oyb nisht nokh hekher


a *khsidishe dertseylung

un der Nemirover flegt *slikhes-tsayt yedn frimorgn *nelem vern, farshvindn!
men flegt im nisht zen in ergets: nisht in shul, nisht in beyde *bote-medroshim, nisht bay a *minyen, un in der heym *avade nisht. di shtub iz geshtanen ofn. ver es hot gevolt, iz arayn un aroysgegangen; *geganvet baym *rebn hot men nisht, ober keyn lebedik bashefenish iz in shtub nisht geven.
vu ken zayn der *rebe?
vu zol er zayn? *min-hastam in himl! veynik gesheftn hot a *rebe far *yomim-neroim tsu farzorgn? yidelekh, keyn *ayn-hore, darfn *parnose, *sholem, gezunt, gute *shidukhim, viln gut un frum zayn, un di zind zenen dokh groys, un der *sotn mit zayne toyznt oygn kukt fun eyn ek velt biz der tsveyter, un er zet, un farklogt, un *masert... un - ver zol helfn, az nisht der *rebe?
azoy hot der *oylem getrakht.
eyn mol iz ober ongekumen a litvak, lakht er! ir kent dokh di litvakes: fun *muser-sforim haltn zey veynik, derfar shtopn zey zikh on mit *sha"s uposkim. vayzt der litvak a *befeyreshe *gmore - di oygn shtekht er oys. *afile *Moyshe rabeyne, vayzt er, hot baym lebn nisht gekont aroyf oyfn himl, nor gehaltn zikh tsen *tfokhim untern himl! nu, gey shpar zikh mit a litvak!
- vu den kumt ahin der *rebe?
- mayn *dayge! entfert er un tsit mit di aksl, un *tokh kdey diber (vos a litvak ken!) iz er zikh *meyashev, tsu dergeyn di zakh.
      -----
nokh dem zelbn farnakht, bald nokh *mayrev, *ganvet zikh der litvak tsum *rebn in *kheyder arayn, leygt zikh untern *rebens bet, un ligt. er muz opvartn di nakht un zen, vu der *rebe kumt ahin, vos er tut *slikhes-tsayt.
an anderer volt *efsher ayngedremlt un farshlofn di tsayt; a litvak tut zikh an *eytse: lernt er zikh oysnveynik a gantse *mesekhte! ikh gedenk shoyn nisht, *Khulin tsi *Nedorim!
far tog hert er, vi men klapt tsu *slikhes.
der *rebe iz shoyn nisht geshlofn a tsayt. er hert im shoyn *efsher a gantse *sho krekhtsn.
ver es hot gehert dem Nemirover krekhtsn, veys, vifl *tsar far *kol yisroel, vifl *yisurim es hot geshtekt in zayn yedn krekhts... di *neshome flegt oysgeyn, herndik dos krekhtsn! a litvak hot dokh ober an ayzern harts, hert er tsu un ligt zikh vayter! der *rebe ligt zikh oykh: der *rebe, zol lebn, oyfn bet, der litvak untern bet.

      -----

dernokh hert der litvak, vi di betn in hoyz heybn on skripen... vi di *bne-bayes khapn zikh aroys fun di betn, vi men murmlt a yidish vort, men gist vaser oyf di negl, es klapn oyf un tsu di tirn... dernokh iz der *oylem aroys fun shtub, es vert vayter shtil un fintster, durkhn lodn shaynt koym arayn a kleyn bisl likht fun der *levone...
*moyde hot er geven, der litvak, az ven er iz geblibn eyner aleyn mitn *rebn, iz im bafaln an *eyme. di hoyt iz shoyn im oyfgelofn far shrek. di vortslen fun di *peyes hobn im geshtokhn in di shleyfn vi di nodlen.
a kleynikayt: mitn *rebn, un *slikhes-tsayt, far tog, aleyn in shtub!...
a litvak iz dokh ober ayngeshpart, tsitert er vi a fish in vaser un ligt. -

      -----

endlekh, shteyt der *rebe, zol lebn, oyf...
frier tut er vos a yid darf ton... dernokh geyt er tsu tsu dem kleyder-almer un nemt aroys a pekl... es bavayzn zikh poyershe kleyder: layvntene pludern, groyse shtivl, a syermenge, a groys futern hitl mit a breytn langn ledernem pas, oysgeshlogn mit meshene negelekh.
der *rebe tut es on...
fun der keshene, fun syermenge, shtart aroys an ek fun a grobn shtrik... fun a poyershn shtrik!
der *rebe geyt aroys; der litvak - nokh!
durkhgeyendik, tret op der *rebe in kikh, beygt zikh ayn, fun unter a bet nemt er aroys a hak, farleygt zi untern pas un geyt aroys fun shtub.
der litvak tsitert, nor er tret nisht op.

