Mayses far yidishe kinder II-1: di fon

geshribn in yor 1900

*A[lef]

kinder! ikh vel aykh dertseyln a *mayse mit a fon. vi azoy ikh, an oremans a yingl, hob bakumen oyf *simkhes-toyre a fon, vi shver zi iz mir ongekumen un vi gring ikh hob zi farlorn. got hot mikh geshtroft, ikh hob zi oysgekrenkt...
az ikh bin geven a kleyn yingele, azoy vi ir, hot men mikh gerufn "Topele Tutaritu", dos heyst: "Kopele Kukariku". veyst ir, far vos? vayl, ershtns, hob ikh gehat a din kvitshik *kelkhl, vi a yung honekhl, vos hot nor-vos ongehoybn tsu kreyen, un, tsveytns, hob ikh nit gekont oysredn keyn "*Kuf" un keyn "*Kof" un keyn "*Giml", un vi oyf *tsu-lehakhes hot mayn tate badarft heysn *Kalmen, mayn mame - Gitl Kalmens, ikh Kopl Gitl Kalmens, un der *rebe - *Gershn Gorgl *dardeke fun Galaganivke.
- yingele! vi azoy ruft men dikh?
- mikh? Topl Ditl Talmens...
- hekher a bisl!
- Topl Ditl Talmens!...
- nokh hekher!
ikh shray hoykh oyf a *kol:
- To-pl Di-tl Tal-mens!
- un bay vemen lernst du?
- bay vemen lern ikh? bay *Dershn Dordl *dardete fun Daladanivte!...
der *oylem lakht.
der *oylem lakht - un ikh veyn.
ikh veyn nisht fun dem, vos me lakht fun mir, nor derfar, vos me shlogt mikh, itlekher, ver es hot got in hartsn, der shlogt mikh: der tate, di mame, di shvester, der *rebe, di *talmidim. me lernt mikh, ikh zol redn, "vi a mentsh".
der *rebe hot mir eyn mol arayngezetst a "shprayz'heltsl" un hot geheysn di *talmidim, zey zoln mir shpayen in moyl arayn, - tomer vet dos zayn a *refue... hot zikh arayngemisht *reb Zyame der stolyer, vos iz gezesn mitn *rebn unter eyn dakh.
- vos mutshet ir a kind nebekh umzist-umnisht? ot lozt mikh oyf eyn minut, vet ir zen, az bay mir vet er redn, "vi a mentsh"...
azoy zogt *reb Zyame der stolyer, ruft mikh tsu, nemt mikh on farn berdele un makht tsu mir azoy:
- kuk oyf mir, yingele, un zog mir nokh vort bay vort: "ots *koytsets - *ben koytsets - *ketsoytsi - liktsots"...
ikh kuk oyf im un zog im nokh vort bay vort: *os toytsets - *ben toytsets - *tetsoytsi - *littsots"...
- nisht azoy! - makht *reb Zyame. - du kuk mir glaykh in moyl arayn un zog mit mir in eynem: [Ps. 121.6] "יומם השמש לא יכּכּה וירח בלילה"...
ikh kuk im glaykh in moyl arayn un zog mit im in eynem: "יומם השמש לא יטטה וירח בלילה"...
- neyn, narele, - zogt tsu mir *reb Zyame - du zog nit יטטה; zog beser: יכּכּה! יכּכּה! יכּכּה!‏‎
- יטטה! יטטה! יטטה!...‏‎
*reb Zyame tut a makh mit der hant:
- veyst ir, vos ikh bin dergangen? aroysgevorfn di *tirkhe! im vet shoyn keyn toter oykh nit helfn. an eybiker kalike!

