balade fun hiltserne mentshn

  di *nevue fun shvartsaplen 13: balade fun hiltserne mentshn

 A

fun zintn *sof tsveyter *velt-milkhome, hobn zikh geyavet in mayn heymshtot parshoynen, vos oyf zeyere akslen hoyden zikh oyf koromislen kleyne aluminene tshemodandlekh, oysgeklapt un oysgehemert fun aropgeshosene kop-in-dr'erd-falndike eroplanen, vi zey voltn bagangen zelbstmord.
*beys ikh bin gekumen fun Moskve in mayn heymshtot, hob ikh, nokh der bagegenish mit mayn toyter mamen baym krater in Ponar, vos hot nokh geotemt mit purplnem roykh, ayngehandlt far a *shibesh aza tshemodandl, un arayngeton ineveynik, vos in *zikorn hot shoyn yemolt nit gestayet far dem keyn ort.
der tshemodandl hot mikh shpeter bagleyt iber shtet un lender un baynand mit mir zikh opgeshtelt in *erets-Yisroel.
azoy vi di shtub vu ikh voyn iz nit bakreynt mit a boydem, hot mayn bidner tshemodandl opgehinyet ale yorn in a velbung tsvishn balkn un a tir, tsunoyfgetulyet mit a partizaner-hitl, a hiltserner lefl un a menashke.
in eyner a nakht, ven a blits hot oyfgeshpoltn a *kholem, hob ikh derzen ineveynik dem tshemodandl.
kh'hob zikh oyfgehoybn, vi a *levone-geyer, tsu der velbung un im aruntergenumen fun zayn ander planet.
s'hot zikh derhert a beyz gekrits fun tseyn - der eybershter dek hot nokhgegebn.
s'iz geven azoy vi efenen dem eygenem *keyver un zikh bagrisn mitn eygenem skelet.
tsvishn geshriftsn, a kalye zeygerl on a glezl un on a vayzer, vos di mame hot mir geshonken tsu mayn *bar-mitsve un *tomid vayzt es di rikhtike tsayt, un tsvishn alte briv (tsvishn zey a briv geshribn oyf kore, vos aropgeshundn fun a beryoze-boym hinter di likhtike *hore-khoyshekh), hot oyfgetsaplt a beygele papir mit gel-grin-fiolete ayngeziglte plyames, vi an oysgenogte, oysgetriknte fyalke, vos me gefint tsu mol in an altn bukh ayngekoyft *metsiedik bay antikvarn.
di aroyf-un-aropike *oysyes, vi bay a kind vos lernt zikh shraybn, zenen gevorn alts daytlekher:

tsvey un tsvantsik froyen lign mir in shpitol hinter Moskve.
*beysn toytnmarsh fun lager in februar 1945, az di royte armey hot zikh dernentert, zenen mir gefaln on *koykhes in shney.
m'hot undz gebrakht aher mit opgefroyrene glider.
bay di merste hot men gemuzt opshnaydn a hant, a fus, tsu mol beyde.
mir hobn tsu dir a groyse *bakoshe: ze tsu ton vos du kenst, m'zol undz vos gikher onton hiltserne hent un fis, mir zoln vi-nit-iz dershlogn zikh aheym. aheym.
zay *moykhl vos di verter mayne shpringen vi blinde feygl iber tsvaygn.
ikh shrayb zey mitn moyl... mit a blayer tsvishn di tseyn.
a grus fun di onhentike un onfisike ober heysblutike froyen in der palate: *Yehudis, Mishel, Yablonka, Rozet, Selma, Temerl, Andzhelina, Karolin - - un Bubele fun *goen-gas.

dayn amolike *khaverte Payke

  B

itster veys ikh bashaymperlekh: in di oysters oyfn dek fun tshemodandl zenen farborgn perl, vos me tor zikh tsu zey nit tsurirn.
ikh farshlis dem tshemodandl.
genug tsu nishtern in zayn ingeveyd, un leyg im tsukopns.
ikh leyen in der fintster mayne ongetsundene gedanken:
vu bin ikh? (ver - iz an ander *shayle: shtendik der zelbiker un shtendik an anderer!).
yo, ikh gefin zikh vider bay der mume *Malke in Moskve, oyf Rusakovske-gas...; nokh der bagegenish mit mayn toyter mamen in Ponar, kum ikh tsurik in mayn tsaytvayliker heym, bay der mume *Malke.
s'iz vinter 1945.
"zay *moykhl vos di verter mayne shpringen vi blinde feygl iber tsvaygn" - iz oystatuirt in tseshpoltenem shpigl.
az ikh kuk in im, shpringen zey aroys durkhn shpalt fun zeyer zilberner gefangenish un shnoblen un pikn mikh in *ponim.
say ikh shem zikh far mayn shraybndiker hant, say ikh veys nit vos Payken tsu shraybn.
"a briv darf men *ariberkholemen eyner tsum andern oder shraybn oyf *kholem-bletlekh eyner tsum andern un der *kholem-bashafer zol zayn der potshtalyon" - azoy trakht ikh.
ot zenen mayne gevunene fraynd, vos a vort zeyers bashteyt nokh.
mayne ongetsundene gedanken baloykhtn zeyere *penimer.
baginen loyf ikh mitn briv.
di verter shpringen take vi blinde feygl iber tsvaygn un pikn oykh; dem-yenem kumt on a kantselarisher entfer oyf zayn *bakoshe.
itlekhn - *kimat eyn-un-der-zelbiker: s'vartn toyznter un toyznter onhentike un onfisike militer-layt, oykh generaln.

