mayses far yidishe kinder II-9: dos dreydl

dos dreydl

geshribn in yor 1903

dos dreydl

  A

mer fun ale mayne *khaveyrim in *kheyder un mer fun ale yinglekh fun der gantser shtot un mer fun ale mentshn oyf der velt - hob ikh lib gehat mayn *khaver Beni Meir Polkovoys.
dos iz geven a *min libshaft mit a modner tsugebundnkayt mit a *moyre-hobn in eynem.
lib hob ikh im gehat derfar, vos er iz geven shener un kliger un *beryesher fun ale yinglekh, un tsu mir iz er geven tsugelozt, getray, zikh ayngeshtelt far mir, gegebn petsh, gemakht a "*pezer" mit a "*shalsheles", dos heyst, gerisn far di oyern ale yinglekh, vos hobn mikh gevolt zatshepen.
un *moyre hob ikh gehat far im derfar, vos er iz a groyser un shlogt zikh.
un shlogn hot er gekont, vemen er hot gevolt un ven er hot gevolt, *makhmes Beni iz geven der elterer, der grester un der raykhster fun ale yinglekh in *kheyder.
der foter zayner, *Meir Polkovoy, khotsh er iz geven nisht mer vi a polkovoy shnayder, iz er ober geven derfar a yid a *nogid un hot geshpilt in shtot a role fun a sheynem *balebos: gehat a sheyne shtub un a shtot in *mizrekh-vant (di drite funem *orn-koydesh), *Peysekh, di beste *matse-shmure, *sukes - dem shenstn *esreg, *shabes genumen tsu zikh an *oyrekh.
a *nedove gegebn di shenste, a *gmiles-khesed getrogn akegn, di kinder opgegebn tsu di beste *melamdim - *bekitser, *Meir Polkovoy hot zikh "gementshlt", gevolt vern a *balebos tsvishn ale *balebatim, zikh aynshraybn tsvishn *khevre - nor blote!
nisht azoy gikh koyft men zikh ayn bay undz in *Kasrilevke in *khevre arayn, nisht azoy gikh fargest men bay undz in *Kasrilevke yenems *yikhes.
fun vanen er shtamt aroys.
a shnayder meg zikh "mentshlen" tsvantsik yor *keseyder, oysfaynen zikh oyfn shenstn *oyfn, vet er bay undz in *Kasrilevke blaybn shnayder.
nishto gor, meyn ikh, aza zeyf oyf der velt, vos zol konen opvashen bay undz dem dozikn flek.
akh! vifil, meynt ir, volt, a shteyger, *Meir Polkovoy gelozt zikh kostn, me zol im oysmekn dem nomen "Polkovoy"?
dos umglik zayns iz geven, vos a familye hot er getrogn nokh toyznt mol erger, vi der nomen.
shtelt aykh for, az in pas iz er geshtanen farshribn: "Kanyevski Meshtshanin *Meir Movshovitsh Teletse".
a merkvirdike zakh!
*Meirs elter-elter-zeyde, zol hobn dortn a likhtikn *gan-eydn, vos iz *mistome geven oykh a shnayder, az s'iz gekumen tsum oystrakhtn zikh a familye, hot er gor nisht gekont gefinen keyn laytishern nomen;
nekhay-bi volt er geheysn, me zol im farshraybn: "Fingerhut", "Untershlak", "Knipnodl", "Groyslate", "Langerston" - *afile oykh nisht azelkhe sheyne nemen, nor gor nisht, zey hobn khotsh a *shaykhes mit shnayderay.
ober Teletse!
vos iz im gefeln gevorn a teletse?
vet ir zogn: *lemay Bik?
s'iz den nishto keyn mentshn, vos trogn dem nomen Bik?
zogt aykh ober vos ir vilt - Bik un Teletse zenen take fun eyn *yikhes, s'iz ober fort nisht dos;
Bik iz fort nisht Teletse...
nor mir kern zikh um tsu mayn *khaver Beni.

