nemendik in onbatrakht dos alts, vos iz dertseylt gevorn biz aher, vet shoyn baym lezer zayn rekht, ver s'iz gekumen tsu hilf Soloveytshik dem *shadkhn, un es blaybt iber nor eyn zakh: tsi hot der got fun libe epes oyfgeton?
un tsi s'iz im gerotn, Soloveytshik dem farmitler, di dozike "parti" durkhtsufirn? un oyb yo - vos hot er, Soloveytshik der farmitler, gekhapt derbay?
un vu iz forgekumen di dozike groysartike aristokratishe *khasene - in *Kasrilevke, tsi in "Palestine" oyf der datshe?
oyf di ale vikhtike fragn bakumt der fraynt lezer a klore *tshuve inem kumendikn kapitl funem dozikn zumerdikn roman.

--> 7: Soloveytshik der *shadkhn arbet oyf ale *keylim