*kol-nidre

F: di festung; lider un poemes geshribn in Vilner geto un in vald 1941-1944. New York 1945, p. 73-94.
P: poetishe verk, band eyns, lider un poemes fun di yorn 1937-1947. Tel-Aviv 1963, p. 404-426.
M: lider fun yam-hamoves; fun vilner geto, vald un vander. Tel-Aviv 1968, p. 159-181.

[dertseylt fun a geblibenem]

"*kol-nidre" ken oyszen oysgetrakht, umgleyblekh, s'iz ober, kh'volt gezogt, a realistish gemel fun a gesheenish vos khapt arum di tsayt, ven der gestapo-ofitsir Shvaynenberg hot in harbst 1941 likvidirt in Vilne di azoy-gerufene "tsveyte geto". der yid, vemen ikh ruf on baym *emesn nomen, hot mir aleyn dertseylt, vi azoy in *tfise oyfn hoyf, vu men hot tsu ersht gebrakht di yidn, hot er derkent zayn zun dem roytarmeyer, vemen er hot tsvantsik yor nit gezen. nit velndik, az der farvundeter zun zol gepaynikt vern, hot er im dershtokhn. nemendik dem dozikn fakt, hob ikh glaykhtsaytik gepruvt ibergebn dem fon. di shtimung fun *yokhed un mase un der *iker - di iberlebungen funem altn yidn, vos der toyt hot nit gehat oyf im keyn *shlite. - A. S.

 - א -

... hot men undz fartribn in a shtayg fun tsvey-dray geslekh
un fun dort aroysgeshlept tsu hundert un tsu toyznt,
vi fiberdike royfleysh,
un gevorfn far di *khayes...

zaynen mir gelegn in di kelern un lekher,
glaykh vi in gevelbte untererdishe palatsn,
mit vayb un kind,
oykh kind, vos darf geboyrn,
- eyn vundiker geflekht,
eyn fiberung,
eyn platsn.

un s'iz geven a tog -
o, ver vet brengen im tsu *mishpet? -
a tog, vos hot a blend geton
mit *efsherdikn tsuzog,
un ongeblit *rakhmonesdike shayn
oyf blinde shayblekh,
un durkhgeshnitn shteyner:
- haynt in ovnt iz *yom-kiper...

hobn zikh tsunoyfgeklibn farmaterte yidn,
fun boydemer farshpunene
un brunemdike kelers,
in loykhtndiker kloyz fun Vilner *goen.
zikh oyfgeklibn tsu *kol-nidre
glaykh vi tsu an oyfshtand.
un tsvishn der tsunoyfgeklemter, *yom-tevdiker *eyde,
baflemlt zibn-farbik
mit di *tfiledike likhtn -
bin ikh oykh gevezn,
ikh,
der letster fun gezind.
nor nit ikh hob geshlogn zikh *mekhile
inem hartsn,
nor nit ikh hob gebetlt
shtiklekh teg un breklekh *mazl, -
vayl gornisht mer badarf ikh shoyn,
un iberik a bashitser...
dokh hot mir a laykht geton fun unter mayne hoytn
a tsankendike yortsayt-likht,
un blikndik derinen,
hot mayn harts aroysgeplatst
far emetsn a nontn,
vos hot mit kalte fligl
mir a bren geton dos *ponim:

"mit voser tsugegreytn veytik vestu mikh nokh nern,
un vifl hungerike glustn trogn dayne tseyner?
iz take dir mayn layb geshmak un honik - mayne trern?
un vilstu vos aroysbakumen, vi a funk fun shteyner?

mit zibn tempe shverdn hot geshlogn mikh dayn shtrofung,
mayn alter kranker tate hot aleyn di grub gegrobn...
mayn vayb iz, mit an eynikl baym brust - ir letste hofung,
avek vi tsu a *simkhe in dem kinigraykh fun robn.

finf zin hob ikh gehat a mol, vi finf getraye finger,
un zey hob ikh fartroyt mayn lebn nokh mayn toyt tsu shpinen.
*merakhem hostu zikh geven, gemakht mayn altkayt gringer:
host eyntsikvayz aropgehakt un mikh gelozt baym zinen.

un mikh, vi oyf *tsulehakhes, hobn shverdn nit tseshnitn,
un koyln - opgeklapt tsurik, un *sreyfes - nit getsundn;
vos esiker di vund, hob ikh vintsiker gelitn,
un du aleyn, mayn got, host zikh geshpiglt in di vundn.