  B

geven iz Beni a fayn *bokherl, a pempikevater, a rabetinyer, mit gele shtekhedike hor, mit vayse pekhke beklekh, mit shitere tseyndlekh un mit modne royte bulbevate oygelekh, vi bay a fish.
di dozike bulbevate oygelekh hobn *tomed geshmeykhlt un gekukt *mamzeyrish, un dertsu hot er gehat a farrisn nezl, azoy, az dos gantse *peniml hot oysgezen bay im, vi bay a groysn *azes-ponim - un dokh iz mir dos dozike *peniml *davke gefeln, un mir zenen gevorn mit Benin *khaver fun der ershter *sho on, vos mir hobn zikh derkent.
di ershte kentshaft undzere iz geshlosn gevorn untern tish, zitsndik mitn *rebn baym *khumesh.
az di mame hot mikh gebrakht tsu firn in *kheyder, hob ikh getrofn dem *rebn, a yid mit gedikhte bremen un mit a shpitsekhiker yarmlke, zitsn mit ale *talmidim baym *khumesh iber der *sedre *Breyshis.
nisht gemakht keyn lange *shies, - opgebn ekzamen hot men nisht gedarft, tsushteln metrikes oykh nisht, - hot mir der *rebe a zog geton:
- krikh ahintsutsu, oyf yener bank, tsvishn yene tsvey yinglekh.
un ikh bin aroysgekrokhn oyf der bank, zikh arayngekhapt tsvishn tsvey yinglekh un hob shoyn geheysn a "tsugenumener".
keyn bazundere *shmuesn tsvishn mayn mamen mitn *rebn hot oykh nisht gedarft zayn.
s'iz bay zey geven an opgeredte zakh nokh fun *yom-tev.
- gedenk zhe, zolst zikh lernen, vi se geher tsu zayn! - zogt tsu mir di mame, shoyn shteyendik bay der tir, un dreyt oys nokh a mol dem kop tsu mir un kukt, kukt oyf mir mit gefil, oysgemisht mit freyd, libshaft un *rakhmones.
der mames kuk farshtey ikh zeyer gut: zi hot *hanoe, vos ikh zits tsvishn *balebatishe kinder un lern, un se tut ir vey dos harts, vos zi darf zikh mit mir sheydn.
ikh bin zikh *moyde, az mir iz geven oyfn hartsn a *sakh freylekher, vi mayn mamen;
ikh zits tsvishn azoy fil naye *khaveyrim, keyn *ayn-hore, vos batrakhtn mikh un ikh batrakht zey - mir batrakhtn zikh eyns dos andere.
nor der *rebe lozt undz lang nisht zitsn on arbet.
er tseshoklt zikh un shteyt oys oyf a *kol, mit a *nign, un mir ale - nokh im, eyner ibern andern, oyf *kole-koyles:
- [Gn. 3.1]  והנחש - un der shlang! היה - iz geven! ערום - kliger! מכּל - fun ale! חיה - *khayes! השׂדה - funem feld! אשר- vos! עשׂה - er hot geton!
yinglekh, vos zitsn azoy noent eyns mitn andern, khotsh zey shoklen zikh un shrayen, vi iz dos meglekh, zey zoln nisht vern bakant, zikh durkhvarfn mit a por verter khotsh?
un s'iz take azoy geven.
Beni *Meir Polkovoys, vos iz gezesn mit mir in eynem shtark tsunoyfgekvetsht, pruvt mikh frier mit a knayp far dem fus un kukt zikh iber mit mir mit di oygn, un nokh dem tseshoklt er zikh shtark un zingt glaykh mitn *rebn un mit undz ale oyf a *kol dem *khumesh un varft arayn zayne eygene verter, *beze haloshn:
