4: *Moyshe-Yankl der *apikoyres

*D[aled]

*Moyshe-Yankl der *apikoyres

shoyn a yid in di yorn, nor er halt zikh yung. er hot nokh nisht *afile eyn groye hor in bord. aza *mishpokhe bay zey. shtarbn - un vern nisht groy. eyn zakh nor, vos dos *ponim iz im khotsh gekneytsht. zet oys, vi a gezayerter epl, vi zoyere kislitse. ongeton geyt er a lange kapote, trogt shikh un zokn un geyt um a fartrakhter in *oylomes.
er iz a zeyger-makher un heyst *Moyshe-Yankl, nor rufn ruft men im "der *apikoyres".
*makhmes er iz a zeyger-makher un veyst dem gang fun di redlekh un farshteyt dem *seykhl funem mekhanizm, far vos es dreyt zikh, hot er a *yedie in azelkhe zakhn, vos far an andern iz dos a *sod. un *makhmes er hot tsu ton mit *shkies-hakhame, veyst, ven di zun zetst zikh un ven zi geyt oyf, farshteyt er shoyn *bemeyle dem *seykhl, far vos iz bay tog - tog un bay nakht - nakht, un *lemay iz zumer - zumer, un vinter iz - vinter, un far vos geyt zumer a regn un vinter a shney, un vos kumt frier: der duner oder der blits - un nokh azelkhe zakhn. kurts: *Moyshe-Yankl der zeyger-makher *shemt far a *khakren, a filozof un an *apikoyres.
nor *loy day, vos *Moyshe-Yankl iz aleyn a *khakren, a filozof un an *apikoyres, volt er a *baln geven, az di gantse velt zol zayn oyfgeklerte, filozofn un *apikorsim. tsulib dem hot er lib, az me kumt tsu im mit a zeyger farrikhtn, zol er zikh avekzetsn *khkiren, filozofirn un oplakhn fun a gut oyg, un fun a *kholem, un fun bagegenen a *galekh, un fun leydike emers, un *opletseven, *lehavdil, fun a gutn yidn, makhn *khoyzek fun di *khsidim.
oplakhn fun a gutn yidn - dos iz bay im a gantser tsimes. er kon aykh arumkloybn arum zikh a gants redl un dertseyln aykh a modne *mayse, on an onheyb un on a *sof, un shtelt avek derbay an ernst *ponim, keyn shmeykhl *afile nisht tsu ton, azoy az ir kont zikher meynen, az dos dertseylt aykh a *heyser *khosid a *moyfes funem *reben.
- fort er, heyst es, eyn mol in veg - azoy heybt on gants shtil *Moyshe-Yankl tsu dertseyln glaykh funem mitn, un ir zent shoyn aleyn *mekhuyev tsu visn, ver iz der "er" - fort er zikh azoy eyn mol in veg, fraytog iz dos geven far likht-bentshn, fort er un fort, fort un fort, fort un fort. vert dokh zey *koshe - biz vanen? s'iz dokh shoyn bald *shabes? makhn zey tsu im: vos vet zayn? entfert er nisht dos andere vort un heyst forn vayter. helft zikh nisht: az er heyst forn, darf men forn. fort men un me fort, fort men un me fort, fort men un me fort. di zun heybt shoyn on tsu zetsn zikh. ot-ot, nokh a *sho, nokh a halbe *sho, un es vert nakht. vert zey kalemutne, heybn zey shoyn on a bisl shtarker: gvald, vos vet zayn der *takhles? me vet dokh shoyn bald-o nisht torn! ruft er zikh on: tprrrru! blaybt men shteyn, shteyt men un me shteyt, un me shteyt un me shteyt, un me shteyt un me shteyt. vert zey *nimes, makhn zey tsu im: ot do veln mir haltn *shabes? zogt er: far vos nisht? zogn zey: vos heyst? nu, un fish? vu vet men nemen fish oyf *shabes? zogt er: es vet zayn fish. zogn zey: fun vanen? zogt er: fun taykh. zogn zey: vu hobn mir a taykh? zogt er: ot iz der