*B[eys]

hobn oyf *simkhes-toyre a fon, take vos a fon heyst, a fon mit a shtekl, fun oybn an epl, inem epl a likhtl - dos hot bay mir demolt oysgevizn aza glik, aza glik, vos ikh hob gor *moyre gehat *afile trakhtn fun dem. karg gute zakhn iz faran oyf der velt? lemay s'iz faran azelkhe yinglekh in *kheyder, vos farmogn gelt oyf tsu koyfn a meserl, a baytele, a shtekele? lemay s'iz faran yinglekh azelkhe, vos esn ale tog konfektn, knakn nislekh; fun beygl un fun blines *shmuest men nit! haynt iz faran azelkhe, vos esn vayse bulke in der vokhn... aza *mazl!
oy, kinderlekh! ikh hob keykn vayse bulke in der vokhn keyn mol nisht gegesn! ikh bin gern geven, az ikh hob gehat shvarts-broyt tsu zat, *makhmes mir zenen geven, nisht far aykh gedakht, bitere oremelayt, *evyoynim, khotsh ale hobn bay undz gehorevet: der tate, *olev-hasholem, iz geven *unter-shames inem untershtn klayzl fun der *katsovisher kloyz, di mame, *olee-hasholem, iz geven a *berye oyf bakn korenem lekekh, un di shvester hobn untergearbet zokn.
ir megt mir gleybn *benemones, ikh hob nisht gevust dem *tam, vos heyst opesn azoy, az ikh zol take bald nit konen esn nokh a mol.
haynt ver *shmuest hobn bay zikh in keshene a kopike, an eygene kopike - dos hot zikh mir *afile nit *gekholemt.
un shtelt aykh for, az ikh, Kopl Kukariku, ver mit a mol a *gvir un bakum mayn eygns tsvey-un-tsvantsik kopikes!
*efsher meynt ir a *nes - a *porets hot farlorn un ikh hob gefunen? hot ir *davke nisht getrofn. oder tomer rekhnt ir, ikh hob zey glat azoy ergets dertapt, *aroysgeganvet *kholile fun a pushke? got zol aykh hitn fun aza *makhshove! ikh hob zey, shver ikh aykh, fardint, *kosher fardint, farhorevet mit mayne eygene... fis.
dos iz geven *Purim, hot mikh der tate geshikt, ikh zol tsetrogn dem *shalakh-mones tsvishn di *bale-batim funem untershtn klayzl fun der *katsovisher kloyz. frier flegt tsetrogn dem *shalakh-mones eyne fun mayne eltere shvester, un itst, az ikh bin shoyn a bisl untergevaksn, hot der tate gezogt, az ikh meg shoyn oykh zayn a shtikl hilf. hob ikh genumen dos shelekhl mitn fledl, arumgetrogn dos fun shtub tsu shtub tsvishn ale *bale-batim funem untershtn klayzl fun der *katsovisher kloyz, geknetn mit di borvese fis di kalte glitshike blote, un fun di groshns, vos me hot mir geshenkt farn veg, hob ikh gemakht a zilbernem fertsiker mit fir groshns.

*G[iml]

bakumen mit a mol aza *oytser, gey ikh arum un trakht, vos tut men mit, *keyn *ayn-hore, azoy fil gelt?
kumen tsu geyn tsu mir der *yeytser-hore mitn *yeytser-tov un mutshen zikh. der *yeytser-hore zogt:
vos vest du zikh haltn mit di groshns, nar eyner? koyf dir epes: koyf mohindlekh, faran zise bay Pironditshkin oyfn shtelkhl; koyf fledlekh gute mit honik-farfl, oder khoztkh an epl a gefroyrenem, vest du zikh *mekhaye zayn.
- nokhgebn di kishke? - zog ikh. - vel ikh oyfesn in eyn tog dos gantse gelt. ikh vil nit!
- gerekht! - zogt der *yeytser-tov. - a *sakh glaykher shoyn fralayen der mamen di etlekhe kopikes! ir vet dos tsu nuts kumen.
- a *khokhem! - zog ikh. - s'zol zayn farfaln? vu vet zi nemen oyf optsugebn?
- zi mutshet zikh nebekh, - zogt der *yeytser-tov, - un tsolt far dir *skhar-limed...
- vos geher zikh on mit dir *skhar-limed? - zogt der *yeytser-hore. - koyf dir beser a fayfele fun vayse leym mit royte pintelekh, a meserl a sharfs mit tsvey klinglekh un mit a meshenem kastn, oder gor a baytele mit a gut shlesl.
- vos vest du haltn inem baytele? - zogt der *yeytser-tov. - dem *dales?
- kneplekh! - zogt der *yeytser-hore. - vest onshtupn a ful baytele mit kneplekh, vet men meynen, az s'iz gelt, veln dir ale yinglekh *mekane zayn...
- vos vet dir aroyskumen fun dem? - zogt der *yeytser-tov. - ot folg mikh, tseteyl gor dos gelt far oreme layt, tu *tsdoke, vest du fardinen a *mitsve, oreme layt nebekh geyen oys fun hunger.
- oreme layt? - zogt tsu mir der *yeytser-hore. - bist aleyn an oremans a yingl. bist aleyn *tomed hungerik. itlekher iz a *vatren oyf yenem. far vos hot dir keyner nit gegebn, az du host nit gehat, nisht haynt gedakht?...