- והאדם - un der mentsh! ידע - hot bavust! na dir aveket di dozike kneplekh! את חוה - *Khaven! אשתּו - zayn vayb! gib mir a bokser, vel ikh dir gebn a tsi fun mayn papiros!
un ikh fil emetsns varem hentl in mayn hant, un ikh tap on etlekhe kleyne, glate, glitshike hoyzn-kneplekh.
ikh bin zikh *moyde, az nisht ikh darf kneplekh, nisht ikh hob boksern, nisht ikh roykher papirosn.
nor mir iz gefeln der doziker aynfal, un ikh entfer im mitn zelbn *nign, vos er, un shokl zikh glaykh mit ale:
- [Gn. 4.1] ותּהר - un zi iz trogedik gevorn! ver hot dir gezogt! ותּלד - un zi hot gevunen! az ikh hob bay zikh boksern?...
un azoy hobn mir zikh *ibergeshmuest di gantse tsayt, biz der *rebe hot, *a ponim, ongeshmekt, az khotsh ikh shokl zikh gants geshmak, nor der kop iz mir nisht baym *khumesh;
hot er mikh plutsem gegebn a khap oyf der ventke, tsum ekzamen heyst dos:
- zog nor, du! her nor, vi azoy heyst du dortn?
du muzt *avade visn, vemens zun iz geven *Kayen un vi azoy hot geheysn *Kayens bruder?
di dozike *klots-kashe hot mir oysgevizn azoy vild, glaykh vi me volt mikh, a shteyger, plutsem a freg geton: ven iz oyfn himl a yarid? oder vi azoy makht men fun shney gomlkes un zey zoln nisht tsegeyn? - az *besakh-hakl iz mir nor der kop geven ergets veys ikh vu - untn, bay di kneplekh.
vos kukst du oyf mir azoy? - fregt mikh der *rebe. - du herst nisht, vos me redt tsu dir?
ikh freg bay dir, zolst mir zogn oyf a vayle, vi azoy hot geheysn *Odem horishn *Kayens foter, un vos hot zikh ongekert mit *Kayenen zayn bruder *Hevl, vos *khave hot zey gehat?
ikh ze, ale yinglekh shmeykhlen, shtikn zikh far gelekhter, un farshtey nisht, vos lakht men do?
- zog, narele, az du veyst nisht, vorum mir hobn dos nokh nisht gelernt. - sheptshet mir Beni oyfn oyer un shturkhet mikh mitn elnboygn.
un ikh folg im un zog im nokh vort bay vort, vi a popugay, un in *kheyder vert a gelekhter bizn himl.
"vos lakhn zey?" - trakht ikh mir un kuk oyf di kinder un oyfn *rebn, vi zey katshen zikh far gelekhter, un *beshas mayse leyg ikh iber untn di kneplekh fun eyn hant un der anderer: dort iz punkt a halb tuts.
- anu, vayz nor, *bokherl, okorsht di hentelekh dayne!
vos tust du dortn mit zey? - makht tsu mir der *rebe un boygt zikh on tsu mir untern tish...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ir zent dokh kluge kinder, farshteyt ir dokh shoyn *mistome aleyn, vos far a *min *psak ikh hob gekhapt fun mayn *rebn oyfn ershtn aroysfor mit di kneplekh!

