dos vintsh-fingerl: dos ershte bukh

dos ershte kapitl

vos men vil, meg men oyf Kabtsansker yidn zogn: zey zenen epes nisht azelkhe groyse *beryes, tuen in der velt nisht oyf epes azelkhe groyse *khokhmes, mshteyns-gezogt, zeyer lebn, shterkhen op di velt et, azoy, mit gornisht...
un kumen op mit *shihe-pihe - dos un nokh azelkhe meg men zogn, - nor in dem *inyen fun frukhpern un mern zikh ken men tsu zey, *kholile, gor nisht hobn.
zey zenen drinen gevornt, nisht erger fun ale andere yidn.
sonim *afile kenen nisht leykenen, az itlekher Kabtsansker yid iz a *metupl, on *ayn-hore, mit a *sakh kinderlekh.
un di *toyve, vos der velt kumt derfun aroys, vert do bashaymperlekh dervizn vayter a bisl.
di Kabtsansker *bale-batim zenen, nisht far aykh gedakht, groyse *evyoynim, hobn nisht, ir zolt zogn, a tsebrokhenem groshn bay der *neshome.
in Kabtsansk aleyn iz far zey nishto keyn *shum *parnose, saydn eyner tsum andern mit a torbe in di hayzer arumtsugeyn.
zol pruvn eyner makhn epes a gesheftl, a kleytl a shteyger, bald take tut im der iberiker *oylem nokh, un vifl yidn azoy fil kleytlekh.
kremer zenen do vi mist un a *koyne nisht eyner.
des glaykhn iz in andere zakhn.
itlekher hot lib arayntsushtupn zikh in der mit, ontsutretn yenem oyfn fus gants yidishlekh;
vu tsvey, zol er zayn a driter, vu dray - a ferter un azoy alts vayter, vayter, biz es kumt oys וקבצנו יחד ale *kabtsonim in eynem, shtikn zikh tsunoyf, khapn zikh arum, gor briderlekh un vern azoy dershtikt, farkhapt ale oyf eyn mol.
aza shtarke *akhdes, dos heyst, arayntsukrikhn mit a fus tsu yenem in baytl, eyner baym andern dem bisn funem moyl aroystsunemen, vos got git, abi in eynem, mir nisht, dir nisht - dos iz eyne fun di *mides-toyves, vos gefinen zikh nor take bay Kabtsansker yidn.
un in dem *zkhus kumt zey take oys eyner tsum andern in di hayzer arumtsugeyn...
di gantse *yenike zeyere iz fun der fremd, meynstns fun Glupsk.
a *nes far Kabtsansk, vos s'iz do a Glupsk, vu men ken nokh epes ton un a shtikl *kiem hobn.
Kabtsansk shikt ahin geveyntlekh aroys alerley sortn *nefashes: *mine *melamdim, bahelfers, meklers, *batlonim, tsugelegerte, oykh frish-tsaplendike eydemlekh azelkhe, ersht arop funem kest.
yidn azoyne un azoyne, velkhe dos harts nor glust: mit *ksovim, mit *meykheshn, zaydene, gildnoderdike, *bale-tfiles, *shoyfer-blozers, yidenes *kol-haminim: zogerins, veynerins, shprekherins, oysgekindlte, vayber mit eyer, mit *peysekhdik gendznshmalts, federn-flikerins, nokh in rekhtn kindlen.
haynt a mish-mash *bokherim.
dinstmeydlekh, meydn mit tsugedekte kep, vayblekh azoyne un amen azoyne, on a *shir.
di dozike lebedike *skhoyre gilt in Glupsk *meshune shtark, hot dort a groysn opgang, un Kabtsansk fun ir zayt, vos arbet geshmak *letoyves-haklal, fabritsirt aza *skhoyre tsu baglikn di velt, iz dermit zikh zeyer *meyakhes.
deriber heysn ale Kabtsansker yidn - *meyukhosim.
az men bagegnt a yidn epes a vildn *bal-gayve, hot men dem bestn *simen, az er muz zayn a Kabtsansker...
der *mekhaber fun dem "vintsh-fingerl" hot gehat di *zkhie geboyrn tsu vern do *beka"k Kabtsansk.
di eltern zayne hobn fun im bay geboyrn vern nisht gemakht aza *peyresh.
zey iz nisht ayngefaln *afile tsu trakhtn a vayle, tsu vos hobn azelkhe *kabtsonim, vi zey, aropgebrakht oyf der velt a lebedik bashefenish, oyf *tsores nor far zikh un oykh far im.
oder vos hot men mit dem *nefesh tsu ton epes azoyns, az dos lebn, velkhes zey hobn im geshenkt, zol im *nikhe zayn un er zol nisht shpeter hobn tsu zey keyn *taynes: *kabtsonim, gevald, vos hot ir mikh gehat!...
narishe zakhn, kh'lebn!
di mame hot geton ir zakh, im getrogn un gehat *poshet on *khokhmes.
oyf deroyf iz zi dokh a yidene, zi zol kindlen.
vos den?
afile a hun, *lehavdl, tut oykh, vos got hot gebotn - leygt zikh un kvoket, nisht tsu fregn keyn *kashes.
dem taten vider hot es oykh nisht azoy shtark oysgemakht.
meyle, iz do nokh a *nefesh, vos ken es im arn?
keyn boykhveytik hot dokh es im oykh nisht gekost.
boykhveytik hot dokh di *nekeyve un az far ir iz rekht, iz dokh far dem *zokher *pshite!...
ay vos, er iz a *kabtsn, mit ale *kheyn-gribelekh a *kabtsn un nokh a tsugekumen moyl badarf dokh piken? - nishmer gornisht, loz zikh di velt zorgn.
mit dem *bitokhn take frier oyf got, dernokh oyf der velt, iz er aleyn dokh, zayne eltern un di elterns eltern geboyrn gevorn.
vartn oyf *derekh-erets, biz men vet far a yidisher *neshome ongreytn do frier altsding, vos neytik iz tsum lebn, un dernokh ersht zi opakhtn aher tsum greytn - dos ken a yid nisht.
a yid, az er vet zikh nisht shtupn mit gevald, vet er megn eybik take dort vartn.
epes nisht aza *metsie, di velt zol on im, *kholile, zikh nisht kenen bageyn.
hot er zikh ober shoyn durkhgeshtupt un iz shoyn do mit beyde fis, shtupt er zikh mit gots *koyekh vayter, vayter.
er shtupt zikh, kvetsht zikh mit ale kreftn, fornt-arum, hintn-arum, alts eyns, durkh tir oder durkh fentster, shtupt azoy op dos gantse lebn un gor nisht...
oyf eyn zakh nor hobn di eltern bay zayn geboyrn vern zikh yo, nebekh, fartrakht un shtark gebrokhn dem kop: *reboyne-shel-oylem!
vos far a nomen git men dem nayem *nefesh daynem?
di ale nemen, vos in der *mishpokhe iz geven, hot men shoyn farton oyf di ale kinderlekh, vos hobn zikh farkhapt geboyrn tsu vern frier far im.
men hot ongehoybn fun di noente *kroyvim un gegangen *keseyder biz di vaytste - ferds-fus-podkove.
bay itlekhs kind hobn zikh gemit tsvey *kroyvim.
der tate hot oysgekratst eynem fun zayn *mishpokhe un di mame eynem fun ir *mishpokhe, azoy iz tsvishn zey shoyn geven opgemakht, un dos kind hot geheysn tsvey nemen.
es hot zikh geport: *Khatskl *Ben-Tsien, *Lipe-Todres, Dvosye-Kroyne, *Peysekh-Zelik, Tsipe-sosye, stise-Hinde, Karpl-Faybush, *Khone-Leml, *Shmerl-Ayzik, Keyle-Rikl.
in a noyt hot zikh ibergeleygt a *zokher in a *nekeyve, a *nekeyve in a *zokher, tsvey *moysim hobn zikh geport un der *ziveg iz *oyle-yofe geven.
funem feter *Khayim vert *lemazl *Khaye, fun der mume *Brokhe - *Borekh;
fun Grune shpringt aroys *Groynem un *Nokhem vert eyns mit *Nekhome.
azoy iz dos a lange tsayt gegangen, biz men hot plutsem zikh arumgekukt - a veytik di *sonim!
di *mishpokhe hot zikh oysgelozt, nishto keyn nemen!...
di eltern hobn a hipshe tsayt zikh gedreyt di kep trakhtndik, un gornisht oysgetrakht.
- herstu, *Leyzer-Yankl! - iz di kimpetorin *lesof aroys mit der shprakhe, nokh dem az zi hot frier zikh a bisl gekvenklt - folg mikh, mayn man, un loz dos kind heysn *Gdalye-Hersh, nokh *Gdalye-Hershn *olev-hasholem.
- sha, *tipshe! - makht der tate shtark oyfgebrakht.
loz mir dayn *Gdalye-Hersh *moykhl zayn, nisht *moykhl zayn, dem nomen zaynem vil ikh nisht hern.
neyn, tsen mol, hundert mol neyn.
*Gdalye-Hersh iz fun der mames *mishpokhe.
di bobe *Kholtse (fun ir iz dos aroysgeshprungen *Khatskl) hot im ongekert a layblekhe mume.
in di hent hot er gehat a *mlokhe, epes gor a *kofel-shmoynedike.
er hot geshtshobet *takhtoynim, kapotes, hitlen, vaybershe kleydlekh, yupes, yamperkes un a mol oykh take gelatet shikh.
haklal - altsding, vos nor men hot im gegebn.
a *berye oyf lates leygn iz in gants Kabtsansk zayn glaykhn nisht geven.
un vayl lates giltn ergets nisht azoy vi in Kabtsansk, deriber iz *Gdalye-Hersh shtark in der mode geven dort.
bay vemen nor epes a tren, a ris, bald tsu *Gdalye-Hershn;
bay vemen a shukh, nisht far yidishe kinder gedakht, hot gefayft, farshtopt im *Gdalye-Hersh dos moyl un zogt im on mitn harbn vort, er zol nisht fayfn.
iz der eygener tren, der eygener ris vider take do morgn un der shukh hert im nisht, hot a *hoze bald take vider tsu efenen a moyl, iz *Gdalye-Hersh nisht foyl, latet un latet, biz der *ruekh nemt tsu di lokh mit dem *malbesh in eynem.
ven aza *Gdalye-Hersh zol geven onshparn in Pariz, volt er gegangen in gold, getrogn volt men im dort oyf di hent.
in Kabtsansk ober iz er gegangen naket un borves.
un az men hot im do shoyn getrogn oyf di hent, iz dos geven denstmol nor, ven er iz gefaln fun di fis, *beshas er hot gekhapt an iberike *koyse.
trinken hot er *afile gekent, vayl di *mlokhe hot lib dem trunk un andersh ken men nisht ayngekoyft zayn in der *khevre *poyale-tsedek, nor fun dest vegn ken mit dem grestn trinker zikh makhn, er zol *davke zayn a mol *shiker-Lot.
baym oysnikhtern zikh, flegt er, vi geveyntlekh a geviser teyl *shikurim, zikh farentfern, er iz nisht shuldik, dos umglik iz geshen, nor vayl er hot genumen di *koyse fun der linker hant.
a *simen, ot nemt er bald take a fleshl *mashke, vi geherik iz, zupt es oys far an *eyde yidn un er zol zikh khotsh farkrimen.
azelkhe kuntsn flegt er efters bavayzn un der Kabtsansker *oylem flegt nor onkveln.
nisht ongekvoln derfun hot nor *Leyzer-Yankl aleyn: *Gdalye-Hersh hot im mit der *mlokhe farshvartst di oygn.
a *katoves epes, er, *r' *Leyzer-Yankl, *yomim-neroim a *bal-tfile ergets in a Glupsker klayzl un dos gantse yor azoy zikh a shener yid, kukt arayn in a *seyfer un raybt zikh in *bes-medresh untern oyvn - er un der *bal-mlokhe, der *am-horets, zoln zayn *kroyvim!
er hot *Gdalye-Hershn *beshum oyfn nisht gevolt onnemen far a *korev, zikh akegn im geblozn un keyn mol im nisht farbetn tsu zikh a mol oyf a *simkhe.
iz er gekumen umgebetn, hot men oyf im zikh *afile nisht umgekukt.
Gdalye-Hersh fun zayn zayt, hot fun *Leyzer-Yankls *gadles zikh gor nisht gemakht un a mol oys im oykh gelakht mit gutn, on gal: "veys ikh, vos mit *Leyzer-Yanklen iz azoy der *yikhes!
arumgeyn shling-un-shlang iz epes nisht aza *beryeshkayt.
a late zol er pruven leygn, aza late vi ikh, denstmol veln mir zen.
nat aykh a shmelke!
a *beheyme iz er, nisht mer...
loz im got nisht shtrofn far di zind".
azoy flegt er geveyntlekh oyslozn dem *shmues, a makh gebndik mit der hant.
mit *Leyzer-Yankelikhen hot er zikh farhaltn zeyer gut.
flegt oyslaten ire *malbushim, ibernitseven di kindershe zakhn, leygn lates oykh oyf dem mans *bgodim, nisht tsunemen derfar a *prute.
farkert, unter an enger tsayt flegt er shtilerheyt nokh unterhelfn ir mit etlekhe groshn.
layt zogn, az in der yugnt iz er in ir geven farkokht, zi nokh im hot oykh getsaplt un es hot gehaltn shoyn oyf a shteyger, ot brekht men tep - nor plutsem hot zikh untergerukt der *shidekh mit *Leyzer-Yanklen, bobes, mumes hobn zikh far im gemit, opgeshatst zayn *bay-kelkhn, far vifl men ken es onnemen in *nadn arayn.
s'iz oysgekumen epes gor a glik, vos treft zikh eyn mol in hundert yor.
es vert a *knas-mol un *Gdalye-Hersh blaybt, nebekh, fun droysn oyf der milkhediker bank.
fun denstmol on, azoy *shmuest men, iz *Gdalye-Hersh funem *ponim arop, gor nisht der eygener vos frier - epes gor take a *kishef, an opgetonene zakh, bahit zol men vern! - iz geven alts farumert, farzorgt un far *tsores zikh genumen tsum trunk.
zeyer meglekh, az dermit hot oykh geshmekt di *sine akegn im bay *Leyzer-Yanklen in hartsn.
nor vi di *mayse iz, azoy oder azoy, di *sine iz geven groys.
deriber, az *Leyzer-Yankl hot do funem vayb nor derhert dem nomen zaynem, iz er ongetsundn gevorn.
*hagam *Leyzer-Yankelikhe iz geveynt geven tsu dem mans zidleray un beyzkayt oyf *Gdalye-Hershn, nor hayntiks mol, ligndik in kimpet, hot es zi ongekhapt baym hartsn un zi hot zikh bavashn mit trern, der man hot oyf ir gekukt mit *rakhmones un gemakht tsu ir shoyn veykher a bisl:
- veyn nisht, du *tipshe eyne! zog ikh dir.
a *koshere, erlekhe yidene badarf ton dem mans *rotsn.
az der man zogt neyn, badarf zayn neyn.
barekhn zikh nor, narele, ver, *borekh-hashem, iz dayn man un ver iz *Gdalye-Hersh!...
- *Gdalye-Hersh iz geven a *kosherer yid, a gute *neshome.
- a *kosherer yid - a *bal-mlokhe!!
nor a gelekhter, kh'lebn.
karg farshvartst hot er mir di oygn bay zayn lebn, zol ikh atsind nokh im a nomen gebn mayns a kind un mir aleyn onton aza *kharpe!
gey shoyn, narele, gey, red nisht keyn narishkaytn!
- ober a nomen, *Leyzer-Yankl!
vu hostu a nomen?
a sheyner tate, mshteyns-gezogt!...
- a nomen!... et... *nishkoshe.
shtamlt der tate un fartrakht zikh a bisl.
- ober he-he!
az ikh hob gehat a *kholem, he-he!...
- vos *kholem?! - makht der tate, oysshtelndik a por oygn oyf der mame.
- *Gdalye-Hersh iz mir nekhtn bay nakht gekumen tsu *kholem. - *mazl-tov dir, *Malke-Toybe!
zogt er un tut derbay a krekhts.
ikh lig nisht ruik in *keyver derfar, vos oyf der velt iz nokh nishto mayn nomen.
derbarem zikh, *Malke-Toybenyu!
makht er mit a gebet, vayzndik derbay oyfn kind in di kishelekh.
du host atsind in hant mikh tsu baruikn.
ikh vel mikh mien dort far dem *kise-hakoved far dir, far dayn man.
dos kind dayns vet, *im-yirtse-hashem, zayn a gut shtikl arbet, a sharfe nodl mit a shpitsik kepl.
bay di dozike verter hot im geloykhtn dos *ponim un iz bald farshvundn...
vos zogstu, *Leyzer-Yankl?
- nu, nu... makht der tate on verter.
- nuke nisht, *Leyzer-Yankl, - zogt di mame, - azoy zol ikh zen fil *nakhes, vi ikh hob im gezen...
haynt bay nakht iz er vider gekumen.
alts gekukt oyf mir un gevizn oyfn kind, gevizn oyfn kind un gekukt oyf mir...
gevizn, gekukt frier mit a gebet, dernokh...
oy, dernokh shtshiret er oys a por oygn un lozt zikh tsu mir mit oysgeshtrekte hent, vi er vil mikh shtikn, tut a zog beyz: ven nisht...
- ven nisht, vos? vos? - tut zikh der tate a khap dershrokn, batrakht di *shir-hamaylesn un dem krayz mit der kotshere oyf di vent arum der kimpetorin.
- vos fregstu, *Leyzer-Yankl?
vey iz mir nisht.
epes shpilt men zikh mit a *mes!
vey iz mir, vind iz mir...
- nu, nu. vos-zhe vilstu, *tipshe eyne?
- hob got in hartsn, vey iz mir, *Leyzer-Yankl!
un zay nisht keyn *akshn, vind iz mir!
- to...