taykh. *kakh-have. me heybt oyf di oygn, - a taykh. a *yam, an *okyones! vert zey shoyn a bisl gringer oyfn hartsn. zogn zey: vu-zhe nemt men a *goy? zogt er: oyf vos darft ir a *goy? zogn zey: er zol undz khapn fish. zogt er: un vu zent ir? vern zey *mevuyesh un zogn: mir zoln khotsh hobn a nets. zogt er: nat aykh mayn fatsheyle. hobn zey farshtanen, vo er meynt; hobn zey genumen di fatsheyle, un zenen arayngegangen mit der fatsheyle in taykh arayn, un zenen gegangen un gegangen, gegangen un gegangen, gegangen un gegangen - nishto keyn *simen fun keyn fish! dreyen zey oys dem kop tsu im un makhn tsu im: se shlekht. zogt er: vos iz di shlekhtikayt? zogn zey: es khapt zikh nisht. zogt er: es vet zikh khapn. un *kakh-have. vi nor er hot oysgeredt di dozike fir verter, hobn zey glaykh derfilt, az di fatsheyle vert vos vayter alts shverer, shverer un shverer, shverer un shverer. an ek. zey blaybn on *koykhes. vert zey shoyn vider markotne oyf der *neshome. kukn zey tsu im mit di oygn, shtoyst er zikh on un zogt tsu zey: shlept vayter, shlept! un az er zogt: shlept - darf men shlepn. hobn zey zikh a nem gegebn mit di letste *koykhes un hobn genumen shlepn, hobn zey geshlept un geshlept, un geshlept un geshlept, un geshlept un geshlept, un geshlept un geshlept...
- a, farshlepn zol men im! az a velt zogt "*apikoyres", zol men gleybn! - un me shpayt oys un me tret op fun dem *apikoyres. nor a yidishe *neshome kon men nisht shatsn. *davke ot der *apikoyres, az es kumt *Simkhes-toyre, vert oyf im a naye hoyt. es iz im gornisht tsu derkenen. zayn trinken hot keyn *shier - keyner fun der *khevre hulyakes vet zikh nisht unternemen arayngisn in zikh azoy fil *mashke, vifl ot der *Moyshe-Yankl. un *Moyshe-Yankl, az er shtelt arayn di ershte etlekhe *koyses, vert er *shiker? *khas-milehazkir - nor freylekh. er vert aleyn freylekh un makht dem *oylem freylekh. a gants yor an *apikoyres, un *Simkhes-toyre an erlekher yid. a gants yor a filozof, un *Simkhes-toyre a marshelok, un nokh vos far a marshelok! es iz *keday ontsukukn *Moyshe-Yanklen, vi er tantst mit a bezem in hant, mit eyn shtivl un mit eyn borves un zingt a litvish lidl:

hop - tshuk, Berl!
hop - tshuk, Shmerl!
mit eyn borves un mit eyn zok,
mitn langn yamshentshok,
mitn vaysn laybserdok...

derbay tsit aroys undzer *apikoyres a *moyredik langn *tales-kotn un tantst azoy gring, vi a feder, koym-koym vos er rirt on di erd mit di fis. un er nemt zikh arum mit alemen, un er kusht zikh mit alemen, mit *khsidim un nisht mit *khsidim, un *taynet mit trern oyf di oygn:
- barekhnt nor, vos far a groysn got mir hobn! vos far a groysn got, un vos far a shtarkn got, un vos far a gevaltikn got, vos me kon im gornisht *masig zayn mitn *seykhl! nu, vi azoy zoln mir zikh nisht ibernemen? vi azoy zoln mir zikh nisht freyen, nisht trinken keyn *lekhayim? *lekhayim, yidn! *lekhayim! *leshone haboe birusholayim!...
der *oylem hot gor fargesn, az *Moyshe-Yankl iz a *khakren, a filozof un an *apikoyres, un me trinkt mit im *lekhayim un me nemt zikh mit im bay di hent, un men iz zikh *mesameyekh mitn *yom-tev, un me hulyet, un me hulyet.