  G

shmits farheyln zikh, *bizyoynes fargesn zikh.
ikh mit Benin zenen mir gikh gevorn gute brider, ober vos gute brider heyst - *nefesh akhes, gor vi andere tsvey.
ot vi azoy di *mayse hot zikh getrofn:
gekumen oyfn anderen tog in *kheyder arayn, mitn *khumesh in eyn hant un mitn onbaysn in der anderer hant, hob ikh getrofn *khevre shtark hoferdik, freylekh, dos, vos vert ongerufn *begilufn.
vos iz di *mayse?
a *gdule - der *rebe iz nishto!
vu iz er?
avekgegangen ergets oyf a *bris, in eynem mit der *rebetsin.
dos heyst, *kholile nisht in eynem;
a *rebe geyt keyn mol nisht in eynem mit a *rebetsin.
frier geyt der *rebe, un nokh dem, hintn, geyt nokh di *rebetsin.
- a lomir zikh vetn! - ruft zikh on eyn yingl mit a bloyer noz, *yeshue-Heshl heyst er.
- tsu vifil gevet? - zogt der anderer, Kopl-Bunem, a yingl mit a tserisenem arbl un se zet zikh aroys der shpits funem shvartsn elnboygn.
- tsu fertl funt boksern.
- loz zayn tsu fertl funt boksern.
iz vos, zogst du, lomir horkhn?
ikh zog, az mer vi finf-un-tsvantsik vet er nisht oys'haltn.
- un ikh zog - zeks-un-draysik!
- zeks-un-draysik?
ot veln mir bald zen!
*khevre nemt im!
ot azoy hot oysgekomandevet *yeshue-Heshl mit der bloyer noz, un etlekhe yinglekh mit a mol hobn mikh a nem geton, vi der *ruekh dem *melamed, mikh anidergeleygt oyf der bank, un *davke mitn *ponim aroyf.
tsvey hobn zikh gezetst mir oyf di fis, tsvey - oyf di hent, eyner hot mir tsugehaltn dem kop, ikh zol zikh nisht dreyen, un nokh eyner hot ongeshtelt akurat akegn mayn noz tsvey finger fun der linker hant (*a ponim, er iz geven a livak, a gelinkter!);
di tsvey finger hot er tsunoyfgeleygt, vi a beygele, eyn oygl a bisl tsugemakht, dos moyl halb geefnt, un genumen mir shneln in noz arayn - ober vi azoy, meynt ir, shneln?
yeder shnel hot mir gegebn tsu zen zikh mitn tatn fun yener velt.
*rotskhim! koylers! vos hobn zey gehat tsu mayn noz?
vos hot zi zey geton?
vemen hot zi geshtert?
vos hobn zey oyf ir derzen?
a noz vi ale nezer!
- *khevre, tseylt! - komandevet *yeshue-Heshl. - *akhes veakhes!
*akhes ushtayim! *akhes vesholesh!
nor plutsim...
*kimat ale mol, zint di velt shteyt, trefn zikh ale *nisim plutsim.
*lemoshl: me se treft zikh *kholile an umglik mit a mentshn, *gazlonim faln on oyf im in mitn feld, bindn im di hent arunter, sharfn on dos meser un heysn im zogn *vide;
un same demolt, ven me vil shoyn makhn khik, trogt es on plutsim a stanovoy mit a glok - di *gazlonim tseloyfn zikh, un yener vert *nitsl, heybt oyf di hent tsu got un bentsht nokh dem *goyml.
mit mir un mit mayn noz iz oykh azoy geven.
ikh gedenk nisht akurat, tsi baym finftn, tsi baym zekstn shnel hot zikh geefnt di tir un s'iz arayngekumen Beni *Meir Polkovoys un *khevre hobn mikh bald opgelozt fray, geblibn shteyn, vi di statkes, un Beni hot zey genumen eyntsikvayz tsu der arbet: er hot zey ongenumen itlekhn bazunder bay di oyern, gut ongedreyt, gemakht derbay mit a *nign: "*peze---r!" oder "*shalshele-----s!!!" un *beshas-mayse gezogt alemen mitn eygenem *nusekh:
- nu? haynt vest du shoyn visn, vos heyst zatshepen an *almones a yingl?
fun demolt on hobn shoyn *khevre mer nisht tsugerirt zikh, nisht tsu mir, nisht tsu mayn noz;
zey hobn *moyre gehat zikh onheybn mit an *almones a yingl, vos Beni *Meir Polkovoys iz zayn *khaver, zayn oysleyzer, zayn bashitser.
 