dos tsveyte kapitl

s'iz geblibn, dos kind zol heysn Hershl nokh dem letstn nomen fun *Gdalye-Hersh un es hot drinen geshmekt [geshtekt] a *sakh shpitslekh.
eyn mol hot dokh der tate dos rekht oykh oyf a nomen.
tsveytns, iz dokh a *pshore makhn gants yidishlekh.
vi zogt der *oylem: *yak ni psak *nikhay bude psakets, beyde *tsdodim zoln tsu fridn zayn.
dritns, iz Hershl fort nisht *Gdalye-Hersh.
di *kharpe halb tsugedekt, varft zikh nisht yenem azoy in di oygn.
un di mame, zeyer a gute *baleboste, lib optsushporn alts oyf shpeter, hot bay zikh getrakht: ha, loz zikh valgern in dem *balebatishkayt an iberiker nomen *Gdalye, er vet *efsher tsu nits kumen oyf shpeter.
di mame hot take getrofn, vi a *khakheyme!
zi iz oysgekumen mit di nemen vi mitn krepl-fleysh.
in a kurtser tsayt arum iz zi gelegn gevorn vayter mit a yingl un er hot, Hershlen oyf tsu lange yor, geheysn *Gdalye...
ikh zog: Hershlen oyf tsu lange yor, vayl der bruder *Gdalye hot zikh nisht lang gehaltn, im iz nisht gefeln der mames kest.
es hot im gegrimt in baykhl, zikh, nebekh, genug ongelitn un baym oysshnaydn zikh im tseyndlekh, hot er zikh *meyashev geven un zikh opgetrogn.
oyf dem dozikn *seykhl zenen gefaln etlekhe fun di shvesterlekh un briderlekh nokh frier, eyder Hershele iz geboyrn gevorn.
zey hobn gezen, az mit *kabtsonim iz nisht gut tsu hobn *asokim.
dos lebn bay zey iz nor an umglik, eybike *tsores, shtendike *yisurim.
beser eyn mol shtarbn, vi tsen mol in tog oysgeyn far hunger;
eyder eltern zikh in *dales, farvarfn oyf der politse di tseyn, beser yungerheyt fun der velt geyn.
a lang lebn on broyt iz a bislekhvayzer toyt.
nisht ale mentshn ober zenen glaykh.
Dvosye-Kroyne un *Peysekh-Zelik hobn zikh ayngeshpart *davke lebn un farzukhn, mshteyns-gezogt, dem *tam fun *khasene hobn.
zey zenen bitere *evyoynim un bafaln mit kinderlekh.
a khuts zey hobn funem *malekh-hamoves hent zikh oysgedreyt Tsipe-sosye, shoyn a moyd in di yorn, iz geven, nebekh, hoyt un beyn.
dos *ponim oysgetsoygn, di bakn ayngefaln mit bloye ringen unter di oygn.
in der yugnt ober iz zi geven a bild sheyne, a lebedik meydl, zeyer a gerotene, a *kheynevdike, a gute erlekhe, *koshere *neshome - *mayles, vos in raykhn shtand brengen zey glik, in dem oremen ober zeyer oft nor umglik.
tsuzeendik dos groyse elnt bay di eltern in hoyz, iz ir gevorn a lokh in hartsn.
ir iz nisht azoy ongegangen eygene *tsores, vifl di *tsores funem hoyzgezind, vi mentshn, nebekh, kumen es op, vi pitslekh umshuldike kinderlekh, darfn es, nebekh, darn-kvarn un geyen oys bislekhvayz vi a likht.
bay ir iz geblibn, tsu geyn in der fremd, dinen, fardinen un opdinen di libe eltern in der noyt.
zi hot gut gevust, az der tate iz bay zikh a groyser *meyukhes, es vet im nisht onshteyn, zayns a kind zol zikh shteln in der fremd.
nor dos hot zi ober nisht opgeshrokn, zi hot zikh forgenumen tsu ton ale mitl, zikh shtrekn nokh di ekn, azoy lang - azoy breyt, biz zi vet irs *poyeln.
zi hot oysgeklibn deroyf a tsayt, ven es iz geven zeyer eng.
in hoyz iz nisht geven keyn shtikl broyt, der vinter hot tsugetretn mit zayne shreklekhe frest un in shtub iz kalt, khotsh velf tsu traybn.
vokhnvayz iz oys dem koymen nisht gegangen keyn roykh.
di mame iz geven oyf der tsayt mit Koyle-Riklen un gehat zeyer a shver trogn.
Shmerl-Ayzik *olev-hasholem hot gemozlt, gefokht mit der *neshome un di iberike nakete, hungerike kinderlekh hobn zikh farshlogn in vinkl, gezesn ayngehoykert in tsentn, mit smahe oyf di lipn, sha, shtil, nor tsaytnvayz a krekhts, a zifts tif funem hartsn, un gekukt in der velt arayn mit *tamevate glezerne oygn, in velkhe es zenen geshtanen fargliverte trern...
denstmol hot zikh Tsope-sosyen geefnt dos moyl, zi hot geveynt, *gekhalesht far dem taten, er zol *rakhmones hobn oyf der mamen, oyf di kinder, oykh oyf ir un lozn zi shteln zikh ergets oyf an ort.
es hot oys ir geredt di *neshome, a *mabl heyse gefiln hot zikh ir gegosn tif funem hartsn un der tate, *derharget, dershlogn fun der biterer noyt, hot *lesof ir ayngevilikt mit a gebrokhn gemit...
ir avekforn keyn Glupsk hot der mame genug trern gekost, der tate hot mit ir zikh gezegnt shtark batribt.
di gute, shtile toyb iz aroys fun der nest leydik un bloyz, nor mit der *brokhe fun di eltern, mit dem heysn "for gezunt!" fun di veynendike shvesterlekh un briderlekh.
Kabtsansk hot i a transport lebedike *skhoyre tsugeshtelt Glupsk - a sheyne, a yunge dinstmeydl!...
Tsipe-sosye hot bald bakumen an ort ergets dort in a *negidish hoyz.
di ershte tsayt iz ir gegangen keyn *mayse nisht.
men iz mit ir un mit ir arbet shtark tsu fridn geven.
zi hot geshribn aheym freylekhe brivlekh un oykh tsugeshikt a bisl gelt.
nokh dernokh hot zikh ongehoybn a *mayse.
der *bal-habos hot oyf ir gevorfn an oyg un hintervaylekhts gepruvt vern mit ir a noenter *mekhutn.
in onfang iz dos nokh geven a bisl farshtelt.
oyfn vunk, glat azoy zikh.
er iz a guter mentsh, bay zikh prost, zeyer tsugelozt un vil an orem kind, nebekh, *mekarev zayn.
far vos nisht?
fun zayn hoyz hobn shoyn etlekhe gants fayne dinstmeydlekh *khasene gehat, gor *nishkoshedik...
loz zi nor nisht zayn keyn narele, vet ir oykh az voyl zayn...
vayter, vayter hot zikh shoyn klerer aroysgevizn, vos a *nogids gutskayt un tsugeloztkayt batayt.
bahit zol men vern!
es hot zikh far ir geefnt plutsem gor a naye velt mit andere *mine krenkungen - a velt mit a *sotn, mit a *gehenem un a kokhenish, fayer un shvebl;
azelkhs, vos hot zikh ir nokh frier gor nit *gekholemt.
dos lebn iz far ir gevorn a *milkhome.
zi, shlafe, oreminke, nebekh, hot gemuzt shteyn shtendik gevofnt akegn a shtarkn *sotn, a gebalevetn pempik.
der gedank irer, vi azoy ire libe kumen es, nebekh, op, dort in der heym, vi azoy neytik s'iz far zey khotsh a kleyne hilf, hot ir untergegebn *koyekh, tsu leydn ire groyse veytikn.
zi hot zikh geranglt, geranglt biz iber di *koykhes un gemuzt far *tsores dernokh fort optretn funem ort.
zi hot zikh geshtelt nokh oyf an ort.
dort iz geven vayter dos eygene: frier keyn *mayse nisht, dernokh a *mayse, shoyn nisht eyne, nor tsvey.
a *mayse mit dem *balebos un a *mayse mit dem *baleboses a zun... krenkung, hartsveytik un *lesof avek funem ort.
vayter un vayter alts oyf dem dozikn shteyger: keyn *mayse nisht, shpeter a *mayse, di alte *mayse, a *mayse iber a *mayse un der fintsterer *sof fun der *mayse.
a khuts *mayses in shtub iz nokh *mayses in kikh: mit kekhins, mit arayngeyers, mit meklerins un mit yene, vos vern oyf der elter *gabetes.
haklal, a "toyznt un eyn nakht" mit *mayses. Tsipe-sosye iz gevorn, nebekh, a *korbn far ir sheynkayt...
oyf *tsores nor iz zi geboyrn gevorn a sheyne.
vi kumt azoyns tsu oreme-layt, mit velkhe men iz epes nisht azoy *mekhuyev tsu makhn tseremonyes un kukn deroyf, tomer krenkt men zey mit a grob vort un nemt bay zey tsu dos gantse *khayes mit a *mieser bahandlung?...
oykh mir a mentsh Tsipe-sosye, an oreme dinstmeydl!
dayn sheynkayt, okh, *makhe-teyse un du aleyn... vemens *eysek iz es?
megst *afile di *kapore vern.
ay tomer hot Tsipe-sosye foter un muter, velkhe hobn zi hartsndik lib, mit ir in lebn fil mi gehat, genug kop-darenish, nisht dergesn, nisht dershlofn, biz got hot geholfn, zi iz oysgevaksn;
ay tomer hot Tsipe-sosye ire eltern oykh shtark lib, zi arbet, zi dint, vi-s'iz untertsuhaltn ire libe, nebekh, vos *khuts zey krikht ir gor nisht in kop keyn andere zakhn - azelkhe geyt keynem oyfn gedank *afile nisht aroyf.
narishkaytn, fun vemen men hot do tsu trakhtn!...
Tsipe-sosye ober hot oykh a *neshome, zi trakht, zi filt...
barirt men zi grob, tut ir vey...
deriber, azoy zogt der *mekhaber funem "Vintsh-fingerl" in zayne *ksovim, deriber hot Tsipe-sosye nisht gekent mer oys'haltn un iz krank, tsebrokhn mit a shver gemit, nebekh, gekumen tsurik aheym, tsurik tsu ire oreme eltern, shoyn nisht di Tsipe-sosye, vos frier.
di mame hot gefilt der tokhters biter harts un iz oysgegangen far *rakhmones oyf ir dershlogn kind.
"oreme bidne shvester!
dayn umglik iz, vos got hot dir gegebn *kheyn;
dayn umglik iz yene gliklekhe mit dayn sheynkayt tsu gefeln.
farshpilt iz dayn velt, farvist iz dayn lebn, az okh un vey dir, nebekh, oreme, umgliklekhe shvester!....."