farvos bin ikh geboyrn kegn viln maynem? vemes
geveyn hot mikh arayngetret in mos in mentshish-blinder?
oyb *emes, az du darfst azoy - to ver badarf dayn *emes?
nit ikh vel shlogn zikh *al-khet, s'iz du, s'iz du, der zinder!

vos ken ikh den farlirn mer, un vos kon ikh gevinen,
az mayn farloshn oyg shoyn ken nit vern faykht un glantsik? -
o, blind bin ikh gevorn, kon mayn toyt gor nit gefinen
un nit mayn eltstn zun, vos iz avek shoyn a yor tsvantsik.

vu nemt men oyf der velt a likht, *kedey khotsh eyn mol zen im
un visn, az es blaybt a shprots nokh mayne groye yorn?
gekusht volt ikh a freydiker di geselekh fun *genem,
un shtile ru volt oyfgeblit onshtot farkalkhtn tsorn".

di verter hobn nokh vi zhar
geotemt in mayn layb,
ersht ikh her, - a shturem fun geveyn
viklt zikh un virblt iber dekher,
tserayst zikh shtikervayz
un falt arop,
arop,
arop,
vi shteyner in a *thom...
un funem shulhoyf
trogt zikh a tseshnitener geshrey
aher in kloyz,
dershtikt di likht,
tsekhvalyet di *taleysim,
un hinter im
es shtromt arayn a kop,
dreyt zikh in a keslgrub
mit shvimendike orems,
trinkt zikh, vert nit,
nor zayn *kol
blaybt hengen vi a *khalef:
- *sakone!

oyf lipn farbrente,
bay yung un bay grayz,
blaybn di *tfiles
farfroyfn.
ayz.
in gloziker shayn
fun di shpliters *levone,
shpringt do arayn
di *khaye: *sakone.
a ris di lipn.
a bis di hent.
*sakone in kuper,
*sakone in vent.
glider
farratn dos alte gebeyn.
brider -
tseshpaltn. aleyn. aleyn.
layb oyf layb.
gedrey. gemish.
ot shpringt di *sakone
fun untern tish
glaykh in di *penimer!
ot, umgerikht,
brengt di *sakone
in vaksener likht.
brent.
falt.
farkhapt dos gebay.
*sakone in kloyz
un nokh mer - oyf der fray.
un shpitsike negl
vargn, vargn:
- loyf avek, vi a hunt mit a beyn,
mitn *nefesh,
ot yogn zey on
un zey veln *derhargenen!

... iz demolt farblibn in kloyz fun der *eyde
oyf zelbikn ort a *farakshnter zeyde
un vider gepoykt zikh in hartsn mit fayer:
- *bogadnu, *gozalnu, oy, foternyu trayer.
un emets in *khalofim-vayse gevender
iz vayter geshvumen tsu got oyfn shtender...
a driter - zikh tulyet in freyd un *shigoen
tsum shtul, vu amol iz gezesn der *goen,
bayst ayn mit di tseyn im un blaybt dortn lign!
un ze: oykh a kind, vos me darf nokh farvign,
a vorf geton fun di antloyfer *mistome,
es khlipet *kol-nidre un khlipet: o, mame!

un ikh nit fun ort, tsu der erd, a geshmidter
bin oykhet faran - der geshvoyrener hiter.
un kh'hob nit gehert dos geyog oyf di shtign,
dem gang fun der *shkhite, nor s'kind un zayn *nign.
un s'hot mikh getsoygn tsu shtarbn atsinder,
vayl kh'hob in dem khlipen derzen mayne kinder.

nor ven s'iz di *makhne mit biks un gepilder
in polish arayn, hot a *koyekh a vilder
a ris mikh geton vi a boym fun a gortn,
a ris geton, tsum *orn-koydesh, fun dortn
aroysgekhapt hob ikh di *toyre geshvind,
un onshtot di *toyre - bahaltn dos kind!