  D

"der *almones yingl" - keyn ander nomen hob ikh nisht gehat in *kheyder.
vos epes "der *almones yingl"?
*makhmes mayn mame iz geven a yidene an *almone, zikh durkhgeshlogn aleyn mit ir eygener horevanye, gehaltn a bakaleyne kleyt, vos mer fun alsding iz dortn geven, vedlik ikh gedenk, krayd un boksern - di tsvey *minim, vos hobn a sharfn opgang bay undz in *Kasrilevke: krayd badarf men hobn oyf shmirn di shtiber, un boksern iz a nasheray, vos iz i zis, i es geyt a *sakh oyf der vog, i es kost volvl.
*kheyder-yinglekh brengen oys deroyf dos gantse gelt fun di onbaysns mit di mitiks, un di kremer bay undz tsien derfun sheyn *parnose.
*beshum *oyfn hob ikh nisht gekont farshteyn, far vos di mame klogt zikh shtendik, zogt, az es trogt ir koym-koym oyf kleyt-gelt un oyf *skhar-limed.
un vos epes grod *skhar-limed?
vu zenen di iberike zakhn vos a mentsh badarf hobn, *lemoshl, esn, a kleyd, a shukh, *ukhdoyme?
der gantser kop irer iz gelegn inem *skhar-limed: "az got hot mikh geshtroft, zogt zi, un hot tsugenumen bay mir mayn man, aza man, un mikh gelozt an *almone, a yunger, eyne aleyn, vil ikh khotsh, az mayn zun zol konen gut lernen.
vos zogt ir oyf dem *moshl?
ir meynt *efsher, az zi iz nisht gegangen ale mol in *kheyder arayn gevor vern, vi azoy ikh lern?
fun davnen *shmuest men nisht, az zi hot akhtung gegebn oyf mir, ikh zol davnen ale tog.
zi hot mikh gor gevolt aynredn, ikh zol zayn khotsh halb, vi mayn tate, *olev-hasholem, iz geven.
un ale mol, ven zi hot zikh gut tsugekukt tsu mir, flegt zi zogn, az ikh bin in gantsn "er", mir tsu lange yor.
un *beshas mayse zenen bay ir di oygn geven vi banetst, un modne farzorgt iz geven dos *ponim irs, batsoygn mit a shvartsn troyer.
loz er mir *moykhl zayn, der tate mayner, oyf yener velt.
ikh hob im nisht gekont farshteyn, vos iz er geven far a mentsh, vos, vedlik di mame dertseylt zikh on fun im, flegt er *keseyder oder lernen oder davnen?
shoyn zhe hot im keyn mol nisht getsoygn, vi mikh, in droysn aroys zumer in der fri, *beshas di zun brent nokh nisht azoy shtark, heybt ersht on aroystretn oyfn groysn himl, shpatsirt mit a groys aylenish, vi a fayeriker *malekh in a fayeriker karete mit fayerike ferd, vos s'iz ummeglekh tsu kukn zey in zeyere shtark loytere, brenendike, gingoldene *penimer?
vos far a *tam, freg ikh aykh, hot in aza getlekhn frimorgn dos vokhedike davnen?
vos far a *tam hot nokh dem dos zitsn un lernen inem engn vistn *kheyder, *beshas di gingoldene zun halt in rekhtn smalyen, ongliendik di erd, vi an ayzerne skovrede?
demolt tsit dos aykh gor ahin, arop-barg, tsum taykh, tsu yenem sheynem taykh, vos iz badekt fun oybn mit grinem, un a modner *reyekh, a *reyekh fun shvitsbod, lozt zikh hern fun der vaytn.
demolt glust zikh aykh oyston zikh oyf der gikh un araynshpringen hekher halb in dem ongevaremtn vaser, vos untn, baym dno, iz dos kilblekh un modne glitshik un veykh-blotik, un farshidene bashefenishn, vos vidmenen zikh in di opgruntn funem taykh, halb fishlekh, halb zhabkelekh, shvebn, shvebn on a *shir far di oygn, un modne flign, komares mit di lange fis, glitshn zikh, shlitlen zikh ibern vaser fun oybn;
demolt glust zikh aykh aribershvimen oyf yener zayt, ahin, vu di breyte, kaylekhike, grine bleter vaksn, un se shemerirn fun zey aroys vayse un gele tsviklekh, un se kukt oyf aykh a grine frishe verbe mit veykhe frishe tsvaygn, un ir tut zikh a loz un falt arayn mit di hent in blote, un polyosket-polyosket mit di fis fun yener zayt, me zol meynen az ir shvimt.
vos far a *tam, freg ikh aykh nokh a mol, hot dos zitsn in shtub oder in *kheyder zumer far nakht, *beshas der groyser royter himl-kugl lozt zikh arop fun yener zayt shtot oyf der erd, tsindt on dem shpits kloyster un balaykht oykh dem roytn shindldakh fun bod un, *lehavdl, di groyse alte fentster fun der groyser kalter shul, un fun dortn, fun hinter der shtot, geyt di tsherede, tsign loyfn, shefelekh meken, der shtoyb vakst, geyt bizn himl, un zhabes kvaken, zhabes gragern, se *rasht, se griltst - a tareram, a *yarid, a harmider!
ver hot in zinen itster davnen?
vemen krikht in kop arayn itster lernen?
geyt zhe ober redt mit mayn mamen, - vet zi aykh zogn, az er, *olev-hasholem, hot nisht azoy geton;
er, *olev-hasholem, iz geven gor an ander mentsh.
vos far a mentsh iz er geven, zol er mir *moykhl zayn, - veys ikh nisht;
ikh veys nor, az mir dokutshet di mame zeyer shtark, dermant mir ale mol, az ikh hob gehat a tatn, un varft mir oys tsen mol a tog dos *skhar-limed, vos zi tsolt far mir, un farlangt fun mir nor tsvey zakhn, zogt zi: gut lernen un veln davnen.