dos drite kapitl

atsind, az Hershele undzerer zol nemen di beste landkarte, oyf velkher es shteyen getseykhnt di ale shtet fun groys biz kleyn, un zol zukhn *afile mit likht, iz fun Kabtsansk keyn *zeykher nishto dort, un a mol, in der yugnt, hot er gemeynt, vi a vorem zitsndik in khreyn, az keyn besers fun Kabtsansk iz gor nishto.
Kabtsansk aleyn take eyn shtot oyf der gantser velt, der pupik irer, punkt in rekhtn mitn, vayter, in der zayt, iz shoyn *midber, farleygene erter mit vilde *khayes.
mentshn, vos mentshn heysn, *ate-vkhartonikes, same tsimes, zenen nor do.
far zey aleyn shaynt di likhtike zun bay tog, di *levone un shtern bay nakht un got git zikh op, hot mer nisht tsu ton nor mit zayne Kabtsansker yidn...
er git regn fun zeyere *beheymes vegn - tsign zoln hobn pashe;
oykh kalizhes vaser oyf tsu trinken, *bikhdey tsu farshporn opfresn di shtroy fun yidishe dekher un lekn di vent funem *bes-hamedresh.
er git trukene sheyne pogode, di vayber zol gut zayn tsu geyn fraytik in yatke, in mark arayn, ayntsukoyfn oyf *shabes.
er makht a groys geretenish in kartofles, tsibeles un knobl, - yidelekh, nebekh, zoln hobn vos tsu esn.
haklal, er dremlt nisht un shloft nisht der hiter fun *Yisroel, er arbet *maysim, kert a velt nor tsulib zey, tsulib zey...
derfar blozn im yidn *shoyfer, zingen im a *melekh elyen un shpringen *kodesh, derfar makhn zey fun zayn *koved vegn a lokshn-kugl - *shabes, kneydlekh un khremzlekh - *Peysekh un geyn a tentsl lebedik-freylekh tsu di *hakofes *simkhes-toyre.
khanike danken zey im op mit a dreydl, *Purim mit a *Homen-klepl, farshteln zikh un makhn di *Purim-shpil, di gantse komedye alts *leshem-shomayim, tsulib zayn heylikn nomen vegn...
nokh eyn shtot, *emes, iz im geven bakant, velkhe es hot geshvebt far im epes vi in der luftn, geshviblt un gegriblt mit gantse *makhnes *malokhim, fligl-adyutantn, un kuryern fun got borekh-hu tsu di kinder *Yisroel - dos iz di heylike shtot *Yerusholayim, vu yidn lign bagrobn in der erd, in *erets-Yisroel-erd, take nor lebedike *meysim, vos foyln nisht un es halt zikh zeyer gebeyn;
vu yidn hobn a fayg... eylbertn, teytlen, milgroymen, un tsign esn dort boks'horn, nor, oy-vey!
Yerusholayim iz ober atsind vist, *khorev, oys shtot, oys velt un far undz, yidishe kinder, iz haynt a lebn do, in Kabtsansk - in Kabtsansk, in *goles.
der Kabtsansker *goles iz denstmol in Hersheles oygn bashtanen fun *Gavrilo dem *shabes-goy, vos shnaytst op *shabes di likht, nemt arop funem tish di meshene laykhter, un heytst bay yidn di rubes;
fun Tekle, vos vasht gret, shvenkt iber gel-grine vindelekh fun yidishe kinder un melkt di ki;
fun Kondrat dem *shiker, vos far a glezl branfn farkoyft men im - dem gantsn Kabtsansker *khomets;
funem *porets, vos yidn haltn bay im arendes, dernern zikh derfun mit vayb un kinder un muzn, nebekh, fun *yoytse vegn, im tsoln rate, vos muzn, nebekh, tsu im onkumen unter a *yom-tev, er zol zey shenken zeklekh kartofles, indikes un veyts oyf *matse - un, vey, vey geshrien!
erger nokh vi ale fun Mitka dem kleyn sheygetsl, un Zhukl zayn kleyn hintl, far velkhn nisht nor kleyne yinglekh hobn getsitert, oykh yidn mit berd, bavaybte, groyse *tkifim, flegn hobn dos nayn-yerike un far im far a mayl antloyfn;
got veyst, tsu vos der biterer *goles shel Mitka volt gefirt, ven er zol zikh tsien shtendik...
a *nes nor iz geshen, vos Mitka hot lib gehat a yidish shtikl *khale.
fun a shtikl *khale, vos men flegt im unterrukn *kheyresh, iz er geveyntlekh oyf a geviser tsayt, gevorn gut, veykh vi a teyg, hot zikh balekt un gekukt shoyn andersh oyf yidishe kinder.
vos yinglekh hobn frier nisht getort, hobn zey shoyn gemegt.
Yankevs top lindzn iz geblibn oyf *tomed zeyer a gut mitl.
ver *shmuest, a yidish shtikl gefilte fish iz gor a vunder!
nor *khuts di ale zakhn iz dokh Mitka nisht mer geven vi a narish yingl un take aleyn lib gehat opton *maysim, shtifn mit *khevre *kundeysim.
baym shpiln zikh iz er mit zayn grobn kop shoyn gelegn bay undz in di hent.
a ferdl iz er geven zeyer a voyls, *koyekh tsu loyfn, tsu drigen mit di fis, hot er gehat, un zey, mit zeyere yidishe keplekh, flegn oyf im forn raytndik, derlangen im hintervaylekhts a shmitsl un firn im bay der noz, vuhin zey hobn gevolt...
hobn zey epes gemaystert, geshtelt a milkhn ergets oyf a rinshtokl, hot er mer nisht getoygt vi nor dertsu.
tsu brengen zamd, trogn shteyner, grobn di erd un krikhn in blote.
yidishe kinder flegn zikh nor kvetshn, unterhelfn im mit a sopen, makhndik: ha-ha, arbet, tu Mitka, azoy, azoy!...
atsind az Mitka iz fun sheygetsl gevorn a groyser *goy, iz *efsher meglekh, az er iz ergets in der velt haynt a gantser *porets un tut dos eygene vos in der yugnt: nemt bay dem un bay yenem un iz nisht foyl oyf der hant.
Zhukl iz oykh nisht geven keyn shlekhter hintl.
far a shtikl broyt flegt er sluzhen, shteyn oyf di lapkes un dreyen mit dem veydl.
un *hagam a shtikl broyt hot a groysn vert bay Kabtsansker yidn, fun dest vegn hot zikh keyner deroys nit gemakht untervarfn es a mol Zhuklen, trakhtndik bay zikh: lomikh a hunt farshtopn dos moyl.
nikhay ni laye, loz er nisht biln. - yidn mit berd flegn shmokhen far groys *hanoe, ven Zhukl hot zey ongeton dem *koved, a khap tsu ton fun zeyere hent dos beyndl un gekukt un gekukt oyf zey frayndlekh, *beshas knakndik es mit di sharfe hintishe tseyn.
flegn shmokhen, gletn dos berdl, treystndik zikh mit der hofnung: nu *khaver...
fun haynt on zenen mir shoyn *khaver.
shoyn on *sakones...
derbay take zikh makhn kurazh ontsurirn fun der vaytns Zhuklen, mit a shpits finger a glet tsu ton im baym kepl, un az men iz shoyn yo a shtikl *khoshev baym hunt, pruvn dervayl take ontsureytsn im oyf andere: atu-na, kusay!
vi der shteyger iz fun a yidn a *takef...
haynt, in di eltere yorn, veyst undzer Hershele shoyn, az yidn tsvishn ale mentshn oyf der velt zenen di hener, vos lign shtendik untern pekelik nebn vayb un kinder.
dos hoyzgezind iz bay yidn dos gantse lebn, tif ayngebakn im in hartsn, un der tate zayner iz drinen geven a *yid shebayidn, a *hon shebahener. er veyst haynt voyl, az der tate hot im zeyer lib gehat, nor dos iz geven a farborgene libshaft ineveynik in hartsn, oyfn yidishn shteyger, in *ponim ober hot men es im nisht aroysgezen.
farkert, oyfn *ponim iz im shtendik gelegn a fintstere khmare.
er hot gekukt epes vi beyz, ongelodn, mit a biter-zoyerer mine.
s'iz im epes vi nisht ongeshtanen tsu redn, lakhn, narish tsu makhn zikh mit di kinder, haltndik in der *svore, az far a taten past nisht azelkhe zakhn.
kinder badarfn far a taten *moyre hobn, visn *derekh-erets, in zayne oygn nisht untershteln zikh hoykh redn, a lakh tsu ton, *kholile, un badarfn geyn oyf di shpits finger.
hot zikh a mol a kind farzindikt mit a hoykh *kol, mit a gelekhter un epes a fraye bavegung, iz im es, *nishkoshe, bokem oysgefaln fun tatens a blik, vos hot im durkh-un-durkh-geshtokhn.
mit dem vayb hot er far fremde, oykh far eygene mentshn karg-vos geredt, zi nisht gerufn bay dem nomen, nor gezogt geveyntlekh: du, herst du!
un a mol oykh: *tipshe, in hartsn iz er geven tsu ir take zeyer gut, gut vi di velt, nor aroysvayzn es bashaymperlekh hot er es far zikh gehaltn far an *umkoved, epes prikre, nisht sheyn far a yidn.
er - iz dokh er, a mansparshoyn, a yid, un zi iz a zi, nokh ale zakhn fort nisht mer vi a *nekeyve, a yidene...
er iz geven in dem hoyzgezind take an *emeser hon, vos firt zikh shtendik arum mit der hun un mit ir plid, zukht, kratst far zey oys veremlekh, shpayz fun unter der erd.
nor zol pruvn a hindele epes ton nisht vi zayn viln, git er es a pik in kepl.
er geyt farrisn dem kop in der heykh, di oyglekh fayern im, kukt mit *gadles un *bikhdey tsu bavayzn, vos azoyns er iz, tut er a klap mit di fligl, makht a *hamelekh a breytn, groysn kukuriku!
dos batayt: *tarbes, hiner, veyst, ver elter iz!...
tsugelozt un baredevdik iz der tate geven nor in azelkhe gevise fel, ven a kind, a shteyger, iz krank geven.
denstmol iz er fun im nisht opgetretn oyf a trit.
hot es geglet, getapt baym shtern, ayngenumen mit gute reyd un tsugezogt *matones, sheyne shpilekhlekh, vifl dos harts glust: a sheyn hiltsern shverdl oyf *Tishe-bov, opgefarbt mit shvartse yagdes, a grager, a dreydl, a fon mit a roytn epl, aroyfgeshtekt oybn, derbay take nokhgemakht vi a grager gragert, vi a dreydl dreyt zikh, zumzet un vi yinglekh mit fonen geyen tsu di *hakofes, kvitshen: עוזר דלים הטושיעה נאָ!‏‎ ot azoy, azoy...
bikhdey aroystsubakumen dermit baym krankn kind, nebekh, khotsh a kleyn shmeykhele.
iz es im gerotn, iz er geven ibergliklekh.
oder, a shteyger, ven epes a *simkhe, *yom-tev un meystns *Peysekh tsum *seyder, az er iz gezesn ongeleynt, vi a *porets, oyf der *ese-bet in kitl, dos vayb klor-vays ongeton nebn im, er hot zi gerufn *malke, zi im - *meylekh.
beyde hobn geloykhtn, gekukt mit shaynendike oygn, dos dos eyner oyfn andern, dos oyf di oysgetsvogene kinderlekh arum dem tish un dos oyf di *koyses, oyf dem teler, in velkhn es lign sheyn, fayn oysgeleygt vi geherik: di *zroye in der rekhter hant, untn *kharoyses, dos ey in der linker hant, untn *karpes, grins fun petrishke un tsvishn zey *morer, geribener khreyn, gor *mekhaye.
a-nu, Hershele, flegt makhn der tate, onnemendik dos kind farn bekele, freg mikh, Hershele, di fir *kashes.
Hershele hot zikh tseshoklt, ongehoybn hoykh oyfn *bay-kelkhn, makhndik derbay mitn grobn finger: tate!
ikh vel dikh fregn, tate! fir *kashes!
un opgeknakt lebedik eyn *kashe nokh der anderer.
denstmol iz men fray geven tsu redn, tsu lakhn, vifl men vil.
hefker a velt.
di kinder flegn zikh *onshikern mit gantse *koyses lakeritse, vos di mame hot ongekokht in yenem groysn *peysekhdikn top, un ploydern, oyf vos di velt shteyt.
a khuts di dozike fel iz di *moyre farn taten geven groys.
in shtub iz undzer Hershele, vi di ale ibrike kinder, geven shtil, nor ober vi a shtil vaserl, vos grobt tif.
tsvishn zikh flegn di kinder shtilerheyt opton *maysim, krign zikh, nokhkrimen zikh oyfn vunk, eyner dem andern aroysshteln faygn, derlangen a zets, a knip un sha.
itlekher hot geveyntlekh gehat zaynem oyf tsu krign zikh.
Hersheles *tsulehakhesnik iz geven *Khone-Leml.
zey zenen geven fayer un vaser, tsvey nisht keyn glaykhe mentshn.
Khone-Leml hot gevolt vi an elterer bruder, vos ot bald a *khosn-bokherl, lern dem yingern *derekh-erets.
es hot im gebrent, far vos der tate zetst *shabes baym tish Hershelen noent nebn zikh un shmeltst zikh gor herndik, vi er terelayket "*kol-mikdesh" un halt im unter in di *zmires oyf a din-kvitshik *kelkhn.
er flegt deriber alts krikhn tsum taten oyf Hershelen mit *mesires, *bikhdey tsu *farmiesn im in zayne oygn, un shtilerheyt tsvishn zikh flegt er nokhkrimen Hershelen vi er terelayket, araynshtekn derbay a finger in gorgele, shoklen dos kepl un ongeblozn zikh vi an indik.
Hershele flegt zidn vi a kesl, aroysshtekn dos tsingl un mit oyfgeshtelte kuleklekh makhn in eyn *kas: puke zikh, *Khonke-Lemldrik! ober alts shtil.
men zol nisht hern.
in shtub iz Hershele geven vi a shtark ongeblozn pakhirl, zikh arayngehaltn, keyn pare zol men fun im nisht hern, akegn-zhe ober in droysn hot dos pakhirl gelopnet un s'iz aroys fray altsding, vos inveynik in im hot zikh geshtikt.
dort iz er geven a fayer, a shpirt, a *kundes in der velt.
er hot zikh ibergeshlogn mit ale yinglekh un aroysgevizn zayn groys *beryeshaft.
in shteyner varfn, khapn a tsig far di herner un zetsn zikh oyf ir raytndik, onnemen plutsem dem Kabtsansker *koholshn tsap far der bord un oysraysn im a fuln hoyfn hor, shtekhn *khosn-kale unter der *khupe mit shpilkes, nokhloyfn a *meshugenem oyf der gas, unterkhapn zikh hinter a vogn, *beshas forndik geshvind, - dertsu iz er geven eyn *berye take.
vayse-khevre hot deriber fun im shtark gehaltn un im *mekhabed geven mit *koyhen in ale *kundeyske zakhn.
in di *milkhomes tsvishn di *kundeysim, iz er geven der general, mit epes a papirn sharmitsl fun a *bsomim-kreml oyfn kop, arumgeshtekt mit federn.
di *gvure un dos gantse groyskayt zayns iz bashtanen in pitshken, vos er hot geheysn itlekhn *mekayem psak zayn, glat azoy zikh fun zayn *koved vegn, un az der general, Hershele *Leyzer-Yankls, hot bafoyln - iz *mekhuyev geven itlekher, fun dem kleynstn biz dem eltstn, bald tsu folgn.
beshas fridn, nisht keyn *milkhome-tsayt, flegt undzer Hershele mit dem gantsn pekl yinglekh zikh opgebn mit andere gesheftn, un gesheftn zenen geven zeyer fil, *borekh-hashem, in itlekher tsayt.
zumer bay tog flegt er firn vayse *khevre bodn zikh in Kabtsansker taykh - a groyser rinshtok mit a farshimlter blote baym breg, vu *shtot-khazeyrim zenen gelegn ayngezunken tif biz iber di oyern, aroysshtekndik nor dos piskl.
der gang ahin iz geven *lebedik-rashik, take vi men zogt, *bigrande, nisht oysgelozn eyn zakh oyfn veg, men zol es nisht barirn.
yunge gendzlekh tseloyfn zikh, unterfliendik a bisl mit di kleyne, nokh nisht gut bafederte fligelekh;
der goner sopet, smore[t] mit di nozlekher, oyskrimendik dem haldz vi a *shalsheles.
dos kelbl dort iz zikh *matriekh oyftsushteyn funem groz, shtelt oys a por oygn, rukt zikh oyf etlekhe trit op, varfndik mitn kop un onbeygndik dem shtern tsu der erd, farrayst dernokh dem veydl un avek, avek...
khevre shpilyet zikh op, kneplt zikh op, nokh geyendik, in aylenish, azoy az tsukumendik tsum breg taykh falt fun itlekhn dos onton plutsem arop - un puts in vaser arayn, bul-bul-bul! -
tsvishn *minkhe un *mayrev iz vayse *khevre zikh tsunoyfgekumen oyfn *yerid in *bes-medresh, in polesh dort, itlekher mit zayn *min *skhoyre un men hot gehandlt geshmak, eyner bayt a krumen, altn tshvok oyf a meshenem knop on an oyerl.
der anderer tut a vayz a nisl, a svishtsh un es gefinen zikh deroyf tsvey shtarke *koynim, mit shtiklekh shpigl-gloz, partseleyene sherblekh fule keshenes.
yener mit a griner fatsherke iz fartift in *eysek mit dem *khaver, vos barimt zikh mit zayn nodl-meshl un a tsinern oyer-lefele.
Hershele undzerer iz dos geven der shatser un gekhapt fun oybn far zayn mi.
geveyntlekh lozt zikh der *yerid oys mit a krig: keyner iz nisht tsu fridn, itlekher *taynet, er hot zikh *mies opgenart.
es halt shoyn baym patshen zikh;
epes a *kundes, mit a frish gendzn gergele trumeytert tsu, a tararam, a gepilder, biz der *shames loyft in eyn *kas aroys mit a hik: *shkotsim!
un *khevre tseloyft zikh vi di mayz, itlekher in zayn vinkele.
*Khanike-tsayt hot geflakert dos gesheft mit dreydlekh, *Purim-tsayt - mit materyal oyf *Homen-kleplekh, *Shvues-tsayt - mit oysgeblozene eyer, tsu makhn feygelekh.
haklal itlekher *yom-tev mit zayn *min *skhoyre...
tsayt oyf tsu handlen iz, *borekh-hashem, geven genug, vayl der *melamed fun der *talmed-toyre, vu undzer Hershele hot gelernt, iz aleyn geven shtendik farnumen mit zeyer fil gesheftn, iz aleyn geven a shtikl *shadkhn.
ful geven oyf ale *khasenes, brisn un *levayes, geven a bashtendiker *eydes oyf *getn.
khuts dem hot er badarft opshprekhn *ayn-hores, iberkukn *mezuzes un fun ale *mlokhes zikh opraysn tsayt donershtik un fraytik mit a pushkele in di hayzer arumtsugeyn.
nor dem *shabes meg men im nokhzogn, az di *sho tsayt, velkhe er hot zikh genumen tsum kneln, hot er gearbet geshmak mit ale *keylim.
di dozike kurtse tsayt iz im gants genug geven oyf ibertsushmaysn ale kinder un s'iz im nokh ibergeblibn etlekhe leydike minut tsayt oykh oyf tsu shparn zikh mitn kop tsum tish, a bisl zikh oystsuruen, oder kratsn di bord, krekhtsn, genetsn *ukhdoyme azelkhe *mlokhes.
oyf Hershelen flegt er zogn: Hershele iz a groyser *kundes, ober a voyl yingl mit a gut kepl.
di mame flegt, herndik azoyns, zikh dermonen in ir *kholem, vi *Gdalye-Hersh, *olev-hasholem, hot vayzndik oyfn kind gezogt: "er vet zayn a gut shtikl arbet, a sharfe nodl mit a shpitsekhdik kepl" un far *nakhes zikh geshmoltsn.
der tate-zhe akegn, oys'herndik oyf im *mesires, vi er iz farshayt, flegt makhn geveyntlekh mit a shtekhvertl: yenems nomen mit yenems natur, es zol feln a hor!
yener, *olev-hasholem, hot zayn gants lebn zikh geporet mit lekher un der haynt iz oykh ful in ale lekher.
er poret zikh oykh un makht nokh lekher...
dos iz geven ontsuherenish akegn yener *mayse, vos mit Hershelen iz zikh farl[o]fn, azoy vi vayter vet shteyn.