 - ב -


faran a getrank, vos du trinkst un du veyst nit
zayn shreklekhn *tam.
un ven s'fangt dikh dayn *shikres,
brent oys un makht blind dayne nakete *khushim,
iz meynstu: bist brenevdik nikhter,
banemst nit,
az du bist aleyn ot der fleyshener bekher
un trinkst dayne eygn tseyushete zaftn.
un alts, vos du zest, iz der *seyder
fun eybik:
dos frayvilik shpanen in rey tsu der *mise,
bagleyt mit bagnetn, vi dayne bashitser,
dos trakhtn derbay, az der gayst vet farblaybn...
az ergets vu lebt nokh a zun tsi a *korev,
az gut, vos oykh itster bistu nit elnt;
s'bagleytn dikh hayzer - farshteynte *makhshoves,
un geslekh,
un froyen mit bergike baykher...

un *kholemst, az bald vet geshen mit dir vunder,
glaykh vi du volst zikh aribergeklibn
in a *dire a tsveyter,
vos hot an aroysblik
tsu epes a ruikn, tsaytikn gortn.

nor ven s'hot mikh plutsem a shtolene *rege
bafaln di *opgeteyt-shikere glider,
vi s'lozt zikh arop a baneglter shparber
oyf der antdrimlter toyb in der nider -

hob ikh bagegnt mayn eygenem sharbn...
finger tsebrokhene tsien zikh, fregn,
un vi *Yekhezkl in tol fun di beyner
klapt mir a mekhtike zeung antkegn:

ayzerne vent kegn ayzerne shtern
tsoymen, baringlen an ayzerne *tfise.
do, vi an ayzerner plonter gedanken,
knoyln zikh kupes in ayzerner *gsise.

ver hot gebrakht zey in nakht fun *kol-nidre,
ver ken zey helfn, zey shtrekn an orem?
mir dakht s'hot an erdtsiter oyf a *bes-almen
a vorf zey geton oys di vermike *kvorim!

zaynen dos *meysim? zey reydn dokh, shmeykhlen,
untern likht fun a frostikn milkhveg...
un in a vinkl se tsitert a zoygling,
tsit zikh tsu mamisher brust, tsu ir milkhveg...

oyb nit keyn *meysim, vos vartn zey ruik
oyf sharbn-gekrakh, oyf bashtimter tseshterung?
yidn, di ayzerne vent zaynen shpinvebs,
yidn, akegn dem toyt a farshverung!

zoln zikh shlisn tsevorfene knokhns,
zoln a shlog ton gebundene shtromen!
letste tsum lebn un ershte tsum umkum,
lozt nit farshnaydn dem mekhtikn zomen!

morgn, ven royt vet a krey ton der *khurbn,
veln, vi tirn zikh efenen griber...
yidn, se nart aykh fun vaytn a *kishef,
farbrent zayne oygn un shprayzt im ariber!

- ג -


in mitn der nakht, ven aroyf tsu di shtern
hobn getsoygn zikh hunderter otems,
vi knekht oyf di kni,
un s'zaynen di *makhnes gelegn farshtarte
mit *penimer kegn gekreytsiktn *goyrl -
hob ikh geshvebt tsvishn knoylike *gufn,
un zey, vi a shpiglrod,
hobn gedreyt zikh
un yeder bazunder -
a teyl fun mayn oyszen:
der *zokn in *tales,
fardavnt vi frier,
(er hert nit keyn ziftsn,
gezang fun *malokhim...)
di mame vos drikt tsu ir hartsn a pustkayt,
a por in baheftung
(*mistam - *khosn-kale).
a yidl, vos hengt oyf a hok
vi in yatke.
un der,
baym bahaltn zayn gold in a knipl...
a man mit a golmeser tsvishn di finger,
der *bokher, vos zingt:
"dos vet zayn shoyn der letster".
un di froy mitn ofenem klapikn layb,
vos varft zikh in falike
kegn *levone.
s'hot mir gedakht:
ikh bin yeder bazunder,
in itlekhns layb
bin ikh blutik farknotn.

-ד -


nor do hot mayn esiker blik zikh farshpizlt
oyf epes a *ponim - un s'fayft shoyn un rizlt
di benkshaft - a flam unter ayz.

fun tunkl dos *ponim kvalt oyf mir bakenter,
- *levone, aroys funem volkn, kum nenter!
geshvinder - dos *ponim balaykht!