  H

me kon nisht zogn, az "der *almones yingl" hot zikh shlekht gelernt.
er iz nisht opgeshtanen fun zayne iberike *khaveyrim oyf keyn hor.
nor veln davnen - dos bin ikh aykh nisht *orev.
ale kinder hobn eyn *neshome, un a kundes iz er geven glaykh mit alemen;
glaykh mit alemen lib gehat a shkotseray, glaykh mit alemen lib gehat a shtif tun: ontun dem *koholshn tsap oyf di herner a shtrayml fun der *rebetsins vikhet, vos zi shmirt mit im di erd, un lozn im iber der shtot;
onhengen der kats a papirene shlang oyfn veydl, zi zol loyfn *meshugenervayz un brekhn tep oyf vos di velt shteyt;
oyfhengen a shlos oyf der vaybersher shul fraytog-tsu nakhts fun droysn, me zol nokh dem di vayber darfn rateven fun *khaloshes;
tsushlogn dem *rebns pantofl tsu der erd mit tsvyekhes, oder *tsukhasmenen im mit trifvaks di bord tsum tish *beshas er shloft, un loz er pruvn oyfshteyn, *ukhdoyme.
vifil shmits dos kost undz nokh dem, az me dergeyt zikh, ver dos hot geton - fregt shoyn nit!
se farshteyt zikh fun zikh zelbert, az yede zakh muz hobn oyf zikh an eltern, an oyberhar, vos er iz der kop, der firer, der vegvayzer.
undzer kop, undzer firer, undzer vegvayzer iz geven Beni *Meir Polkovoys.
fun im hobn zikh ale zakhn ongehoybn un tsu undzere kep hot zikh dos *tomed oysgelozt.
Beni, der pempikevater royter Beni mit di bulbevate royte oygn, iz *tomed fun ale umglikn aroys trukn, vi fefer, reyn, vi a trer, un got di *neshome shuldik, vi a taybele.
vu ergets a sheyne *tnue, a *min *havayele, a shpitsl, an opshnitsl, hobn mir dos genasht fun Benin.
ver hot undz oysgelernt *bigneyve roykhern a papiros, aroyslozn dem roykh fun beyde nozlekher? Beni.
ver hot undz aroyfgefirt zikh glitshn vinter mit ale *goyishe *shkotsimlekh oyfn ayz? Beni.
ver hot undz oysgelernt shpiln in kneplekh, in kniplekh, in *Mem-shin-Hey, in "um-tsi-grod", un farshpiln di onbaysns mit di mitiks? Beni.
oyf shpiln iz Beni geven eyn *mazik, dos heyst: er hot undz alemen *gemazikt.
opgevunen bay undz vu mir hobn gehat a groshn, un gekumen tsu epes - opgevisht di lipn, sha, nishto Beni!
dos shpiln iz bay undz geven eyne fun di beste zakhn in der velt, un farn shpiln hobn mir ale mol gekhapt funem *rebn dem grestn *psak;
er hot gezogt, az er muz dos oyskorenyen, aroysraysn bay undz mitn vortsl.
- shpiln vet ir bay mir? mitn *malekh-hamoves vet ir zikh bay mir shpiln! - azoy flegt zogn der *rebe un oystreyslen undz di keshenes, tsunemen vos er hot gefunen un aynteyln undz shmits fun der breyter hant.
nor eyn vokh in yor iz geven bay undz azelkhe, vos me hot gemegt shpiln.
vos zog ikh me hot gemegt? s'iz geven a *mitsve tsu shpiln, a *mitsve!
di vokh iz geven - di vokh fun *khanuke, un geshpilt hobn mir in "dreydl".