dos ferte kapitl

ויהי היום, un s'iz geven a mol, iz in Kabtsansk a groys vunder geshen.
plutsem, men veyst nisht, vi un vi arum, iz fun ergets a dokter mit a mol ongekumen, epes azoy vi funem himl aropgefaln.
yidn *bikhlal, az derhern nor a dokter, ruft zikh zey ale krankaytn op un derfiln itlekher zayne veytikn.
בימי ירחמיאל הרופא, far undzer *Yerakhmiel dem *royfe, וזוגתו יאַחנע הרופאת..., un zayn vayb Yakhne di *royfete, iz in Kabtsansk shtendik geven mit *khesed.
bay yidn hobn di krankaytn geburtshet inveynik un men hot zikh gemakht nisht visndik.
der *royfe hot geton zayns gegebn ratunkes: gegolt, geshoyrn, geshtelt bankes, pyavkes, gelozt tsu der oder, getsapt blut fun di mansbiln, un di *royfete fun ir zayt hot geton irs, getsapt blut bay di vayber.
men iz farshlaft gevorn un geshtorbn on *khokhmes, on groyse dulenish.
gornisht, men hot zikh plutslim geleygt un plutslim tsugemakht an oyg, nisht badarfn [day]ke hobn dertsu frier retseptn un apteykn...
zibetsik yor - azoy iz shoyn in der velt geshtelt - kumt dokh a mentshn tsu lebn, deroyf iz dokh do *befeyresh a *posek in *Thilim, vos *apikorsim *afile kenen es oykh nisht opleykenen.
ay vos, men shtarbt frier far der tsayt, drinen iz nisht shuldik keyner, nisht *Yerakhmiel der *royfe mit zayn klipergetsayg, nisht Yakhne di *royfete mit ir klipergetsayg un oykh nisht der *posek, *lehavdl, shuldik in gantsn zenen di *khatoim... di *khatoim in shtetl.
dem, yenem hot zikh farglust, vos men tor nisht...
un deroyf iz dokh do a *rov, zol gezunt zayn, mit a komisye sheyne yidn, di zakh ontsushmekn un aroystsufirn es vi boyml oyfn vaser.
azoy hot zikh es gefirt un firt zikh oyf aza shteyger shtendik, nor mit dem dokters vayz-gebn zikh in Kabtsansk hot vi kropeve nokh dem ershtn zumer-regn, aroysgeshprotst mit a mol shlafkaytn alerley, on a tsol: spazmes, boykhveytik, shtekhenish in di krizhes, shparenish untern lefele, kvetshenish, baysenish, *makes, geshvirn - un undzer yidishe krankayt, meditsin, iz fun der farborgenish aroys gants ofn, zikh antplekt, vi es geher tsu zayn, mit ale pishtshevkes...
nisht geven eyn yid a gantser, on a *khisorn.
yung un alt zenen tsum dokter gelofn oyslaten un farrikhtn a bisl dos gezunt.
kleyne kinder mit groyse baykhlekh un dine fislekh hobn mames oyf di hent getrogn un tsu im gelofn.
gants Kabtsansk, vi es vayzt zikh aroys, iz eyn *biker-khoylim, ale zenen tsebrokhn.
got der lebediker veyst, mit vos es volt zikh oysgelozt, ven der dokter zol nisht geven azoy plutslem, vi er hot zikh bavizn, azoy plutslem oykh farshvindn.
yidn fargesn zikh vider di veytikn, hern zikh nisht tsu, shlepn zikh arum, *kol-zman es dinen zey di fis, un lebn, vi der shteyger iz, mit dem impet...
Yerakhmiel der *royfe krikht vider aroys, vi di *levone nokh dem az di zun fargeyt, arbet oyf ale *keylim un yidn - shtarbn mit *khesed...
Hershele ober iz der dokter funem zinen nisht aroysgegangen.
di gantse *mayse iz im zeyer gefeln.
es glust zikh im vern a dokter, im nokhtsuton un tsu makhn, vi er, di gantse shpil mit der vayser *khevre.
kinder hobn, vi di malpes, lib nokhtsuton di groyse in ale zakhn.
vi zogt men epes: kinder kayen, vos alte shpayen.
vayse khevre kroynen *lemazl undzer Hershelen far a dokter un di shpil heybt zikh in a guter *sho on.
Hershele vert tsulib zikh, tsulib zayn *koved, a guter un zorgt zikh klompersht far zayne *khaveyrims gezunt, vintshndik derbay take funem gantsn hartsn: a, krenken zoln zey, *reboyne-shel-oylem!
un badarfn tsu zayn hilf onkumen...
fraytik eyn mol in der fri, az der mamen iz mit boykhveytik ongekumen tsu nemen in kleytl oyf borg fefer, tsimering un mel oyf *shabes, *lakkhnt undzer Hershele shtilerheyt arop tsu bislekh fun di dozike zakhn un avek sha, kitsh ahin, oyfn frayen groz, oyfn leydikn plats hinter der shtub.
er zitst zikh dort nebn pleyt, far im shteyt a kleyn papirn kestele, vos kost im dray kneplekh mit a yerkhen baytele a tsugob dertsu.
in kestele gefinen zikh etlekhe kleyne fleshelekh, far velkhe a *khaver zayner hot bay im genumen a nus, a tsviling, vos haltndik im in moyl bay dem nis-shpiln, iz er im shtark *mazldik geven oyf optsudatsen zi kinder;
oykh a groysn zhuk mit lange herner, gehangen tsugebundn oyf a langer ferdisher strune.
un *beshas di mame poret zikh in shtub dort, brekht, nebekh, zikh dem kop, vi s'iz funem bisl materyaln epes tsu makhn, poret zikh oykh ir zundl do mit dem *aropgelakkhntn fefer, tsimering, mel un *shor yerokes, tsu makhn derfun *refues, veserlekh, tropns in di fleshelekh.
fartik mit di *refues, trakht er bay zikh: atsind vu nemt men epes a krankn, take mit guter *emeser *make, tsu bavayzn di groyse kunts in doktorye?
un vi er zitst zikh azoy un trakht, derzet er fun der vaytns, vi *Moyshe-Yosi, a farvorlozter *yosem, a naketer, a borveser, fort oyf a shtekn raytndik un arbet, nebekh, far ale gor a shrek: far dem furman, oykh far dem ferdl un oykh far dem vogn.
er shmayst dem shtekn, ontraybndik im mit a geshrey: vyo, vyo!
er heybt fislekh, putst oys dos baykhl, farvarfndik ahinter dos kepl, hirzhet vi a ferd, shpringt hots-hots un loyft galop;
er poykt mit der hant oyf di ongepoyshte bakn.
fun der zayt a klap, fun yener zayt a klap, khripet, skripet un makht oyf alerley *meshune *koyles: trat-tram-trararam! hui-hip-sip!
vi a klaperay un a skrip fun reder.
er yogt lebedik, knakndik-tshakendik, fayfndik glaykh tsu Hershelen un, tsukumendik noent, tut er a hirzhe, dernokh a geshrey: tprrru!
oyslozndik mit a tsengorndikn khkhkh ip-sip un shpringt arop funem shtekn.
undzer Hershele falt oyf a *hamtsoe bay *Moyshe-Yosis onkumen un nisht lang getrakht, makht er tsu im oyf *kundes-loshn azoy:
- soyse-sosi, *Moyshe-Yosi, su-silst, du-vilst, san-srank, zayn-krank?
- seyn, neyn! - entfert *Moyshe-Yosi op, oykh oyf dem eygenem *loshn take, sol-sot, zol got, sitn-hitn.
- zog yo, narele.
take gor on *katoves.
genug daytsh! makht Hershele, lomir redn prost yidish, zog-zhe yo, narele.
vos ken dikh es arn?
du zay krank un ikh vel dir gebn *refues... nu du vilst?
- ikh vil, Hershele, ikh vil beser esn.
- esn?... esn, *Moyshe-Yosile, hob ikh nisht, nor tsuzogn oyf shpeter a mol, yo, zog ikh tsu.
na dir mayn *hant tkies-kaf.
nu, vestu shoyn zayn krank, narele?
- ikh bin dokh ober gezunt, Hershele.
- *nishkoshe, narele, ikh vel dikh makhn krank. ikh vel dir ton a drapele, a kleyn drapele untn oyfn fus.
zestu, ot mit dem tshvok.
azoy redt Hershele ayn dem *khaver un nemt fun der plyudern-keshene aroys a farzhavertn tshvok.
- es vet dokh ober vey ton, Hershele!
- nor a kleyn drapele, *Moyshe-Yosino, vi ikh bin a yid!
es vet vey ton a vayle un bald take oyfhern.
ikh vel dokh dikh heyln, ikh meyn dokh dayn *toyve.
vos den?
dayn *toyve, narele, meyn ikh dokh... un du vilst es nisht farshteyn.
- gib-zhe mir, oyb yo azoy, bald take esn.
ay, bin ikh hungerik, Hershele!
a geram a bisl!
makht Hershele, *onbroygezndik zikh klompersht, gey dir, gey! ikh vil im heyln, ton a *toyve, un er esn! fresn!...
oyf dem dozikn *shmues kumen on etlekhe *vayse khevrenikes, zey kveln gor on fun Hersheles apteykl un fun dem aynfal zaynem.
nemen zikh shtark tsu *Moyshe-Yosin, *ayntsushmuesn im mit gute reyd:
- *Moyshe-Yosino, du narele eyner!
abi men makht dikh nor krank, vet men dir dernokh, *nishkoshe, shoyn unterrukn epes kayen.
du farshteyst?...
itlekher git im di *hant tkies-kaf, ibershlogndik mit a *tsitse.
Moyshe-Yosi kukt iber di *tsitse, oyb zi iz nisht, *kholile, keyn *posldike, un az er zet, zi iz *kosher, di ale akht fedem mit di fir kniplekh zenen vi geherik iz, ruft er zikh on oyfshtelndik a finger nebn der noz, mit a *hasroe:
- gedenk-zhe, kinder!
oyb nisht, vet aykh got shtrofn.
zogt *omeyn!
Moyshe-Yosi shtrekt oys, in a guter *sho, dem fus, di yinglekh haltn im gut fun beyde zaytn un Hershele nemt zikh tsu der pyate zayner mit dem tshvok.
frier makht er im pamelekh a kleyn drapele, *Moyshe-Yosi farbayst di lipn un shvaygt;
dernokh geyt er im arayn a bisl tifer mitn tshvok, *Moyshe-Yosi makht:
ay-ay-ay! - *khevre treyst im: *nishkoshe, loz zikh, narele, loz!
men vil dokh dir gebn a *refue...
Hershele iz nisht foyl un shtupt dem tshvok arayn nokh vayter, es rint blut, *Moyshe-Yosi rayst zikh fun di yinglekhs hent un shrayt gevald!
- sha, sha, soyse-sosi! - nemt im undzer Hershele ayn oyf *kundes-daytsh mit a freylekh harts.
si-sake, di *make dir, hob ikh shoyn gemakht.
atsind bakumstu fun mir *srue, a *refue.
Hershele nemt a fleshele un gist zayne tropns oyf *Moyshe-Yosis frisher vund. er farkrimt zikh, nebekh, a shrek, shrayt: es brent, gevald es brent!
nisht mit zayn *kol.
*Moyshe-Yosi hot take gehat rekht, gevust, nebekh, vos er shrayt.
di tropns zenen geven tsu shtark feferdik un gebrent vi fayer dos roye fleysh im in der blutiker *make.
er hot getsaplt, gekrekhtst un zikh fargangen veynendik far groys veytik.
di *kundeysim hobn gekhapt a tsiter un zikh tselofn.
Hershele iz oykh antlofn a bisl in der zayt un zikh geshtelt kukn fun dort oyf zayn *khoyle.
a hipshe tsayt hot er, nebekh, zikh gevalgert oyf der erd, shrayendik alts in eyn *kol: es brent, brent!
dernokh iz er vi-s'iz oyfgeshtanen un hot mit a yomer, a klog zikh gelozt geyn zayn veg, hinkendik shtark oyf dem rekhtn fus.
gekumen iz er gezunt un avekgegangen krank.
er iz gekumen hungerik, nor lebedik, freylekh, *hanoe hobndik fun der likhtiker velt, funem sheynem frimorgn - un hot, far groys gutskayt tsu im, bakumen a *make!...
*Moyshe-Yosi iz avekgelegen a hipshe tsayt mit a fus geshvoln vi a barg un oysgekrenkt di *toyve Hersheles.
az di dozike *mayse iz ongekumen tsum taten durkh *Khone-Leml, altsding mit itlekhs pitsele, hot er im gut *mekhabed geven, az er zol gedenken un vi a tate dem zun gezogt *muser azoy:
- *shkots eyner! *toyves vilstu ton?
makh beser yenem nisht krank un farshpor, *shkots eyner, dernokh im tsu heyln, tsu ton im *toyves.
vart nor, vart, du vest bay mir hobn *toyves!
a tsentn vestu farzogn...
- bin ikh den eyner? - *taynet der zun veynendik un vil di shuld aroyfleygn oykh oyf andere.
far vos megn yene... yene?
- sha, *shkots! tut der tate beyz a khik.
yene zenen oykh azoyne *shkotsim vi du.
du her[s]t, Hershl!
men iz *moykhl dir un dayn glaykhn ayere sheyne *toyves!...