*D[aled]

shier-shier hot mikh der *yeytser-hore eyn mol nit ibergeredt.
in *kheyder hob ikh gehat a *khaver - *Yoyelik, a *nogids a yingl. er flegt hobn *tomed fule keshenes mit gute zakhn. nor yenem hot er faynt gehat; me zol zikh oystsien far im - nisht a shmek! plutsim hot zikh *Yoyelik epes ongehoybn tsu mir shtark tsusharn, tsushmeykhlen, gevorn mit mir *khaver - di *neshome!
- du veyst? - makht er tsu mir. - bist a voyl yingl, vi ikh bin a yid. ikh hob dikh lib nor derfar, vos du host faynt betlen, azoy vi andere: "gib mir a shtikele! gib mir a pitsele!" onkukn kon ikh nit ot di betlers!... a shtikl konfekt vilst du?
- a shtitl tonfett? - zog ikh. - far vos nit?
- nu, - zogt er - un nislekh a tsvey voltst du geknakt?
- nislekh? - zog ikh - far vos nit? ikh zol hobn, volt ikh getnatt.
*Yoyelik leygt arayn di hant in keshene. ikh meyn, azdos nemt er aroys un git mir. tsum *sof ruft er zikh on tsu mir:
- ikh vel dir gebn marmelad a halb shtikl un nislekh dray... oyb du vest zikh mit mir baytn. vest zikh baytn?
- baytn? - zog ikh. - mit vos veln mir zikh baytn?
- ikh vel dir - zogt er - gebn dos meserl mayns. du veyst dokh mayn vays meserl? an *emesdiks, a zavyalovs!
a *khidesh a bisl, oyb ikh veys *Yoyeliks meserl! ver veyst nit *Yoyeliks meserl? vifil mol hob ikh im deroyf *mekane geven! vifil mol hob ikh dos gezen in *kholem!...
- nu, un ikh? - zog ikh. - vos zol ikh dir gebn derfar?
- un du - zogt er - vest mir gebn dayn zilbenem fertsiker.
- nem! - zogt tsu mir der *yeytser-hore. - nem, s'iz an antik fun a meserl. ale yinglekh veln dir *mekane zayn...
ikh vil aroysnemen gelt; nor bald farkhap ikh mikh.
- a *khokhem a yid! - zog ikh. - far a fertsiter ton men shoyn toyfn a nay meserl.
- ot aza meserl? - zogt *Yoyelik. - *Purim nokhn kaltn kugl!... sha, veyst du gor vos? ikh gib dir tsu a halb tuts kneplekh beynerne.
- far delt - zog ikh - ton men toyfn tsen toyznt tuts tneplekh.
- nu, - zogt er - un konfetn un nislekh iz keyn gelt nit? ikh zog dir tsu, ale mol, ven du vest betn, gib ikh dir, vi ikh bin a yid. ot hob ikh a tsvyok an ayzernem, zest du? - shenk ikh dir avek dem tsvyok umzist. du zest, voser a tsvyok?
- vos darf ikh - zog ikh - tsvyetes?
- er vet dir - zogt er - tsu nuts kumen, narele. konst im farshlogn vu du vilst. konst mit im oysgrobn a gribl.
- vos darf ikh - zog ikh - drobn driblekh?
- ikh vel dikh - zogt er - lozn davnen in mayn *siderl.
- vos darf ikh - zog ikh - davnen in fremde *sidurim?
- ikh vel dir gebn - zogt er - onmestn mayn *shabesdik kashketl.
- vos darf ikh - zog ikh - mestn fremde tashtetn?
- vilst du nit? na-zhe dir! - makht *Yoyelik un derlangt mir a bukhentse in zayt arayn. - gefelt aykh a bisl a *kabtsenyuk? ikh gib im azoy fil zakhn: a meserl, un kneplekh, un konfektn, un nislekh, un a tsvyok, un a *siderl, un a hitele onmestn - vil er nokh nit! a *kabtsonishe kishke - vifil me leygt in ir nit arayn, iz vintsik! er meynt, az er hot a zilbernem fertsiker, iz er shoyn a gantser *ya-tebi-dam! vart oys, Topele Tutaritu, vest a mol onkumen tsu mir, vet dir oysfaln bokem!... Nekhemye! na, ikh shenk dir avek dem tsvyok!...
*Yoyelik shenkt avek dem tsvyok *Nekhemyen (an orem yingl, vos hinkt oyf a fisl), un mit mir vert er oys *khaver.