  U

*emes, in di hayntike shpiln, vos me shpilt in kortn, *lemoshl: oke, stuklke, tertl-mertl, stos *ukhdoyme, shtekt *avade mer *seykhl, vi in undzer amolikn dreydl;
nor dort, vu me shpilt oyf gelt, iz keyn *khilek nisht.
ikh aleyn hob gezen mit mayne oygn, vi tsvey *shkotsim zenen gezesn un hobn zikh geshlogn kop in vant.
un az ikh hob zey gefregt: vos tut ir dos?
ir zent *meshuge, tsi *khoser-deye?
hobn zey mir gezogt, ikh zol nemen dem veg, vorem zey shpiln oyf gelt - ver fun zey vet zikh gikher aynmidn...
haynt geyt *taynet!
dos shpil funem dreydl iz a heys, a *moyredik azartnem shpil.
es kon arayntraybn aykh in *elef hashishi arayn, ir zolt farshpiln di *neshome.
un nisht azoy dos gelt vi der fardros: *lemay gevint yener?
*lemay falt bay yenem dos dreydl oyf der *Giml, un bay aykh oyf der *Nun, oyf der *Hey oder oyf der *shin?
un dos veyst ir dokh *mistome, vos badaytn di fir *oysyes funem dreydl: *N makht neyn, *H makht halb, *Sh makht shlekht un *G makht gut.
dos dreydl iz a *min loterey: vemen di *hatslokhe shpilt, der gevint.
ot nemt, *lemoshl, Beni *Meir Polkovoys: vifil mol er zol nisht lozn dos dreydl, muz dos faln bay im oyf der *Giml.
- s'iz dir an antik mit dem Benin! - zogn ale yinglekh un shteln ale mol frish gelt, un Beni "entfert" alemen, vorem vos hert er dos?
"a *nogids a yingl"!
- *Giml! vider *Giml! an antik mit im! - shrayen oys ale mit a mol un me nemt zikh tsu di baytelekh un me shtelt frish gelt, un Beni "entfert" alemen, lozt dos dreydl "kozorem", mitn kepele aroyf.
dos dreydl dreyt zikh, katshet zikh ahin un aher, vi a *shiker, un falt anider.
- *Giml! - zogt Beni.
- *Giml? *Giml? vayter *Giml? *khidushim mit im! - shrayen oys *khevre un kratsn zikh un nemen zikh vider tsu di baytelekh.
dos shpil vert vos vayter fayerdiker.
di shpilers hitsn zikh, shteln gelt, shtupn zikh ale tsum tish, krign zikh, derlangen eyner dem andern in zayt arayn, zenen zikh *mekhabed mit modne verter: "du smark eyner! du fonfatsh! shvartser koter! tsekneytshte yarmlke! tseshpaltene kapotke!" *ukhdoyme azelkhe komplimentn, bamerkn gor nisht, az bay der zayt shteyt der *rebe, ongeton inem varemen tizlik mitn vatenem mitsl oyf der yarmlke un mitn *tales utfiln unter der hant;
dos kloybt er zikh geyn in klayzl arayn davnen, nor derzen di kinder hitsn zikh, hot er zikh opgeshtelt oyf a vayle, a kuk tun fun der vaytn, vi mir shpiln in dreydl, haynt misht zikh nisht der *rebe;