*levone balaykht, un a virbl mit funken
es dreyt zikh alts tifer, in *moyekh farzunken
un dreyt dort arayn di geshtalt.

un s'tut mir a plats, vi a shoyb, di *neshome:
- s'iz er, mayn farshvundener zun, s'iz mayn Yome!
ikh hob dokh bagert im tsu zen...

bagert - un atsind iz *mekuyem di *tfile,
atsind farn *sof, un er veys nit *afile,
un ze, vi er drimlt in ru:

di bakn - fardart, oysgenogte fun veyen,
un tunkl un bleykh, vi a shotn oyf shneyen,
un vintik farkoltnt di bord.

vi elnt es voglt der kneytsh oyf zayn shtern!
di shpitsike hut - mit a blut-roytn shtern,
un s'layb in tsefliktn shinel!

lipn in fiber,
*meshuge far freyd,
shrekt im nit iber
mit ayere reyd,
zol er nokh drimlen, drimlen...
zol er koym shpirn,
vi libndik zis
tut ir barirn
di vundike fis
mit nit keyn geredte verter.

fun vanen? ver hot im
ahertsu gebrakht?
vi loyter zayn otem
bafliglt di nakht,
di nakht fun *kol-nidre!

shtiler, nit fregn,
kh'bin vider aleyn.
di nakht nemt mir zegn
mit zeg fun geveyn,
shoyn ibergezegt mayne verter...

ikh gaf un batrakht in der *tfise mayn *shokhn;
alts azoy ofn, un alts iz geheymish...
di aplen
vi likht durkh a nepl zey tsaplen,
di breytlekhe nozfligl fokhen, fokhen,
zey hobn dershmekt epes heymish
gebeyn,
er kon nokh a brokh ton mayn maske fun shteyn
un derfiln di oygn vos brenen.

neyn!
er tor nit zayn tatn derkenen.
toyznt mol shverer vet zayn der tsesheyd,
ikh muz farhakn dem *sod in a furem.
vayl faran aza freyd, aza *samike freyd,
vos iz in farglaykh iz a shpilkhl *yisurim.

- ה -


ikh:
zayt *moykhl, *efsher helfn aykh? di nakht
iz blendik-vays, vi okorsht oysgegosn
volt emets aykh tsufusns di *levone.
un inem likht iz daytlekh tsu bamerkn
a shnirl blut, zikh driblendik in shvartsn
fun oyfgeplatste vundn oyf di fis, -
mayn fraynt, ikh vel aykh helfn zey farbindn.

mayn zun:
a dank, zol beser oysrinen in gantsn.
aleynvilik zikh rateven fun *goyrl,
s'iz beser vi durkh zey...

ikh:
nito keyn beser.
es iz der morgn keynems keyn farmeg nit,
azoy iz ale mol geven - oykh itst.
un ir, - zayt shtark, nit yogt avek dem viln:
ir lebt, iz lozt nit oysrinen dos blut.
s'hot faynt di froy -
gevoynt tsu zayn gefangen,
farkert vi mir...
un vos es vil der morgn,
dos iz a *sod,
vos morgn veyst aleyn nisht...

mayn zun:
kh'bin nit gevoynt tsu trakhtn azoy tunkl.
der *sod iz klor. un ofn iz der morgn.
ven s'kayklt zikh der barg-shtrom barg-arop,
iz vet er nit derkayklen zikh aroyftsu.
ikh hob nit *moyre farn toyt. ir zet?
a krigsman bin ikh, kh'bin a roytarmeyer,
es hobn shtendik toytn mikh bagleyt,
vi es bagleyt a raytndikn yeger
a *makhne hint.
un s'iz mayn layb geven tsu ale tsaytn
a gut geshmidter, oysgepruvter pantser.
un hakt im durkh dem *soynes beyze koyl,
iz demolt mit der blanker shverd zikh ranglen.
un falt aroys di shverd - iz mit di hent,
az yeder finger zol a meser vern.
tsebrekhn zikh di mesers - iz a shprung,
un mit di tseyn dem gorgl im tseflikt.
un hob ikh altsding ongevoyrn - demolt,
a ruiker, nit oyfshteyn shoyn fun ort.

nor knekhtish, on a haft iz itst der viln,
ot lig ikh do in shtot fun mayn geboyrn,
di fis adurkhgevundikt, un ikh vart...

ikh:
ir zent a Vilner?

mayn zun:
ye, ikh bin geboyrn
in Zavls hoyf, me ruft mikh Yome Kagan...
vi gliklekh volt ikh zayn, ven tsu mayn oyer
dergreykhn volt a grus fun tate-mame,
a grus fun zey tsu mir - un nit farkert.
di libshaft, ayngeloshn in mayn layb,
volt vider zikh tseglit in frishe farbn...

ikh:
ken zayn, der tate lebt, vart oyf, ikh ken im...
kh'hob grod gevoynt in zelbn hoyf, tsuzamen,
men ruft im *Zkharye... ha?