dos finfte kapitl

akh, ven nisht dos esn, ven nisht dos esn, volt dos lebn in Kabtsansk far Hershelen kindvayz geven zeyer a gliklekhs, vi in *gan-eydn!
tsayt oyf tsu shtifn, arumtsuloyfn fray, hot er gehat a sheynem nomen bay *vayse-khevre hot er, *borekh-hashem, gehat:
asokim alerley hot er, nisht tsu farzindikn, oykh gehat.
er iz geven a general, a *soykher, altsding vos ir vilt un vos makht yinglekh iber-gliklekh.
nor eyn kleynikayt - ot dos esn, vos dos me[g]ndl zayns flegt monen esn, dos hot im nor tsedreyt, farshtert di *simkhe.
s'zeen geven tsaytn, ven er iz gekumen aheym hungerik nokh azoy fil mi un ontupen zikh, nebekh, *gekhalesht esn, khotsh vos s'iz, fun *yoytse vegn - un gornisht, nishto keyn lek!
er flegt veynen, zikh kratsn, haltndik beyde hentlekh in di hor funem kop un shrayen, shrayen, biz er iz geblibn lign on *koykhes un antshlofn gevorn.
shpeter iz er shoyn mit azelkhe zakhn geveynt gevorn un, az er iz hungerik geven, flegt er makhn mit di lipn un shvaygn.
a *reben oyf shvaygn, oyf shtilerheyt laydn, hot er gehat Keyle-Riklen.
zi iz geven a shlafe, bleykh vi di vant, der haldz geshvoln, eyn oyer farleygt, farshtekt mit vate.
zi flegt, nebekh, ibertrogn ir shmerts, oykh kelt, hunger, zitsndik ayngenuret in a vinkl, vi a shtile toyb un kukn mit a por fartrakhte, faykhte oygn, sha, shtil, nor vos zi flegt mit a khorkhlen shlingen di slyune un derbay epes *meshune zikh krimen.
dos iz geven a krimen-zikh nisht mit gal, mit beyzkayt oyf di groyse *yisurim.
neyn, dos gutskayt iz ir gelegn oyfn *ponim.
dos krimen-zikh hot batayt gor farkert, zi tut zikh, nebekh, on a *koyekh, nisht aroystsuvayzn di veytikn mit a hoykhn zifts, ven es git ir inveynik a tsup, a klem.
un itlekher krim irer hot oysgerisn bay yenem a shtik harts...
aza *rebe ken lernen *seykhl, makhn veykh, gut un frum a *sakh beser vi ale *muser-sforim, beser vi yene narishe *khakhomim mit zeyere *esik-zoyere-lakrits-zise shtrofreyd.
afile Vaske der koter (ir veyst dokh vemen men meynt... yenem, dort in Krilovs basne) a freser, a nasher, vos di *neshome zayne ligt im nor tsvishn di tep, *afile im volt aza *rebe tsenumen - *halevay er zol azelkhn nor hobn! - es volt im fargangen der *kheyshek tsu smetene un shtark tsu fridn geven khotsh mit zoyermilkh.
Hershele iz geven a farshayt kind, a lebediks, a rirndiks.
koym hot er zikh geshtelt oyf di fislekh, a blik geton oyf gots veltele arum im, iz dos veltele im zeyer sheyn gefeln un *kheyshek gehat vi a hezele tsu shpringen, tsu lebn, nor dos lebn hot im ongekukt vi a shtif-mame mit a beyz *ponim!
tarbes, yingele, loz zikh a *kabtsn nisht glustn...
dos beyze fintstere lebn hot im opgeshtelt bald take baym tsefirn zikh di hentlekh;
im gegebn tsu farshteyn dem *tam fun noyt, fun hunger;
im ayngeramt a *sod, ver, mshteyns-gezogt, er iz, fun vanen, mshteyns-gezogt, er shtamt, loyter *kabtsn, loyter umglik...
un im gefregt di ershte *kashe: Hershele, vos iz mit dir azoyns di *simkhe?
Hersheles yugnt iz fargangen geshvind, opgeblit gikh un er iz kindvayz nokh gevorn a kleyn yidl: dershlogn, fartrakht, mit a farzorgt *ponim un ale postemkes fun a groysn, bavaybtn yidn, es hot im nor gefelt a berdl.
der yid hot in zayn bisl lebn oystsushteyn azoy fil *mine *tsores un leyd, az s'blaybt im nisht keyn tsayt far der kindhayt.
zi git nor oyf a vayle a shayn, vi di zun in a *miesn vintertog, un fargeyt take bald in a groyser langer, fintsterer khmare.
koym krikht dos yingele aroys fun di vikelekh un tut zikh a shpil, git men im a khap tsum taytl...
men shlept oyf im aroyf dem yokh un vyo, vyo, yidl! -
okh, *reboyne-shel-oylem, glust zikh es mir atsind khotsh fun der vaytns onkukn dem yidn, vos iz oysgevaksn fun yenem yidl, velkhn mir iz bashert geven tsu zen a mol!
denstmol iz er nokh nisht alt geven keyn tsvey kaylekhdike yor.
ikh gedenk nokh vi haynt zayne tsvey *peykelekh, zayn yarmilkele, zayn shpentserl un laybserdakl.
es shteyt mir far di oygn zayn bleykh, fintster *peniml, vi er hot zikh antplekt plutslim fun a kleyn alkerl, tseshoybert, ayngetunkt in federn, fun di kishelekh, *a ponim, oyf velkhe er hot geshlofn;
vi er hot zikh pamelekhn tsugerukt in shtub tsu der muter, ir zikh gezetst oyfn shoys, mit di *koshere hentelekh aroysbakumen ir funem buzem di brust, gemakht oyf zayn zis *loshn a *brokhe - *Shehakl un gezoygn... *omeyn!
hob ikh geentfert mit *kavone, batrakhtndik mit groys *nakhes dos zoygndike kleyne yidl, oykh di mame, gekukt un gezogt: *ashreykhem Yisroel, az voyl iz aykh, folk *Yisroel!...
mit di *kundeysim iz undzer Hershele take alts geven *khaver, hot mit zey geshtift vi frier, nor dos iz geven an ander *min shtifn, shoyn erntst, mit barekhnung, derbay nisht a ris tsu ton di tserisene kapote, nisht blaybn, *kholile, shteyn mit a hoyln kop on a hitl, nisht oystsuraysn eyner baym andern a hor fun der *peye, un men hot in dem shpiln-zikh farlangt, alts nokhtsuton di groyse;
mit a groysn tsu redn, mit a groysn zikh a bisl durkhgeyn, dos iz geveyntlekh bay kindershe kleyne yidlekh a *koved, zeyer a groyser. - groyse geyen *keseyder nokh di gradn fun untn aroyf:
a *khosn-bokher, a *bal-habesl, a *kle-koydesh, funem *shames biz dem *rov, *bale-mlokhes zenen tsvishn yidn gor andere *mine groyse, epes nisht aher, nisht ahin, hobn geveyntlekh umgang mit yinglekh, makhn zikh efters narish mit zey un hobn bay di *emese groyse eyn *ponim, vi zey, heysn oykh *khevre-layt, *shkotsim, yungatshes, vi zey.
Hershele heybt on tsu raybn zikh arum di groyse, tsukukndik zikh tsu zeyere geng un tsuherndik zikh tsu zeyer *shmues.
zoln tsvey yidn zikh shteln ergets *shmuesn, vakst nebn zey, vi fun der erd, oys Hershele, farrayst dos kepl aroyf un horkht mit a halb ofn maylkhn.
zoln groyse et azoy zikh a bisl durkhgeyn, shlept zikh zey Hershele fun hintn nokh, vi a ku a kelbl.
a bord iz bay Hershelen gor keyn katoves nisht, in itlekher bord shtekt *toyre un *khokhme, a bord ken altsding, veys altsding, vos a bord zogt iz *toyres-lokshn.
az er hot a mol dertseylt yinglekh epes azoyns, vos iz oysgekumen *meshune vild, flegt er oyslozn mit di verter: lakht nisht, lakht nisht, dos hot gezogt a yid mit a bord.
un akegn aza lign mit a vortseykhn iz shoyn nisht geven, vos tsu *taynen.
"kindvayz, hot Hershele gemeynt, groyse zenen epes gor a *min ander velt un kleyne zenen far zikh a velt un di dozike beyde veltn gehern zikh eyne mit der anderer nisht on.
nor shpeter, shpeter hob ikh bashaymperlekh aroysgezen, az s'iz a grober *toes.
eyn velt, kh'lebn, mit eyne *hanhoges, eyne *khokhmes un eyne *kheftses, kleyn un groys, yung un alt, vos makht es oys?
ale zenen yidishe kinder.
der *khilek iz nor dos: a kleyn kind tor nisht un a groys kind meg.
vos bay kinder mit berd heyst a *khokhme, gutskayt un frumkayt, dos eygene take bay kinder on berd ruft men *narishkaytn, *shkotseray, yinglshe zakhn..."
undzer Hershele iz, baym vern a kleyn yidl, geshtanen mit eyn fus tsvishn di kleyne un mit der anderer tsvishn di groyse yidishe kinder.
mit yenem fus tsvishn di *khaveyrim iz er geshtanen fest oyf der erd.
kleyne yinglekh shpiln zikh *poshet do oyf undzer *oylem, zenen baym shtifn mit dem gantsn kop arayngeton in azelkhe zakhn, vos shteyen far di oygn un men tapt zey on mit der hant.
yener fus ober, vos tsvishn di groyse, hot gefilt a mol, vi es farshvindt unter im di erd un blaybt hengen epes vi in der luftn;
groyse kinder az tseshpiln zikh, flien zey in himl arayn, farkrikhn shtifndik het, het vayt, azoy az s'khapt azh on a shvindl...
shteyendik azoy oyf *mishkoyles, hot Hershele zikh tsugehert tsu di groyse mit beyde oyern.
un ven er zol hobn *afile nokh etlekhe por oyern, volt er ale take gebroykht nor dertsu, vayl zakhn oyf tsu hern iz geven zeyer fil.
Hershele hot zikh ongehert bay zey *mofsim un vunder gor on a tsol - *mayses fun yener velt, vos in *gehenem un in *gan-eydn tut zikh, mit itlekhs pitsele bazunder, glaykh vi zey voltn ersht fun dort gekumen un altsding gezen aleyn mit eygene oygn;
mayses fun *gilgulim, fun *meysim, vos geyen arum oyfn *oylem-hatoye;
mayses fun di gute... un nisht-gute;
mayses fun *malokhim un *Elye hanovi, gots *meshulokhim, vos vandreven oys, vu di velt hot an ek un zenen ful in itlekhs vinkele.
derbay iz dertseylt gevorn a vunder-sheyne *mayse, vos hot zikh a mol, a mol getrofn take do, in Kabtsansk, mit velkher es hot geklungen un es klingt nokh *ad hayem di velt.
di *mayse iz azoy geven:

dos zekste kapitl

בימי רבי שמעלקע, in der tsayt *r' Shmelkes, an elter-zeyde fun undzer *oysher, *r' Yidl Kabtsansker, hot zikh eyn mol unter a *Purim in a shlekhter enger tsayt gants Kabtsansk avekgelozt keyn Glupsk.
ibergeblibn fun di ale mansbiln iz nor *r' Shmelke aleyn.
r' Yidls elter-zeyde *r' Shmelke, *zikhroyne-livrokhe, a guter, a frumer, mit dem pintele yid, fun dem altns *khsidim, iz geven, nisht far keyn yidn gedakht, a bezdyetnik.
di ale mitl, vos er hot ibergeton tsu hobn khotsh eyn kind, a *kadish, hobn nisht geholfn.
er hot *lesof avekgeleygt dem *bal-shem, dem toter mit der toterin, *lehavdl, un zikh genumen tsu dinen got, vos dinen heyst, mit a bren, nisht oystsushporn zikh oyf a *rege funem yidishkayt.
meyle az Kabtsansk hot zikh do avekgelozt, iz *r' Shmelke geblibn gepleft:
staytsh, *Purim vet er nisht davnen un leyenen di *Megile mit a *minyen yidn!
un vemen vet er shikn "*meshulekh-mones"?
un mit vemen vet er makhn a *koyse, vi got hot gebotn?
un vi er zitst zikh do azoy in eyne *tsores, *Ester-tones, tsvishn tog un nakht, on a kop, efnt zikh plutslim du tir un es kumen arayn nayn parshoynen.
dray grayz-groye un ratsemorene zupetses, eyner epes in a *min khalat mit troldn, di bord tsekoshmet un oyfn kop a hoykher, shpitsaster spodik.
nokh eyner in a *min svitke, oder a tshumerke, mit a ledernem baygartl, dos *ponim bavaksn mit a vald hor.
un nokh eyner epes azoy vi farshlofn mit a grober royter noz, fil ongezetst mit blotern, vaymperlekh, un hot nisht gekent aynshteyn oyf di fis.
di iberike dray parshoynen zenen geven ongeton epes terkish, fornt brusttikhlekh mit fliterlekh, hintn kurtse fartikhlekh, nisht vi mansbiln, nisht vi vayber.
baym araynkumen hobn zey gekusht di *mezuze, mit a geshrey: - a gutn-ovnt!
a gut *yom-tev, *rebe Shmelke!
*r' Shmelke geyt zey akegn un git itlekhn fun di parshoynen a breytn *sholem-aleykhem, mit a freg, vi der shteyger iz, fun vanen forn es yidn?
yene yidn vi di terkn hot er ongenumen far *Yerushalmim un deriber hot er zey gemakht gor a groysn *borekh-habo, trakhtndik bay zikh: voyle gest, kh'lebn!
fun zey vet men es onhern zikh a bisl fun der "*mayres hamakhpeyle", fun der muter *Rokhls *keyver un *efsher vet men bay zey kenen koyfn a zekele *erets-Yisroel-erd, oyf tsu bashitn zikh nokhn toyt, verem zoln nisht esn.
- *r' Shmelke! zogt di tshumerke, di *sokhrim mayne fregn, oyb s'iz meglekh bay aykh tsu haltn *Purim.
zey veln aykh gut batsoln.
- *kholile! entfert *r' Shmelke, gelt - *beshum oyfn nisht.
zeyer ongeleygte gest, kh'lebn!
mayn loyn vet shoyn zayn dos, vos ikh vel mit azelkhe tayere *orkhim oprikhtn di *sude gants freylekh, yidishlekh.
vayn un nokh andere *mashke: vishnik, malinik, hob ikh genug.
far noyt vet men kenen nemen a por fleshlekh funem *peysekhdikn.
un ir, *r' yid, tut er a zog tsu dem in der tshumerke, ir zayt dokh a *bal-haagole un vet zikh *mistome fun a gutn trunk branfn nisht opzogn.
branfn hob ikh gor an antik.
- branfn!... vos branfn?... ruft zikh op yener mit der royter noz, unterkumendik nenter.
oyf branfn bin ikh a *meyvn, eyner take in der velt.
- zeyer ongeleygt!
dos hob ikh in ayer *ponim aroysgezen take bald, - zogt *r' Shmelke tsu der royter noz. - ir zayt mir zeyer kentlekh...
zayt ir nisht yener brendendiker *khosid, mit velkhn mir hobn a mol in eynem *yom-tev gehaltn baym altn, zol *mayrekh-yomim zayn?
ir zayt oyf branfn a *meyvn, a groyser *meyvn, vi ikh bin a yid!...
ir farshteyt dokh mikh, vos mit dem vort "*meyvn" ikh meyn.
dem *inyen fun branfn, vuhin dos geyt...
der bren, vos drinen shtekt, nisht glat *poshet azoy zikh...
dos farshteyen nor mir, azelkhe vi ir, brenendike, fayerdike yidn...
*r' Shmelke hot gefirt zayne gest in shul arayn un men hot dort gedavnt *mayriv.
eyner fun di altetshke hot geleyent di *Megile mit a zis *kol, gor *mekhaye.
baym leyenen: vi *Homen haroshe iz derhoykht gevorn, vi im glust zikh durkh falshe *mesires un *bilbulim *oys'hargenen ale yidn, iz der shpitsaster spodik untergeshprungen un far *kas gemakht aza kulak, az *r' Shmelke iz fartsitert gevorn.
er hot a khap geton geshvind dort a shtekn fun di lange *khupe-shtekns un dermit mitn gantsn *koyekh geshlogn *Homen haroshe iber di treplekh funem *bal-meymer, im dem toyt gemakht, un az tsum *sof hot gehaltn in der *Megile bay *Homens *mapole, hot der spodik geshaynt, geloykhtn, geshprungen un getantst far *simkhe.
di altetshke hobn zikh untergehetshket un gezungen "*Shoyshanes Yankev" mit a zis *nigndl.
di noz mit vaymperlekh hot zikh nisht gekent aynhaltn un a zog geton:
- vos toyg mir di *mayses, ikh volt fun ale *simkhes shoyn gevolt derlebn nemen a bisl branfn, take do bald oyfn ort.
do hot zikh oykh tsehitst undzer *r' Shmelke, iz geshvind tsugelofn tsum *shameses shafkele, aroysdertapt fun dort a fleshl branfn, *shlish, mit erlekhe kelishkelekh un gemakht mit di parshoynen *lekhayim.
der *shames aleyn iz denstmol nisht geven, vorem in dem *ksav mit im iz geshtanen *befeyresh arayngeshribn a punkt, az *Khanike un *Purim hot er, vi andere, dos rekht arumtsugeyn in di hayzer - in Glupsk.
oykh iz dort geshtanen a punkt, az nor er aleyn hot dos rekht makhn in klayzl a *min shenkl un shenken dort a gants yor branfn.
derbay haltn dort oykh tsum farbaysn retshene kikhlekh, eyer-beygl *ukhdoyme azelkhe zakhn, oyf velkhe men makht a *brokhe *boyre mine mezoynes un men badarf zikh dertsu nisht vashn.
di gantse nakht hot zikh *r' Shmelke *mesameyekh geven mit di dray parshoynen.
oyf morgn in der fri zenen zey ale gegangen in vaser, nor di noz hot nisht gevolt geyn.
- neyn, neyn, hot zi gezogt, fe, ikh hob faynt vaser.
- kumt, hot *r' Shmelke tsu der noz gemakht, kumt, *nishkoshe, undzer *mikve-vaser iz gedikht, men ken zi shnaydn mit a meser...
*beshas leyenen di *Megile in der shul hot der spodik un di altetshke geton dos eygene, vos nekhtn.
nokh dem davnen hot men zikh gezetst esn un trinken.
nokh dem esn hot men zikh genumen *mekayem zayn *meshulekh-mones, nokh dem *meshulekh-mones hot men gemakht *brokhe un gegesn *Homen-kreplekh, *Homen-teshlekh, mondlekh un getrunken vishnik.
nokh dem *brokhe-makhn hot men zikh vayter gezetst esn un trinken, *mekayem zayn di *sude, men hot gegesn, getrunken, *mekayem geven, *geshikert, oyf vos di velt shteyt.
di noz hot getrunken mer fun itlekhn.
eyder eyner hot oysgetrunken eyn *koyse, hot di noz oysgetrunken tsen, gegosn vi oyfn shteyn.
bekitser, men hot azoy fil *mekayem geven, getrunken, *geshikert, az der Kabtsansker *oylem iz oyf morgn nokh *Shushn-Purim tsurik gekumen fun Glupsk, hot men getrofn *r' Shmelke nokh *toyt shiker.
az *r' Shmelke hot zikh oyfgekhapt, iz er geven vi a duler far groys vunder: di parshoynen zenen epes vi oysgetriknt gevorn, in shtub iz epes an iberkerenish, keyn zakh nisht oyf zayn ort, vos er zukht, iz nishto, vos er badarf, iz vi in vaser arayn.
s'iz im a groys vunder, gor nit tsum farshteyn!...
der alter, *zikhroyne-livrokhe, hot shpeter *megale geven dem *sod zayne *mekurovim, di *mekurovim dernokh zeyere *mekurovim un azoy iz es gegangen fun eyn oyer in dem andern, biz dos iz bakant gevorn der gantser velt.
yene parshoynen zenen geven di gute *knufye, gor dos gute pekl!...
di dray altetshke zenen es geven di *oves;
der khalat in hoykhn shpitsastn spodik - *Mordkhe, ongeton *bigde malkhes;
di tshumerke - *Elye hanovi;
di noz mit vaymperlekh - der barimter *shiker *Loyt, vos shlept zikh nokh dem feter *Avrom ovinu;
di dray terkn mit fliterlekh un fartikhlekh *Matisyohu koyen godl mit tsvey kinder, ongeton in *khoyshn veeyfed.
der alter hot gezogt, az eyder di gantse kompanye iz gegangen tsu *r' Shmelke, hot zi frier zikh gelozt meldn un bay im genumen *reshus, vorem *r' Shmelke iz dokh zayn *khosid un Kabtsansk geher tsu im.
dos heyst, gehern eygntlekh geher zi tsu a *porets, nor groshn makht er...
dos heyst, der *porets halt di ki far di herner un er, *lehavdl, melkt...
*r' Shmelke hot ongehoybn fun yenem yor *matsliekh zayn.
serl zayn drit vayb, nokh gor a yugnt, a lebediks, a brenendiks vos er hot z[i] genumen nor far a *baleboste in shtub arayn, hot take in nayn *khadoshim arum nokh der *mayse, vos iz geshen, gehat *Khanike-tsayt a yingl.
dos iz *r' *Mordkhele-Mates (azoy hot der alter geheysn im a nomen gebn nokh *Mordkhe hatsadik un *Matisyohu hakhashmonoi).
fun dem *r' *Mordkhele-Mates iz aroysgekumen *r' *Yankev-Elye, hayntikn *r' Yidl Kabtsanskers foter.
Kabtsansk nemt zikh shtark iber mit der doziker *mayse.
staytsh dort bay ir zenen geven azelkhe parshoynen!
ver *shmuest *r' Yidl, der iz gor bay zikh farrisn, shtolts vi a *ruekh.
a katoves epes, zayn zeyde hot oysgetrunken a keler vayn, *geshikert mit *Loytn...
un tut derfar groyse *shidukhim.
az Hershele hot dernokh di dozike *mayse ibergedertseylt di yinglekh, iz zi itlekhn shtark gefeln.
etlekhe yinglekh hobn nokh *eydes gezogt un zikh geshvoyrn, vi zey zenen yidishe kinder, zey zoln azoy hern *shoyfer shel Meshiekh, vi zey hobn es aleyn mit zeyere oyern gehert fun zeyere tates dertseyln - un ale hobn gegleybt, az dos iz *emes.
tsvey yinglekh hobn zikh geshpart iber *Loyts noz, eyner shrayt, neyn! azoy hot mayn tate gezogt: royt, on vaymperlekh.
un der anderer shrayt akegn: neyn, neyn, mit vaymperlekh!
mayn tate veyst beser, er zogt - mit vaymperlekh!
es vert a krig iber di tates, vemes tate veyst beser, eyner dem andern git in taten arayn.
yinglekh mishn zikh arayn, es vert a geshrey: vaymperlekh, nisht vaymperlekh!
glaykh vi es volt zikh gehandlt iber zeyer a vikhtike zakh, shtark *negeye in lebn arayn, azoy vikhtik, a shteyger, vi yene zakhn, iber velkhe undzere gelernte hampern zikh a mol in zeyere *sforim...
men khapt zikh tsulib der noz on far di nez, men git zikh tsulib di tates in taten arayn.
Hershele iz oykh trukn nisht aroys un geleyzt a drap oyf der noz tsulib dem *koved fun zayn taten, far velkhn er hot zikh *moyser-nefesh geven...
bay dem taten ober iz dos nisht ongeleygt geven un er hot dem getrayen zun far dem drap oyf *kidesh hashem gut take *oysgesheygetst azoy:
- fe, dayne *miese geng!...
alts dayne *mayses, dayne narishe, yinglshe *mayses!...