*H[ey]

vet ir dokh fregn: oyf vos fort hob ikh gehaltn dos gelt?
ershtns oyf *la"g-boymer tsu der *sude. *la"g-boymer tsu der *sude flegn ale kinder brengen epes in *kheyder arayn: ver *mezumen gelt, ver an esnvarg, un ver a nasheray. nor ikh eyner fleg kumen mit mayn shtendik onbaysn - a shtikl broyt mit knobl. es flegt mir flamen dos *ponim; un khotsh in kon hot men mikh arayngenumen glaykh mit ale yinglekh, nor gefilt hob ikh, az s'iz *mitsad rakhmones - un s'iz mir nit ayngegangen di *simkhe... "atsind, hob ikh mir getrakht, her ikh aykh ale mitn koter; ikh bin, *borekh-hashem, aza parshoyn, vos ikh gey mit *mezumonim. vi bald aza *nogids a yingl, vi *Yoyelik, git tsu shtayer a fertele, meg ikh gebn a kopike, vorem vos bin ikh akegn im? a gor nisht! vi iz ober der *din, az ikh gib a pitakl, bin ikh *yoytse? nu, gib ikh take a grivinke - un veyst ver iz Kopl Kukariku!"...
un ikh hob arayngebrokt in der karobke oyf *la"g-boymer tsen kopikes, dos iberike gelozt oyf shpeter.
shpeter, zumer-lebn, s'iz oyfgekumen grinvarg, es hobn zikh bavizn frishe oypstn bay Pironditshkin in di multerlekh, iz gekumen vider a mol der *yeytser-hore.
- zest - zogt er - grine agresn? zest, vosere royte vaymperlekh?
- fun grine *peyres - zog ikh - vern nor haylik di tseyn.
- makh *shekheyone", - zogt tsu mir der *yeytser-tov - *shekheyone iz a *mitsve...
- *shekheyone - zog ikh - vel ikh nokh tsayt hobn tsu makhn; der zumer iz nokh groys. es vet nokh geyn a *sedre fun vaynshl un fun flomen, fun epl un fun barn, fun dinyes un fun kavenes... ikh vel beser iberlozn dos gelt, *im yirtse hashem, oyf *sukes - zikh koyfn a fon.
un s'iz geblibn, ikh zol iberlozn dos gelt, *im yirtse hashem, oyf *sukes - zikh koyfn a fon.