mayn zun:
azoy azoy...
ir hot gezen mayn foter? iz gevis
dokh ayngeboyert zayn geshtalt in ayer!
dernentert zikh, un lozt mikh im derfiln!
tsi hot er ven geredt...

ikh:
er hot nit eyn mol
dertseylt mir take vegn eltstn zun...
vi lang shoyn hot ir nit gezen dem foter?

mayn zun:
mit tsvantsik yor tsurik bin ikh antlofn
tsu kemfn mit Petlyuren oyf Ukraine.
dershlogn im - un dortn shoyn farblibn.
geboyt a heym. zikh oysgezukht a vayb,
gelernt shpeter in der akademye
un nit farbitn keyn mol dem shinel...
fargesn hob ikh, az me ruft mikh zhid,
fargesn, az men ken nokh nit fargesn...

un koym iz vokhn etlekhe ariber,
ven hinter Kiev, in a groyser shlakht
farvundt hot mikh der ekldiker *soyne,
dernokh - in mayn geboyrn-shtot fartribn.
un do hot zikh aroysgebrit a *moser
un ongevizn mit a shtekn: "yener
iz nit fun undzer shtam". un demolt hot men
a shpitsekhike late ongenodlt
oyf hoyln layb mayns un gebrakht aher
tsuzamen mit a blinder *makhne yidn,
vos hot mayn *guf getrogn oyf di hent,
vayl geyn mit zey hob ikh nit mer gekent...
atsind - vos zol ikh ton? ikh veys, az morgn
farkiln vet vi blay mayn letster otem.
kh'bin shtolts vos ikh vel shtarbn, vi a yid,
mit alemen in eynem... nor far vos
gelozt hob ikh zikh fangen vi a *khaye -
un ven der *guf iz durkhgekoylt gevezn,
zikh vayter nit geranglt khotsh
mit eygenem gedank
un oysgeklibn gnod -
ot dos iz shreklekh!

ikh:
nit ale mol tut gutskayt der gedank.
faran a *rege - vert a shtroy der viln
un shreklekhkayt iz on a grunt vi freyd.
far vos, mayn liber, zukht ir nit keyn vort,
a vort, vos zol araynzapn di *gsise
fun tsener, toyznter *hamoynim yidn.
vos nit men hot farvundt zey in a shlakht,
nor lebedike shpanen zey gehorkhik
tsum toytntol, vi ikh, vi zey, vi ale,
tsi zent ir oysderveylt, tsi zent ir beser?

mayn zun:
far mir iz *koydem kamf, ikh bin a kriger...

a *rege frier hot zikh mir gevizn
durkh drimldiker neplshayn, mayn tate.
hot oysgezen vi ikh, in zelbe yorn.
un reyd hot er geredt vi ir, a tsufal!
nor ikh hob im gebetn: tate, tate,
a meser nem un efn mir di brust,
es zol fun dort aroysflien mayn lebn -
vi s'flit aroys a foygl fun a brenevdiker shtayg.
atsind volt ikh es betn aykh, a fremdn - - -

- ו -


un demolt hob ikh oyf mayn tsung derfilt tseshtoysn gloz,
oyf zeyer sharf - tseshnitn mayne verter in *bizoyen.
zayn blik hot mit di hor gerisn glaykh vi bintlekh groz.
ikh hob geshtumt, un shtumendik hot got gehert mayn voyen:

... host vider zikh gezetikt mit mayn yomer dem geheymen,
fun mir vebstu aroys dem *eyn-sof fun *yisurim!
farvos bin ikh nit royer leym, a teyl fun dayne leymen?
far vos iz dir mayn gayst a toyte oyg, farkhapt in shturem?

gebetn hob ikh - hostu mayn gebet in fleysh farknotn.
gefunen im - dem letstn zun, gefunen - *erev *gsise.
a shotn kh'bin gevorn. grizhen dayne hint dem shotn,
balekn zikh in *tayneg, vi mit kandltsuker zise.

tsi bin ikh dir a *moshl bloyz? barekhn zikh, barekhn:
mit gal vel ikh farshpayen dir dayn kvalndikn *seykhl.
tu rateven mayn kind - anit vel ikh im do dershtekhn,
dershtekhn oys *nekome mit gezang un mit a shmeykhl.

o, rateve! un hundert mol bin ikh dokh greyt tsu shtarbn.
farshtel zikh far a *shoymer, oder brekh adurkh dem toyer.
antplek, az du bist do, un her dem duner fun mayn sharbn!
anit vet dikh farshiltn mayn aroysgeplatster troyer!

un kh'vel a lange foyst a heyb ton biz tsu di *mazoles:
- du bist a *roshe! al dayn gnod un gutskayt iz a lign!
un vi a hoyz vet aynfaln di velt unter di *kloles,
in eynem veln mir *farsarfet lign!