dos zibete kapitl

der *dales hot in Kabtsansk gesvishtshet gor a shrek un di yidishe kinder dort zenen gezesn mit farleygte hent, gornisht tsu ton - un gornisht take tsu kenen, nebekh, ton - vi dem *dales aroystsutraybn.
men flegt, tsunoyfkumendik zikh in eynem, in *bes-medresh untern oyvn, nor alts okhtsn un krekhtsn: nisht di velt, vos a mol, nisht dos, vos far tsaytn!...
a mol iz geven te-te-te!
un haynt - et...
vos a mol iz geven azoy, iz haynt gor azoy...
dos eygene, dakht zikh in flug, un fort a groyse *nafke-mine.
far tsaytns zenen mentshn geven mentshn, yidn - yidn un gesheftn - gesheft...
un haynt, mshteyns-gezogt, vos?...
baym oyslozn dem "vos?" hot men geveyntlekh gekukt eyner dem andern in di oygn arayn, shvaygndik shtil, un gevart hern a *terets oyf der *kashe "vos?" - eyner hot gekratst, geribn dem shtern, getrakht un hot dernokh geefnt dos moyl un - a genets geton.
der anderer hot, onnemendik zikh baym berdl mit a tsugemakht oygl, a makh gegebn mit der hant un epes vi far zikh gebeket: et... veys-ikh!...
yener hot, oyfheybndik zikh funem ort, ongeshpart beyde hent mit oysgeshpreyte finger oyfn shtender, zikh tseshoklt un gemakht: ikh vel aykh dertseyln, hert ir, haynt iz take gor, farshteyt ir mikh, *Meshiekh-tsayt. - mit dem entfer zenen geveyntlekh ale tsu fridn geven.
itlekhn tseflakern zikh derbay di oygn un men tut zikh a nem tsum *shmues vegn dem dozikn *inyen, ongehoybn hot zikh es shtendik dermit, az dos hayntike zeks-toyzntike yor iz gots fraytik, nokh dem *kheshbn iz atsind *erev-shabes nokh halbn tog un shoyn do ale *simonim, az *Meshiekh geyt, *Meshiekh vet bald kumen:
di toyern fun *parnose zenen tsugeshlosn, in keshene nishto keyn *prute;
arts-pyaske *azes-penimer zenen haynt tsvishn yidn shreklekh fil;
yinglekh haltn zikh far groyse layt, *pritsim;
a dik, zat baykhl meynt, az ale *khokhmes - a *kapore far zayns a *boykh-svore...
tsores un *gzeyres kumen mit itlekhn tog un es shmekt shoyn mit der *milkhome fun *Gog-Mogeg.
iber *Gog-Mogeg leygt men anider a breytn *shmues, es faln iber im alerley *deyes.
eyner tut a nem dem bakantn *seyfer "*Avkes rukhl", titshet mit dem finger un leyent hoykh far ale dem zibetn tseykhn dort, azoy:
"האות השביעי, der zibeter tseykhn, *hakodesh-borekh-hu vayzt der velt a *moyfes.
men zogt, in Roym iz do a mirmlshteyn, vos zet oys vi a bild-sheyne *nekeyve, a *mekhueres, un dos iz gots arbet, er aleyn hot zi azoy bashafn.
kumen di *reshoim tsu der mirmlshteyner *yefefe, ומחממין אותה ושוכבים אצלה, un makht mit ir kutsenyu-mutsenyu.
zi vert *meuberes, והיא מתבקעת, un sekt a kind mit dem nomen Armilu"s der *sotn, velkhn di *umes rufn Antikri"sto.
er iz umgelumpert groys: tsvelf eyln lang un tsvelf eyln breyt.
di oygn royt, hor - gold gefarbt mit grine pyates un tsvey haldz-un-nekns.
der doziker *min parshoyn git zikh es oys der velt far *Meshiekhn, geyt un nemt ayn *medines.
באותו שעה, denstmol יקום נחמיה בן־חושיאל, shtelt zikh im akegn *Nekhemye der zun fun *Khushiel (dos iz *Meshiekh *ben *Yoysef!) mit draysik toyznt *giboyrim funem *sheyvet *Efroim un in der doziker *milkhome vert *Nekhemye ben-Khushiel *derharget, un azoy geyt *shlim-shlimazl biz dem akhtn tseykhn. - האות השמיני יעמוד מיכאל‏‎, vet oyfshteyn der *malakh *Mikhoel un blozn *shoyfer, dray *tkies.
bay der ershter *tkie vayzt zikh *Meshiekh ben-Dovid mit *Eliyohu hanovi, farnemt di *tsadikim un nokh yidn tsunoyfgelofene, vos blonken zikh arum in der *midber un firt zey keyn *Yerusholayim.
got regnt mit fayer un shvebl un hogl un *derharget Armilu"s haroshe bay der tsveyter *tkie, in dem nayntn tseykhn, shteyen di toyte oyf lebedik fun di *kvorim.
Moshiekh ben-Dovid lozt zikh avek tsunoyfnemen di iberike yidn in ale ekn velt.
pritsim trogn di yidelekh oyf di pleytses un brengen zey a *matone tsu got, keyn *erets-Yisroel...
bay der driter *tkie, in dem tsentn tseykhn, antplekn zikh di *esres-hashvotim mit di *bney-Moyshe, royte yidelekh, gor on a tsol.
yidelekh lebn, zitsn zikh in hoykhe spodkes oyf di kep mit farleygte hent, kukn un hobn *hanoe fun der loyterer *shkhine..."
Kabtsansker yidn shmeltsn zikh, herndik nebn oyvn, es tseshpiln zikh zey di geblitn, vern bay zikh shtark, zenen greyt tsunemen fayln-boygns un loyfn in der *milkhome...
men fargest oykh nisht di groyse *sude funem *livyosn un dem *shor-habor mit dem *yayen-hameshumer.
Rabe bar bar Khones fete gendzlekh, fun velkhe es rint shmalts, vern oyfgegebn tsum brilyantenem tish oyf gin-goldene polimeshkes.
tsadikim esn, trinken un lekn di finger. - mayne hungerike Kabtsansker yidn balekn zikh, es geyt zey iber di smahe, men hert, vi es burtshet zey inveynik in boykh un zey kratsn, kratsn zikh, nebekh...
men leygt avek far *tsores dem *livyosn un men nemt zikh *les-ate tsu der politike, tsu dem gantsn *inyen fun *takhsise-milkhome, in velkhn zey haltn zikh far groyse *beryes un tuen drinen oyf *pshetlekh gants *seykhldik.
di gantse landkarte iz bay zey oysgemolt oyf der hant.
un *beshas Berl mit zayn kompanye shteln oys oyf der dolonye *Koyrekhs *khayel, oyf di finger dem *Toygers, tsvishn zey beyde, oyf dem *kave-khayim, a *yam oder dem Prut un es kert zikh a velt, iz Leyzer mit zayn kompanye shtark basheftikt mit di *sorim zeyere dort, in himl, oysvayzndik *befeyresh fun *Rash"e, az keyner fun di *malkhies hot nisht di *mapole do untn, biz es falt nisht der *sar zayner dort oybn.
Berl vil shoyn tsumakhn di finger azoy, az der *Toyger zol umkumen, araynfaln in *yam.
- neyn, Berele! shrayt im Leyzer, umzist dayn mi, du *am-horets eyner!
faln muz gor der *sar shel Edom, azoy, grober yung, shteyt geshribn.
az men veyst nisht, badarf men shvaygn un zikh nisht mishn...
Berelen fardrist es zeyer shtark un vos Leyzer zol fun atsind on nisht epes zogn, shrayt er, im oyf *tsu lehakhes, alts farkert.
lemoshl, ven di tsayt iz gekumen ibertsutseyln di kase fun gevise *negidim un Leyzer hot zikh genumen geshmak tsum *eysek, hot geshatst *al pi *yoysher *r' Itse Glupskers farmegn in tsvey milyon un *r' *Kalmens farmegn gor in onderthalbn milyon kerblekh, iz Berlen oysgekumen tsu shatsn *davke farkert, nisht azoy veln trefn dermit *r' *Kalmenen, vi Leyzern, un derfun iz a mol aroys *miese zakhn.
a teyl hobn gehaltn mit Leyzern, a teyl mit Berlen.
men hot zikh gedungen, gehampert, gevertlt:
vos iz, epes gelt-shmelt?!
yashronim flegn zikh araynleygn in *sholem arayn:
folgt undz, git nokh Berlen oyf *r' *Kalmenen, vet er aykh nokhgeben oyf *r' Itsen.
- *ma rash?
hot eyner gemakht a *pshore:
r' Itse hot a milyon zibn hundert-fuftsik-toyznt un *r' *Kalmen oykh azoy fil, a milyon zibn hundert-fuftsik-toyznt kerblekh.
mir dakht zikh, s'iz gants orntlekh, beyde *tsdodim kenen tsufridn zayn.
Leyzer un Berl badarfn shteln *mashke, es kumt fun zey branfn.
- koylet undz do far a groshn, shrayt Leyzer mit Berlen in eyn otem, mir hobn *oser nisht keyn *prute.
- et, hot men geentfert, *nishkoshe, der *shames vet borgn, git im nor a *mashkn...
a, s'flegt kumen tsu reyd fun *r' Yidl Kabtsansker, hot itlekher gemakht a mine mit an erntst *ponim.
ale hobn gezogt *pe ekhed, er iz nisht azoy raykh, vi on *ayn-hore a *mutslekh.
nor far vos iz er nisht azoy raykh, vi a *mutslekh?
ot drinen hobn zikh geteylt di meynungen.
a teyl hobn gezogt, az *Eliyohu hanovi hot denstmol, denstmol geshikt dem zeyden *r' Shmelken *meshulekh-mones a yerkhen baytele mit a fenigl, fun dem baytele lozt zikh keyn mol nisht oys, in im iz shtendik do nor azoy fil gelt, vifil es ken arayn, nisht mer, nisht veyniker.
vider a teyl hobn gezogt:
- neyn, *Eliyohu hanovi hot geshikt *meshulekh-mones *r' Shmelken gor a vintsh-fingerl mit dem *shem hamefoyresh.
er hot ober ongezogt, er zol vintshn nor azoy fil tsu hobn, vifil er badarf.
- et! hobn yene mit a kneytshl gemakht, et un nokh a mol take et!...
ven *afile azoy - volt dokh *r' Shmelke baym vintshenish mit dem vintsh-fingerl, az es halt shoyn baym vintshn, gekent vintshn, *Eliyohu hanovi zol im vintshn, az er zol megn vintshn, vifil er vintsht zikh tsu vintshn!...
oy, oy, mir zoln es nor hobn vintsh-fingerlekh, veysn mir shoyn, vos es volt geven!...
- okh-kh-kho! - hot men gekrekhtst, shlekht arum un arum.
eyn mitl take nor a vintsh-fingerl.
vos zoln mir ton?
oys *parnoses.
khotsh tserays zikh, *soyne-Tsien, vet dir gor nisht helfn...
hayntike tsaytn tsu lebn, vi-s'iz tsu derhaltn di *neshome, badarf men hobn reyne *nisim...