*V[ov]

got hot geholfn, der *sukes iz gekumen, un ikh hob mir gekoyft a fon, a groyse, a gele, a "tsveyzaytndike".
fun eyn zayt zenen geven oysgemolt tsvey *khayes, vos hobn gehat a *ponim fun kets, nor *beemes zenen zey geven leybn, mit ofene mayler un mit lange tsungen. oyf di tsungen bay zey zenen geven aroyfgeton fayflekh, *a ponim, *shoyfres, *makhmes s'iz geshtanen ongetseykhnt mit groyse *oysyes: בחצוצרות וקול שופֿר.
untn unter di leybn, iz geshtanen oyfgeshribn fun der rekhter hant: דגל מחנה יהודה. fun der linker hant: דגל מחנה אפֿרים.
dos hot ir ersht eyn zayt fon. oyf der anderer zayt iz geven nokh shener. dort zenen geshtanen oysgemolt di portretn fun *Moyshe mit *Ahrnen, pinktlekh, vi lebedike. *Moyshe mit a groysn dashek oyfn shtern, un *Ahrn mit a goldener reyf oyf der geler patle. in mitn, tsvishn *Moyshe mit *Ahrnen, - a gantse khalyastre yidelekh, gepakt eyns oyf dos andere, mit *toyrelekh in di hent. ale hobn zey eyn *ponim, glaykh vi eyn mame hot zey gehat: ale mit lange alts eyne kapotkelekh, ale mit shikh un zeklekh un ale mit gartelekh, a bisl nideriker fun der dikh... di yidelekh heybn fis un zingen: שׂישׂו ושׂמחו בשׂמחת תורה‏‎.
bakumen a fon, badarf men krign a shtekl tsu der fon.
do muz men shoyn onkumen tsu *reb Zyame dem stolyer, take der eygener *reb Zyame, vos hot a mol zikh untergenumen mikh oyslernen redn "vi a mentsh".
- vos vest du epes zogn, Topele Tutaritu?
- a shtetl tsu der fon...
- vos heyst - zogt er - a shtetl?
- a shtetl - zog ikh - fun a shtitl holts, me zol tonen trodn di fon.
*reb Zyame traybt mit mir azoy lang katoves, biz ikh tseveyn mikh. demolt vert er veykh, varft avek ale arbet, nemt a shtikl holts, a shnits aher, a shnits ahin - fartik.
atsind felt mir nor an epl mit a likhtl, geveyntlekh, fun vaks, nit fun *kheylev, vorem *kheylev, az vet aroyfkapen oyfn epl, iz farfaln der epl, me vet im nokh dem nit konen esn... ober vaks makht nit oys, vaks iz *kosher.
nu, un vaks iz dokh bay mir faran mer vi bay ale yinglekh. aderabe, a yingl, az er badarf a shtikl vaks, tsu vemen kumt er on? tsu mir! vorem mayn tate iz dokh *unter-shames in untershtn klayzl fun der *katsovisher kloyz, iz vos es blaybt nokh *yom-kiper fun di likht geher tsu im - dos iz zayn *hakhnose. er shmeltst derfun "*shamosim" tsu di *khanike-likhtlekh, *havdoles un stotshikes. un vos es falt arop fun di *havdoles mit di stotshikes geher tsu mir - dos iz mayn *hakhnose.
*hakitser, ikh hob altsding, vos me badarf!

*Z[ayen]