- ז -


in fibershrekn loyert dos geher
oyf mindstn entfer. trit. *simonim.
ikh fil dem opgrunt fun a kleyner trer,
di nakht tsegeyt, vi *khelev oyf mayn *ponim.
*levone zoygt zikh ayn in vent, in tsigl.
der *mizrekh glit antkegn mir vi shtol.

ikh tap di akslen: *efsher zaynen ongevoksn fligl...
(kh'volt opgerisn zey far im!),
un varf zikh mit a mol
oyf dr'erd: tsi trogt zikh nit a shtim,
a vort, a nomen?
di erd iz lebedik, nor on a tsung...
der vays-tsegliter shtol tsegeyt in shtromen,
es klapt der shleyf. a pastke vert der oyer.
tsi shmeltst zikh nit di *tfise, vi a vaks?
tsi ken a *nes nit durkhdringen a moyer?
tsi ken a groz nit gebn a tsevaks
in vald-gevild, az keyner ken nit khapn?...

sha.
di *khushim varfn zikh foroys, foroys
dertapn
dem *reyekh fun dem shvebndikn oysleyzer! tsuglaykh
trogt zikh mir di oysleyzung antkegn,
vi a shtiler taykh
tsvishn yomerdike bregn;
ikh shtrek a hant, vil onkhapn mayn got!
a *rege... nokh eyn tsi... ikh hob im... ot - -

un durkhn hoyf, in broyner uniform
un eydlshteyner onvuks oyf di hent,
mit ern-kreytsn oyfn rekhtn orem
un blikn tsu der erd aropgevendt, -
bavayzt zikh mir der daytsh... di shtivl glantsn
mit ekhtn arishn kolir.
di mentshn-maske - nit keyn tsuk un rir -
farshteynert, on a kneytshele in gantsn;
a kalbn-fisl mit a langn ek
fun beygevdike drotn foystik halt er.
mit dem iz er gevoynt, a mirml-kalter,
tsu ton a shnit, a fayfndikn vek
di zhipike *korbones farn shisn,
er hot zey eygntlekh dokh lib, gevis!
a nayer gold-medal iz der gevisn!
un zet er, on a zayt, a meydls fis,
- tseshpreytn zikh bay im di nozlekh: yene
vet muzn im aleyn gehern bald!
tsuersht - a koyl, zi tsaplt zikh, zi falt,
un falndik - vi ayngenem di stsene!
a khap ton zi... nor glaykh iz er bahersht
es ken nokh emets zayn gedank derhern,
far im iz di kolektsye blut tsuersht,
keyn lebediker tor dos nit bagern!

un mit a mol: a baytshiker gehoyl:
"tsuzamen oyfshteyn!" un di mide yidn
zey nemen shpringen fun dem groyen knoyl,
vi emets volt zey hant in hant farshmidn.
un durkhn ayngeglivertn shpalir
marshirt der har. dos *ponim roz, baginik:
"ikh bin der kinig ayer, knit far mir
un shrayt derbay: zol lebn undzer kinig!"
di mase gleyzt. me kukt zikh on dernebn;
s'iz shtil. nor shtum geboyrene, mir dukht,
bakumen *loshn un me shrayt: "zol lebn!"
un faln oyf di kni, un yeder zukht
dem kinig tsu gefeln: *efsher... *tomer...
un er aleyn, fun keynem nit bagleyt,
er lozt zikh oyf di rukns kalterheyt,
un s'fayft zayn baytsh in lakhikn geyomer.