      -----

a shtiler, *yomim-neroimdiker *pakhed vigt zikh iber di tunkele gasn. oft rayst zikh aroys a geshrey fun *slikhes fun ergets a *minyen, oder a kranker krekhts fun ergets a fentster... der *rebe halt zikh alts in di zaytn fun di gasn, in di shotns fun di hayzer... fun eyn hoyz tsum andern shvimt er aroys un der litvak nokh im...
un der litvak hert, vi zayn eygn hartsklapn misht zikh tsuzamen mitn *kol fun *rebens shvere trit; ober geyn geyt er, un kumt tsuzamen mitn *rebn oys der shtot aroys.

      -----

hinter der shtot shteyt a veldl.
der *rebe, zol lebn, nemt zikh in veldl arayn. er makht a draysik-fertsik trit un shtelt zikh op bay'n a beyml un der litvak vert *nivhel venishtoymem, zeendik, vi der *rebe nemt aroys fun pas di hak un shlogt in beyml arayn.
er zet, vi der *rebe hakt un hakt, er hert vi dos beyml krekhtst un knakt. un dos beyml falt. un der *rebe shpalt es oyf lipes... di lipes - oyf dine shaytlekh; un er makht zikh a bintl holts, nemt es arum mitn shtrik fun keshene, er varft dos bintl holts iber di pleytses, shtekt tsurik arayn di hak inem pas, lozt zikh aroys fun vald, un geyt tsurik in shtot arayn.
in a hintergesl shtelt er zikh op bay an orem, halb-ayngebrokhn hayzl un klapt on in fentsterl.
- ver iz? fregt men dershrokn fun shtub aroys. der litvak derkent, az es iz a *kol fun a yidene, fun a kranker yidene.
- ya! entfert der *rebe oyf poyerish *loshn.
- kto ya? fregt men vayter fun shtub.
un der *rebe entfert vayter, oyf malorosish *loshn: Vasil!
- vos far a Vasil un vos vilstu, Vasil?
- holts, zogt der farshtelter Vasil, hob ikh tsu farkoyfn! zeyer bilik... *bekhotse-khinem holts!
un, nisht vartndik oyf a *tshuve, nemt er zikh in shtub arayn.

      -----

der litvak *ganvet zikh oykh arayn un, baym groyen likht fun frien morgn, zet er an oreme shtub, tsebrokhn, orem *kle-bayes... in bet ligt a kranke yidene, farviklt mit shmates, un zi zogt mit a biter *kol:
- koyfn? mit vos zol ikh koyfn? vu hob ikh, oreme *almone, gelt?
- ikh vel dir borgn! entfert der farshtelter Vasil, in gantsn zeks groshn!
- fun vanen vel ikh dir batsoln? krekhtst di oreme yidene.
- narish mentsh, - *musert zi der *rebe, - ze, du bist an oreme kranke yidene un ikh getroy dir dos bisl holts, ikh bin *betuekh, az du vest batsoln; un du host aza shtarkn, groysn got, un getroyst im nisht... un host oyf im oyf narishe zeks groshn farn bintl holts keyn *bitokhn nisht!
- un ver vet mir aynheytsn? - krekhtst di *almone, - ikh hob den *koyekh oyftsushteyn? mayn zun iz oyf der arbet geblibn.
- ikh vel dir aynheytsn oykh - zogt der *rebe.

      -----

un, araynleygndik dos holts in oyvn, hot der *rebe, krekhtsndik, gezogt fun *slikhes dem ershtn *pizmen...
un az er hot untergetsundn, un dos holts hot freylekh gebrent, hot er gezogt, shoyn a bisl lustiker, fun di *slikhes dem tsveytn *pizmen.
dem dritn *pizmen hot er gezogt, ven es hot zikh oysgebrent un er hot di blekh farmakht...
der litvak, vos hot dos alts gezen, iz shoyn geblibn a Nemirover *khosid.
un shpeter, oyb a *khosid hot a mol dertseylt, az der Nemirover heybt zikh oyf, *slikhes-tsayt, yedn frimorgn, un flit aroyf in himl arayn, flegt shoyn der litvak nisht lakhn, nor tsugebn shtilerheyt:
- oyb nisht nokh hekher!

      -----