arayngezetst di fon inem shtekl, oyfgekhapt oyfn shpits a roytn epl un ongetsundn fun oybn dos vaksene likhtl, loz ikh mikh *shmini-atseres oyf der nakht in shul arayn, tsu di *hakofes, lebedik-freylekh, vi a gliklekher prints, vi a *ben-meylekh, vos keyner iz tsu im nit glaykh.
es shtelt zikh mir for, az ikh bin shoyn in shul oybn, oyf der *mizrekh-bank, mit ale *balebatishe kinder. di likht brenen. mayn fon iz shener fun ale fonen. mayn epl iz royter fun ale epl. mayn likhtliz greser fun ale likhtlekh. in shul iz an engshaft, a hits mit *sakones-nefoshes. vayblekh un meydlekh a *sakh zenen gekumen kushn di *toyre. ot geyt *reb *Meylekh der *khazn mitn tseloztn *tales oyf tsu frier, vi a general-feldmarshal. nokh im - di *balebatim. reb *Meylekh tsiklt zikh un zingt oyf zayn blekhener shtime: "*oy-zer da-lim, *hoyshie no!" di vayblekh mit di meydlekh shpringen in *ponim arayn, kushn di *toyres un shrayen mit a kvitsh: "derlebt iber a yor! derlebt iber a yor!" - "*gam atem! *gam atem!"
nor eyder me kumt tsu tsum untershtn klayzl fun der *katsovisher kloyz, dort vu ikh davn, muz men durkhgeyn farbay etlekhe shuln un *bote-medroshim: di kalte shul, di litvishe shul, dos shnaydershe shulkhn, dos groyse *bes-medresh, dos kleyne *bes-medresh, dos alte *bes-medresh, di ershte kloyz, di *khsidishe kloyz, di *misnagdishe kloyz, dos gele klayzl - biz me kumt tsu der *katsovisher kloyz, un fun dortn shoyn lozt men zikh arop in untershtn klayzl.
ot-o-di ale shuln un *bote-medroshim, vos ikh hob aykh do oysgerekhnt, zenen *kholile nisht tsevorfn der in Lisi, yener in strisi, vi bay aykh in Yehupets. bay undz, in *Kasrilevke, iz a *khies. bay undz gefinen zey zikh ale oyf eyn gas, oyf eyn shtikl erd, *kimat in eyn hoyf. - un dos vert ongerufn der "shulhoyf".
undzer shulhoyf iz in gantsn *kimat eyn shul. zumer, az di fentster zenen ofn, un ir geyt farbay *beshas me davnt, veyst ir nit vos ir zolt tun: tsi ir zolt blaybn shteyn un shpringen *kdushe, tsi ir zolt zikh onbeygn khapn a *Borkhu, tsi ir zolt entfern "*omeyn yehey shmeye rabo".
*beshas fun eyn zayt hert zikh a gezang "*oz yoshir Moyshe", shrayt emetser fun der zayt: "*e-kho-o-o-d!" falt eyner arayn plutsim mit a *nign fun der *gmore: "מכלל שהוא צריך לפרט ומפרט שהוא צריך לכלל". shlogt im iber nokh eyner mit a *nign: "*yisgadl veyiskadesh shmaye rabe". kumt tsu geyn a driter un lozt oys gor mit an ander ton: "*haleluye! haleluye!"...
undzer shulhoyf hot tsvey geshtaltn: in der vokhn iz er andersh, *shabes un *yom-tev - vider andersh. in der vokhn iz er a mark fun yidishe *sforim, *taleysim, *tsitsis un *mezuzes, foyle epl, *kvores-barlekh, semetshkes un beblekh, mohindlekh, beygelekh un tsukerlekekh. tsign tseleygn zikh, vi baym taten in vayngortn, un zenen *male-geyre, shoklen *beshas *mayse mit di berdlekh. kumt ober *shabes un *yom-tev - oys mark, oys *miskher, oys tsign. yidn, zoln gezunt zayn, kloybn zikh tsunoyf redlekhvayz, me redt un me gragert. me dertseylt nayes fun der gantser vokh, funem gantsn yor un fun der gantser velt. oykh kinder, *kheyder-yinglekh, zenen do. kheyder-yinglekh fun ale *khadorim loyfn, shpringen, shvebn ahin un aher, vi di fish in vaser; got hot zey geshenkt a *matone - zey zenen fray! me batrakht zikh eyns oyf dos andere di naye kapotkelekh, vemens iz lenger, di *yom-tevdike kashketlekh, vemens kop iz greser, un me mest oyf finger, vemens *peye iz kirtser. derbay khapt men, geveyntlekh, ver a flik un ver a shturkh un ver a klop - s'iz freylekh.
nor freylekher vi ale mol iz *sukes, *shmini-atseres oyf der nakht, far di *hakofes, *beshas ale yinglekh fun ale *khadorim kumen zikh tsunoyf aher mit di fonen. do mushtirevet men zikh oys oyf *kites, groyse yinglekh bazunder un kleyne yinglekh bazunder. do batrakht men eyns baym andern di fonen, vemens shtekl iz greser, vemens epl iz royter, vemens likhtl iz fun *kheylev un vemens - fun vaks. derbay faln genug vertlekh, *khokhmes un gelekhtern. eyner tut op dem andern a shpitsl: er farlesht im dos likhtl, oder er *farganvet zikh un bayst im op dem epl, bakumt er in tatens taten mit a patsh oyf farbaysn - biz me tsegeyt zikh itlekher in zayn shul arayn.