un shprayzndik oyf krekhtsndike beyner
mit zikhern gebiterishn trot,
bamerkt er tsvishn dem *hamoyn, az eyner
hot nit derfilt zayn kiniglekh gebot
un ligt oyf dr'erd, un s'brent in zayne vundn
di zun, vi in frimorgedikn toy.
un glaykh vi tsu di fis im tsugebundn,
an alter man, shoyn vakldik un groy -
der tate lebn zun. dem kinigs *ponim
farodert zikh, vi a geheyme shpin
volt oyfgefedemt dortn ir geshpin:
tsi vidershpenikt emetser dem tron im?
un mitn kalbn-fisl glaykh a shnit:
"azoy! faran aza vos shtelt zikh kegn?
s'gefelt mir... nit gezen aza *min yid" -
un s'gibn zikh elektrish a bagegn
di blikn zeyere: a *rege... tsen...
se halt nit oys der kinig... vert dertsernt:
- "ver bistu, hunt, ver hot dos dikh gelernt?
a royter shtern gor? iz lomir zen,
vi s'vet aza fundestvegn zikh bukn". -
nor plutsem: khlyup... in kinig falt a shteyn,
a shteyn mit shand in morde im getrofn
fun dem tsunoyfgebrokhenem gebeyn,
vos kukt dem toyt antkegn kalt un ofn.
der har iz bleykh, tsetumlt finger tsukn.
se falt zayn kroyn! er vil a shray ton: vekhter!
un khapt dos vort tsurik. es kumt a grilts,
gemisht mit *moyre, *tayve un gelekhter,
di bleykhe lipn vern bloy vi milts,
un ven bagnetn, dakht zikh, nit gerufn,
derlangen fun di vinklen zikh a trog,
bashitst er mit di orems beyde *gufn,
er iz nokh har, zayn ere hot a vog,
er vet aleyn bafrayen zayn *retsikhe!
un nit azoy zikh, mit a shnit, a shos...
es shlenglen di gedanken gikhe, gikhe,
un s'kumt di paynikung in fuler mos:

"di tsinger vel ikh oysshnaydn aykh beydn,
un ir aleyn vet hern zeyer shtim!"
nor bald fargeyt *rakhmones in zayn reydn,
in gnedikayt farvandlt zikh der grim:
er tsit aroys fun zilbersheyd a shmoln,
a gildenem kinzhal, er beygt zikh tsu
un git mir im gelasn: - "tu dos du,
un s'vet dayn kop mit gornisht nit batsoln".
un demolt... vi es hot nor der kinzhal
barirt mayn dlonye, hot in mir a tsveyter
in tifster tifenish geton a shtral,
a heyb gegebn mikh, vi oyf a leyter.
ikh hob derzen in shtolenem geshpigl
mayn letstn zuns farlofene shvartsaplen.
keyn oysleyzer nito un nit keyn fligl, -
di roye glider shlaydern zikh, tsaplen.
tsukopns vart der shmeykhldiker *talyen,
un fayft zikh tsu a foygl oyf a tsvayg...
er't aynnetsn mayn zun di hor un smolyen,
farpaynikn mit doktershn getsayg!
un got aleyn hot nit gehert mayn *tfile,
er hot geshlosn *shutfes mitn kat.
mit dem vil er zikh opfastn nokh *nile,
mit mayne zin di fir iz er nit zat.
un mit eyn shprung hob ikh dos blanke ayzn
mayn letstn zun arayngezetst in brust!
- azoyns ken ton dayn tate un bavayzn
far dem, vos hot dikh paynikn geglust! -

- ח -

[F, P: ט]


un vos geshen iz vayter? s'hot di erd zikh nit geshpoltn,
di zun iz nit aropgeshprungen mitn kop oyf shteyner.
nor toytnvogns hobn undz arumgetsoymt vi volkns,
ayngeshlungen,
un gebrakht ahintsu,
vu kroen hobn zikh a heyb geton mit opshay,
zikh ongehangen vi a shvartse frukht
oyf gele tsvaygn,
dervartndik a naye,
raykhe *sude.

un ven der koyl-heysherik
hot vider mikh gemitn, -
tsi iz er demolt zat geven,
tsi mayn fleysh tsu zoyer, -
iz mikh, dem lebn-blaybikn,
a shvartse kro bafaln
un khotsh ikh hob geotemt,
hot zi mikh gepikt in shtern...

 * *

azoy hot in a yor arum dertseylt mir
in geto, tsu *kol-nidre, er aleyn,
der *ievdiker yid un opgesheylt mir
dem *goyrl zaynem bizn same beyn.

un ruik zayn *kol,
vi a kvelkhl in tol,
bay nakht mit *levone bagosn.
un ikh hob gelakht:
"ver't gevunen di shlakht?"
un zayn *goyrl in mir ayngeshlosn!

<farendikt dem 6tn februar 1943 in Vilner geto>