  G

vi zogt der mume *Malkes elterer zun Bere, der "nit-grotener": mikh art nit az *Meshiekh zol reydn terkish, abi ikh zol hern zayn *kol.
vorhaftik, ikh derher zayn *kol, nit oyf terkish nor oyf rusish: tsi ikh ken zogn *kadish?
funem *kol furemt zikh oys a man.
a dar, ayngefaln kraydik *ponim.
a shvartse hut.
oykh di *bgodim zayne zenen shvartser fun zayn shotn, khotsh der zumer iz a zunik naketer, vi *Odem un *Khave eyder zey hobn farzukht fun *eyts-hadas.
neyn, vi *Odem un *Khave, oyb zey voltn farzukht fun *eyts-hamoves.
der man in shvartsn fregt es mikh baym zikh roykherndikn krater in Ponar *beys der bagegenish mit mayn toyter mamen - tsi ikh ken zogn *kadish.
- yo, ikh ken - entfer ikh im - zogt mir okorsht, nokh vemen?
- Leonid Markovitsh heyst mayn tate. nokh mayn tatn.
ikh zog a *kadish nokh zayn tatn.
a vays tikhele tut on zayne shvartsaplen in *takhrikhim.
- az ir vet zayn in Moskve, kumt arayn, ot iz mayn kartl.
er farneygt zikh farn krater, shtelt eynike shpan hintervaylekhts un vert *nelem inem oyto, vos vart oyf im oybn, bay di oyfgerisene drotn.
kh'bin zikh *moyde: keyn mol frier nit arayngekukt inem kartl.
nor atsind zogt mir unter a umbakanter *khush: oyszukhn s'kartl.
ver iz der man in shvartsn, vos tut on zayne shvartsaplen in vayse *takhrikhim.
a *khush iz nit keyn opnarer: der man in shvartsn iz a gor hoykher baamter in a ministeryum.
er shikt nokh mir zayn shofer mit tsveybortne meshene knep.
ikh dertseyl im di *sibe fun mayn vizit.
leyen Paykes briv.
zets iber oyf rusish baym leyenen.
- leyent oyf yidish, ikh farshtey - murmlt er aroys.
ikh leyen: "zay *moykhl vos di verter mayne shpringen vi blinde feygl iber tsvaygn.
ikh shrayb zey mitn moyl... mit a blayer tsvishn di tseyn".
ikh bamerk, az dos *ponim zayns vert kraydik vi *beys der bagegenish in Ponar.
- di froy shtamt fun der zelbiker shtot vos ayer tate.
oykh di andere froyen zenen banumen fun eyn benkshaft: nokh hiltserne hent un fis. oykh Bubele fun *goen-gas.

  D

di tir efnt zikh far a sherenge hiltserne mentshn, vos kumen zikh mit mir gezegenen: a veldl, vos di tsvaygn zenen in shtub un di vortslen in droysn.
Payke iz di ershte.
ikh derken zi glaykh.
ire lipn zenen ongeshtromt mit yungn blut.
ikh drik ir hiltserne gopldike hant, vi a fleysh-un-beynike.
un ot zeen ire *khavertes: *Yehudis, Mishel, Yablonka, Rozet, Selma, Temerl, Karolin - - Bubele fun *goen-gas iz untn oyf a dray-rederdikn vegele.
s'kumen feygl fun tseshpreyte ortshaftn un zingen arum zeyere kep.
di shenste froyen in der velt!
zey shtrekn tsu mir hiltserne hent: s'vaksn aroys tsvaygn fun zeyere akslen, orems, mit zeltene *peyres.
ikh bagleyt zey fun di trep.
dos veldl bavegt zikh aheym, aheym.
foroys - Bubele di *farkishefte valdmeydl.
Payke nemt mikh untern orem:
- vos mikh paynikt tsum shtarkstn: tsi es lebt Bome Zaytshik? un oyb ye, - tsi zayne hent zenen oykh hiltserne?
vayl oyb nit, vet er mikh nit lib hobn, vet er nit veln mikh arumnemen.

  1986