*KH[es]

- *mazl-tov! Topele Tutaritu hot a fon! *sholem aleykhem, a guter yid, a halbn *ponim opgebrit...
mit aza breytn *borekh-habe hobn mikh *khevre *kundeysim bagegnt, az ikh bin gekumen oyfn shulhoyf mit mayn fon.
ikh batrakht ale fonen un varf a kuk oyf mayn fon - ver? vos? vemen? vi kumen zeyere fonen tsu mayn fon?
ershtns, di fon aleyn, bay keynem shteyt zi nit azoy glaykh arayngezetst in shtekl, az me zol aroyszen beyde zaytn. bay keynem iz nito aza glaykh, kaylekhik, getokt shtekl. bay keynem iz nito aza royter glater epl. bay keynem iz nito aza sheyn gerotn likhtl, vorem ver farmogt azoy fil vaks, vi ikh? ver hot gekhapt azoy fil petsh mit stusakes, vi ikh, *beshas der tate hot mikh gekhapt in polish unter der bank kloybn di shtiklekh vaks fun di tseshmoltsene *yom-kiperdike shtiklekh likht?... ikh makh a farglaykh tsvishn mayn fon un tsvishn di ale iberike fonen - un mayn harts vert ful mit *gadles. es molt zikh mir oys, az ikh vaks un vaks hekher un hekher, lenger un breyter, di fis trogn mikh. es glust zikh mir lakhn, shrayen, kvitshen, khapn a tentsl...
- anu, vayz nor! - ruft zikh on tsu mir *Yoyelik dem *gvirs un blaybt shteyn fargaft.
er bakukt mayn fon. ikh bakuk zayn fon. "oykh mir a fon! - trakht ikh mir. - oykh mir a shtekl! oysgeboygn, glaykh vi a kotshere!" ikh ze, az er iz a gekokhter, nor ikh makh mikh nit visndik un kuk *kloymersht on a zayt.
- Kopl! - makht er tsu mir. - vu host du genumen aza sheyn shtekele?
- ha? - zog ikh un drey mikh oys tsu im mitn *ponim.
- vu host du dertapt - zogt er nokh a mol - aza tshakendik shtekele?
- vos iz den? - zog ikh tsu im. - vilst zikh *efsher baytn oyf dayn tsvyok?...
*Yoyelik farshteyt dem shtokh. er tut a glants mit di eyglekh, a smore mit der noz, leygt arayn di hant in keshene un tret op. ikh kuk im nokh un kvel, es kumt mir tsu a shtik gezunt. ikh ze, vi er ruft op *Nekhemyen mitn krumen fisl oyf a zayt un *soydet zikh mit im un vinkt oyf mir mit di oygn. ikh ze gants gut, nor ikh makh mikh nit visndik. in a minut arum geyt tsu tsu mir *Nekhemye mitn krumen fisl, halt *Yoyeliks fon mitn krumen shtekl un ruft zikh on tsu mir:
- gib mir ontsindn dos likhtl; mayns hot zikh farloshn.
- s'iz den dayn fon? - zog ikh tsu im un beyg im on mayn fon mitn likhtl. - ikh veys dokh vemens fon dos iz... un eyder ikh kuk mikh arum, trogt tsu *Nekhemye zayn ongetsundn likhtl tsu mayn fon un makht *boyre meoyre hoeysh. mayn fon tsindt zikh on, tut a flaker, f-f-f-u - oys fon!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ven es falt arop funem himl a shteyn glaykh mir in kop arayn, ven a vilde *khaye falt on oyf mir un vil mikh fartsukn, oder ven es kumt mir akegn a *mes [u]m halbe nakht in vayse *takhrikhim un vil mikh vargn, - volt mayn shrek nisht badarft zayn azoy groys, vi *beshas ikh hob derzen mayn naketn shtekn mit der opgebrenter fon. es hot zikh aroysgerisn bay mir funem hartsn a geshrey:
- oy vey, mayn fon! mayn fon! mayn fon!...
es hobn zikh a gos geton trern fun mayne oygn. di gantse velt iz far mir gevorn fintster. dos shtekl mitn epl mitn likhtl zenen aroysgefaln fun mayne hent, un ikh hob mikh gelozt geyn, ikh veys aleyn nit vuhin. ikh gey un gis un gis mit heyse bitere trern. ikh brekh di hent un bavayz mayn fon, vi me bavayzt a toytn. un ikh kum tsu geyn aheym eyner aleyn, on a fon, un ikh farkloyb mikh in a vinkele, un do, in der fintster, zits ikh, dem kop arop tsvishn di knien, un veyn shtilerheyt, keyner zol nit zen, keyner zol nit hern, un ikh freg bay got a *kashe:
- gvald, gvald, *reboyne shel oylem! far vos kumt dos mir? far vos un far ven?!...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dos letste kapitl