dos akhte kapitl

undzer Hershele, vos hot shoyn gevust, nebekh, dem *tam fun noyt, vos dos yunge blut zayns iz nokh geven zidik-heys, vos di derkvetshte *neshome zayne, azoy fri far der tsayt, hot zikh, vi a gefangen feygele in dem shtaygl, geshlogn, nebekh, aroysraysn zikh fun der klem in der frayer velt - er, Hershele, hot zikh ongekhapt in der vintsh-fingerl mit ale zayne gedanken un es genumen oyf zayne *keylim.
kh'lebn, *reboyne-shel-oylem, hot er bay zikh getrakht, far vos zoln take, gor on *katoves, yidn, nebekh, nisht hobn azelkhe *mine vintsh-fingerlekh?
far vos a mol, az s'iz geven dayn guter viln, hostu dayne kinder *Yisroel gegebn *mon in der *midber, feygelekh, toybn zenen zey gefloygn in moyl arayn un fun a shteyn hot zey gefleytst vaser oyf tsu trinken!
loz zikh dakhtn, az haynt zenen yidn oykh in der *midber tsvishn shlangen, ekdishn un dem pipernoter. - akh, vi sheyn zayn kindersher *seykhl hot im oysgemolt aza fingerl, vos az men zogt: fingerl, fingerl!
ikh vintsh dos, ikh vintsh yens, hot men dos, velkhes men vintsht, gor on mi, on kop-darenish.
a *tayneg, kh'lebn!
in *mayse-bikhlekh hot er bagegnt zeyer fil vunderlekhe zakhn, vos zenen geshen oyf der velt durkh tsoyber, durkh *sheymes un vintsh-fingerlekh.
er hot geleyent, a shteyger, vi eyner iz a mol gefloygn raytndik oyf a *ruekh iber toln un iber berg, iber velder, iber felder biz er iz gekumen ergets oyf a kempe.
oyf der kempe shteyt a brilyantener shlos, a palats mit hunderter *khadorim.
araynkumendik in palats, zet er: gildene tishn zenen gegreyt mit di tayerste kredentsn un men zet nisht keyn lebedike mentshn.
nemt der *bokher aroys zayn vintsh-fingerl un makht: fingerl, fingerl!
ikh vil esn, ikh vil trinken.
dos vil ikh, yens vil ikh, vil, vil un vil. - kumen es arayn bald printsesins, *bas-malkes, eyne fun der anderer shener, gor *mekhaye, ayngetunkt in perl, in dimantn, in gold, un zilber un tuen zikh a nem tsum *bokher.
es tut plutslim a zets a sharfe kapelye, men firt dem *bokher lebedik mit a marsh in a mirml-shteyn[ern] bod, vu er glaykht zikh oys di beyner.
dernokh heybt zikh on a moltsayt mit gildene yoykh, mit dem tayerstn rozhinkes-vayn.
mayner iz nisht foyl, est trinkt, tut zikh voyl.
azoy geyt es vayter, vayter un vayter...
dos vintsh-fingerl iz im vi a tshvok gezesn shtayf in kop, shtendik vegn dem alts getrakht, un iz im in shlof *afile funem zinen nisht aroys.
dos vos a vintsh-fingerl iz do, iz dokh a gevise zakh, un er hot drinen heylik gegleybt, vorem azoyns hot er dokh gehert oykh fun zayn taten.
a tate veyst...
staytsh, fun vanen hot er den gehert yene ale *mayses fun yener velt, fun altsding, vos kokht zikh in *gehenem, in *gan-eydn, fun *malokhim, *bale-sheymes, *mekhashfim, *sorim un *rukhes, ven nisht take funem taten.
haynt ven er zol nisht geven gleybn in "grunt" arayn, in dem *ani maymen, az a tate veyst", vos-zhe volt gevorn, *kholile, fun zayn bisl yidishkayt??...
*kol-zman Hershele iz nokh geven a yingl, flegt er alts trakhtn, az ven er zol nor hobn a vintsh-fingerl, volt er zikh gevuntshn a vareme, frishe bulke mit a roslfleysh un a fetn kugl gor in mitn der vokh, vayl denstmol flegt e[r] zeyer oft laydn hunger, nit far yidn gedakht, un keyn besers fun azelkhe *maykholim iz dokh oyf der gantser velt mer shoyn nishto.
oykh volt er gevuntshn, az ale *melamdim un *khadorim zoln, in eynem mit di *sidurim take, farshvundn vern mit dem roykh, e[s] zol fun zey take, *reboyne-shel-oylem, keyn *zeykher nisht blaybn, vayl onkukn hot er nisht gekent dem *kheyder un dem *melamed zaynem, dem *retseyekh.
fun der muzike volt er zikh gevuntshn a gutn *shoyfer-blozer un a katerinshtshik, vorem keyn andere muzike, *khuts a *shoyfer a gants *khoydesh *Elel un a katerinke, vos iz oyf etlekhe teg farvorfn gevorn a mol in zayn shtetl, hot er nisht gehert. - shpeter, az er iz elter gevorn un ongehoybn tsu filn andere *mine baderfenishn, hot er oykh gehat andere *mine vintshenish.
denstmol volt er zikh gevuntshn a *bas-malke, a printsesin, a shtub mit a *balebatishkayt, etlekhe tsign mit a tsvey-dray *beheymes.
di *bas-malke hot undzer Hershelen zikh denstmol gemolt in der geshtalt fun Beylen, a yoderdik meydl, a diks, kurts gevaksn mit royte fule bakn, a farrisn nezl un shvartslekhe-brenendike oygn.
ir tate *Ben-Tsien Tsivyes - a glezer un derbay take shoyn oykh a shtikl arkhitekter, nisht aza mayster mit der hak, vi a *meyvn - hot gehat zayn eygene shtub, di drite fun Hersheles tatens hoyz, un vi der shteyger in yidishe shtetlekh, iz a noenter *shokhn an eygener mentsh, geher tsu der *mishpokhe un makht oys mer vi a layblekher *korev in di groyse shtet.
kleynshtetldike *shkheynim veysn eyner baym andern a mindste zakh, vos men redt, vos men kokht varemes, itlekhs pitsele, vos tut zikh in shtub.
eyner dem andern kukt-nokh, tsatevet vi a shpyon.
men krigt zikh, zidlt zikh un men bet zikh iber, vider oyf dos nay tsu krign zikh.
shkheynes krikhn eyne tsu der anderer nokh a koyl fayer, layen a hakmeser, a ribayzn, a *kasher-shteyn, a pareven top, a veykshefl un an ey oyf *khale-shmirn, haltn zikh an *eytse, oyf vifil eyglekh ontsuheybn di pyate, ven optsulozn un farshlisn dem zok, farhern zikh in ayngemakhts-preglen fun agresn, un oysflekhtn dem *Purim-koyletsh un optsviklen di kishelekh.
trogn eyne tsu di andere vayzn oyf *khidushim dem *Homen-tash oyf *Purim, dem knish un dem faynkukhn oyf *Shvues;
eyne vintsht der anderer: derlebt iber a yor in fil guts mit dem man un di kinder!
trakhtndik a mol in hartsn: puke zikh, *shlimezalnitse, nemen zol dikh der *ruekh!...
Hersheles mame un Beyles hobn gelebt tsvishn zikh vi noente *shkheynim, un Hershele aleyn iz kindvayz shtark *khaver geven mit Beylen:
flegn loyfn, shpiln zikh in zhmurkes mit nokh *khaveyrim un *khavertes, tantsn, shpringen borveserheyt nokh a regn in di kalizhes un zingen beyde, haltndik zikh bay di hentlekh, dos bakante lidl,
    "a zun mit a regn,
    di *kale iz gelegn.
    vos hot zi gehat?
    a yingele.
    vi azoy hot es geheys?
    *Moyshele.
    vu hot men es gevigt?
    in a vigele.
    vu hot men es bagrobn?
    in a gribele."
Beyle flegt a mol in shpas anshtot *Moyshelen zogn: "Hershele" un Hershele fun zayn zayt hot anshtot "di *kale" gezogt oyf *katoves "Beylenyu"...
Beyle flegt kenen dertseyln *mayses fun *gazlonim, *mekhashfim, *mekhasheftes un fun a *rov mit a *rebetsin.
Hershele flegt oys'hern ire *mayses, kukndik ir in moyl arayn mit groys fargnign un gornisht. - Beyle iz far im geven dos eygene vos Faytl, Motl un nokh andere *khaveyrim.
nor shpeter a bisl, az Hershele iz shoyn a *gemore-yingl, heybt er plutslim, fun der heler hoyt, on far ir zikh tsu shemen, aleyn nisht rekht tsu visn far vos, far ven?
gornisht, glat azoy, er shemt zikh...
er hot tsu glaykher tsayt zikh geshemt, oykh take shtark *kheyshek gehat tsu ir, khotsh fun der vaytns ontsukukn zi.
un ven s'iz a mol oysgekumen tsunoyfkumen zikh mit ir in eynem, flegt er royt vern un aroplozn di oygn.
zi hot oyf im kukndik oykh ongehoybn zikh tsu shemen un beyde hobn gezukht eyner dem andern vi meglekh oystsumaydn.
nor vos mer er hot zi oysgemidn, hot im alts mer dos harts zayns tsu ir getsoygn.
ir *kol hot im liblekh geklungen in di oyern.
irs a vort fun der vaytns iz im zikh tsegangen in ale *eyvrim.
keyn besere, keyn shenere fun ir, hot zikh im gedakht, iz oyf der gantser velt nishto.
er hot shoyn gevust denstmol funem lernen, az kukn oyf an *ishe un trakhtn fun ir, iz a groyse *aveyre.
nor vayl er hot es gevust, deriber take hot zikh im ersht geglust;
vayl er hot gelernt az dos iz a *aveyre, deriber take hot es im, vi oyf *tsu lehakhes, shtark getsoygn *davke oyf Beyle tsu kukn, un vayl dos iz geven a gekhapter kuk *bigneyve, nisht gants fray, vi frier, deriber hot er take epes getrakht...
getrakht un zikh geshemt. - az Hershele hot, raybndik zikh tsvishn Kabtsansker layt, ibergenumen bay zey dem shteyger fun vintshn in eynem mit der *mayse funem vintsh-fingerl, hot er zikh gevuntshn a *bas-malke, dos heyst - Beylen.
dos vintshenish in Kabtsansk iz geven eyne fun di gants geveyntlekhe basheftikungen, tsu unterhaltn zikh un farbrengen dermit a bisl di tsayt - a basheftikung, vos iz gekumen funem shtendikn laydn mangl in di neytikste baderfenishn un funem leydik zitsn on *parnose.
azoy ligt shoyn *beteve funem mentshn:
"dos vos geyt op, geyt nisht aroys funem zin, men bagitikt zikh khotsh mit dem trakhtn derin"...
"hofnung un vintshenish iz der noyts *mlokhe, dos *meshuge zayn iz far voyltog un *hatslokhe".
azelkhe groyse *beryes in dem vintshn, vi Kabtsansker yidn, zenen nishto oyf der gantser velt: fraye, leydike tsayt hobn zey genug, in *tsores zenen zey, *borekh-hashem, oykh nisht zhedne, haynt vos-zhe iz do far aza vunder, az in dem *inyen vintshenish hobn zey dergreykht aza hoykhe *madreyge mer fun ale layt oyf der erd!
vos nor epes a *shmues, iz bay di Kabtsansker bald a vintshenish.
lomir onkhapn, *lemoshl, dos, a shteyger:
shmuesndik fun *yam *Okyones ken zikh eyner, farginen tsu vintshn: azoy fil gelt zol ikh hobn, vifil zamd oyfn breg zaynem arum un arum! - et, makht der tsveyter, der gantser *yam zol zayn tint un ikh zol hobn azoy fil, vifil, men volt mit dem tint gekent *opkhasmenen trates, itlekhe oyf toyznt kerblekh!... - un ikh, vintsht der driter, oyfheybndik mit a ziftsele di oygn tsum himl:
beyde zolt ir shtarbn, *reboyne-shel-oylem, un ikh aleyn zol aykh *yarshenen...
gut tsubrengen flegt men geveyntlekh di zumerdike likhtike ovntn.
es vet gants genug zayn oystsumoln do a kartinke fun eyn ovnt azelkhn:
in di hayzer brent nisht keyn likht.
tir un toyer zenen ofn.
men est vetshere far der *levone.
nokh der vetshere shitn zikh, vi di mureshkes, aroys fun di hayzer:
mansbiln on kapotes, in di eyne *tales-kotns, vayber tseshpilyet, nor in di untershte kleydlekh, kinder oysgeton halb naket.
shkheynim a gantse kupe leygn zikh oys in droysn, yung un alt, kind un keyt, ale in eynem.
gildene pasn fun der *levone shlogn zikh durkh ergets tsvishn dekhlekh, tsien zikh iber kep, iber fis in der kupe mentshn, krikhn vayter, vayter, tantsndik oyf vent, oyf pleytn un vayzn on do a kats, vos drapet zikh, nistert oyf a dakh, dort ki oysgeshtrekt oyf der gas, *male-geyren, untershmaysndik zikh pamelekh mit di veydlen un kaykhn, ziftsn mit a khrip, epes vi funem boykh. - di ershte etlekhe minut iz itlekher basheftikt mit zikh, men genetst, slukertst, men traybt fley un men kratst zikh.
vayber heybn dervayl on dem *shmues vegn der hayntiker vetshere, itlekhe mit irs:
bay der zenen di shtshipkes *batamt geven azoy, az der *malkhes hot es gemegt esn;
bay yener iz der arbes tsekokht geven veykh, vi markh, az men hot gelekt di finger.
eyne dertseylt dos groyse glik, vos zi hot getrofn: far a groshn hot zi gehandlt in mark a *metsie - a retekh, groys vi der kop, fun velkhn men hot genug gegesn in der fri, oykh atsind oyf der nakht un s'iz nokh ibergeblibn a hipshe shtik oyf morgn, men zol lebn un gezunt zayn!
ale redn hoykh oyf alerley dine, kvitshedike *koyles.
di manen brumen *les-ate unter, mishn zikh arayn nor, vi fun *yoytse vegn, glat azoy mit a vort.
zey leygn zikh dernokh mit dem boykh aroyf un, farkukndik zikh oyf dem oysgeshterntn bloyen himl, nemt men zikh geshmak *shmuesn, vos tut zikh azoyns dort oybn.
di *levone vayzt zikh oyfn ort, vu der *oylem ligt: men kukt in ir on di likhtike *tsure fun *Yehoyshue un itlekher makht: oy, a noz mit oygn!...
Itsik un Berl, vos haltn zikh far shtiklekh shternzeer, *khakronim, taytn mit finger oyf dem "*Alef-Beys" fun di shtern un hampern zikh vegn dem "*Tov" un "*Khes".
der iberiker *oylem tut tsulib zey beyde.
itlekhn fun di tsvey *khakronim, vos taytlt im mit a finger, git men gerekht, shverndik zikh: yo, *emes take, ikh ze, ze, vi ikh bin a yid!
- ay, ay! tseshrayt zikh shtark farvundert a yid, epes azoy fil shtern dort, dort iz di geflekte, vayslekhe pasn, ongezetst vi mon!
azoy fil rendlekh vintsh ikh mir tsu hobn...
geyt shoyn, geyt! - makht der anderer, - ikh loz far velveler, far itlekhs shterndl a kopike.
es gefinen zikh *balonim oyf nokh velveler, tsvey, finf, tsen far a groshn, un *beshas yidn torgeven zikh do azoy, rekhenen, tseyln, lozn arop di *mekokhim un varfn dem kurs fun di shtern, zitst dort in der zayt eyner epes a *lets, *darshet un zogt glaykhe vertlekh.
di vayber arum im shrayen klompersht: fe, genug!
farshtekndik zikh di oyern, hern zikh ober zeyer gut tsu un kaykhn far gelekhter...
kinder zitsn oykh nisht leydik, kitslen zikh, derlangen eyner dem andern a klap, a shnol in der noz hintn-arum.
der fun der noz tut a kvitsh, yener funem shnol makht zikh tsum *tam, nebekh, gor a *tsadik in pelts un beyzert zikh klompersht: sha, sha!
mames shiltn di kinder banumen zoln zey *halevay vern, un *agev take zey *mekhabed mit a knip.
di tates varfn avek di torges un faln plutslim funem himl arop oyf der erd.
dem hot a zhuk zikh arayngeplontert in bord, yenem in di *peyes, dem dritn krikht epes untern hemd dort oyfn rukn.
a royte ku, a freserin, fun velkher es hot zikh opgeton der shlof, farkrikht, baym shtshipen groz, in der zayt gas biz tsu der gantser *eyde yidn, dreyt zikh tsu zey oys mit dem hintn, *mekhile, un firt zikh epes oyf fe, nisht mit *derekh-erets.
ale zidlen zi *mies op, traybn zi un shrayen: hayda! in eyn *kol.
zi dreyt zikh geshvind oys fun yidishe hent un loyft ahin in ir ru arayn.
derfun shpint zikh epes a langer *shmues: vemens ku iz dos?
vifil milkh git di ku?
vifil iz di ku vert?
"sha, vifil, meynt ir, yidn!"
tut plutslim eyner a freg: "zol vert zayn di gantse Kabtsansker tsherede, shoyn mit di tsign in eynem?"
eyner shatst es azoy fil, der driter vintsht zikh dos tsu hobn, vifil s'iz vert mer.
itlekhn bazukhn khapt on a vintshenish un men vintsht, vintsht, biz di tsung vert mid redndik un men hert fun der vaytns, vi eyner khropet shoyn on *ayn-hore geshmak.
di manen traybn di vayber:
kumt shlofn!
di vayber mit zeyer *kheyn kveynklen zikh klompersht:
es glust zikh zey gor nit geyn in bet arayn un voltn di gantse nakht gern do, in droysn, geshlofn;
a yung porfolk geyt avek bald take, di iberike makhn *shies, dingen zikh, biz fun ergets a vinkele shpringt aroys plutslim a tsig, velkhe a por *vayse-khevrenikes hobn ibergeshrokn, *unterganvenendik zikh shtilerheyt tsu ir oyf der prizbe dort;
zey nokh ir un zi in groys aylenish, yogenish, puts arayn tsvishn der kupe yidn.
es vert a *mehume, a kokhenish, men git zikh a heyb oyf gikh un *batlendik *khaloymes, tseloyft men zikh geshvind, eyner nokh dem andern nisht tsu zogn *afile a gute nakht! -

--> dos tsveyte bukh