ir veyst, kinder, ale *mayses hobn a *sof un lozn zikh oys oder freylekh, oder troyerik.
yidishe *mayses lozn zikh oys, tsum meynstn, troyerik. faran bay undz a vertl, az a yid, *ubifrat an oreman, tor keyn *hanoe nit hobn. s'iz a *sakh vegn dem tsu redn; az ir vet untervaksn, vet ir gevor vern... dervayl badarf ikh aykh zogn, az di *mayse mit mayn fon hot zikh nokh nit oysgelozt dermit, vos ikh hob aykh do dertseylt. ikh hob nokh gut tsugekrenkt, gelegn in a helish fayer, gezen far zikh *meshune-modne zakhn, shlangen un ekdishn mit fayerdike tsungen un vilde *khayes inem geshtalt fun mentshn... ikh hob gehert *meshune-modne *koyles fun kets un fun pipernoters. ikh hob zikh gevorfn, geredt fun hits, geven farbay. me hot nisht gehaltn fun mayn lebn. in untershtn klayzl fun der *katsovisher kloyz hot men shoyn *afile opgezogt *Thilim oykh. ikh bin geven hekher halb oyf yener velt.
nor azoy vi s'iz haynt *erev-yom-kiper, un *yom-tev, *bifrat *simkhes-toyre, badarf men zayn freylekh, vil ikh oyslozn di *mayse mit mayn fon oykh freylekh.
ershtns zet ir, az ikh bin mit gots hilf nit geshtorbn.
tsveytns, zayt visn, az oyfn andern yor hob ikh gehat a fon nokh a shenere, mit a shenern shtekl, mit a shenern epl, un bin *davke geven in shul gants oybn-on, oyf dere *mizrekh-bank, mit ale *balebatishe kinder. di likht hobn gebrent. mayn fon hot geshaynt. yidn zenen gegangen mit di *hakofes. reb *Meylekh der *khazn mitn tseloztn *tales iz gegangenoyf tsu frier, vi a general-feldmarshal. er hot zikh getsiklt un gezungen oyf zayn blekhener shtime: "*oy-zer da-a-a-lim, *hoshie no!" vayblekh un meydlekh on a *shier hobn gekusht di *toyres, geshprungen in *ponim arayn un geshrign mit a kvitsh: "derlebt iber a yor! derlebt iber a yor!" - "*gam atem! *gam atem!"

kinder, *gam atem!...