s'iz *khanuke, zenen mir fray akht tog *keseyder un konen shpiln in dreydl vifil mir viln, abi nisht shlogn zikh, nisht raysn zikh bay di nezer.
gor nit aza shlekhter mentsh der *rebe, khlebn.
oykh di *rebetsin hot gekhapt dos kleyne, kranke *Ruvele oyf di hent, im farshtupt dos moylkhl mit der brust, s'zol nisht shrayen, hot zikh avekgeshtelt hintern *rebns pleytses un kukt-kukt, vi di yinglekh shteln gelt.
un Beni "entfert" alemen, Beni brent, Beni flamt, Beni flatert, Beni lozt dos dreydl, un dos dreydl dreyt zikh, katshet zikh un falt anider.
- vider a mol *Giml? a treyater mit dem Benin!
un Beni hot undz azoy lang bavizn zayn *beryeshaft mit zayne groyse kuntsn, biz er hot undz *mekhile oysgereynikt alemen di baytelekh, tsugenumen vu s'iz geven ergets a *prute, arayngeleygt di hent in di keshenes, vi eyner redt: "nu, ver vil nokh?"...
un mir zenen zikh tsegangen aheym, avekgetrogn mit zikh a veytik in hartsn un a *bizoyen far zikh aleyn, un nokh gemuzt in der heym oystrakhtn "*lig[u]nim" - der aza lign un der aza lign.
eyner hot zikh *moyde geven, az er hot dos gantse *khanuke-gelt farnasht, oysgegebn oyf boksern!
der anderer hot oysgetrakht a *pizmen, az me hot dos bay im *aroysgeganvet fun keshene nokh bay-nakht.
un der driter iz gekumen aheym mit a geveyn.
"vos iz? vos veynst du?" - staytsh, er hot zikh gekoyft farn *khanuke-gelt a meserl! - "vos zhe iz der geveyn?" - staytsh, er hot dos geyendik farloyrn!
oykh ikh hob oysgetokt a groysn lign, dertseylt der mamen a gantse *mayse fun toyznt-eyn-nakht un oysgebetn bay ir nokh a mol *khanuke-gelt - a hartn zekser mit tsvey tsveyers, avekgetrogn zey tsu Benin un opgetreyslt zikh in finf minut, un oysgetrakht der mamen a nayem lign.
*bekitser, kep hobn getrakht, *moykhes hobn gearbet un ligns, ligns zenen gefloygn, azoy vi holts, un dos gantse *khanuke-gelt undzer iz avek mitn dreydl, avek tsu Benin in keshene arayn, un farfaln *leoylem voed!
nor eyner fun undz hot zikh azoy arayngelozt inem dreydl, az er hot zikh nisht banugnt mitn *khanuke-gelt aleyn un hot nisht oyfgehert tsu shpiln un shpiln mit Benin in dreydl *kimat ale tog, bizn letstn tog fun *khanuke.
un der doziker eyner bin geven take, *mekhile, ikh aleyn, "der *almones yingl".

  Z

vu hot genumen "der *almones yingl" gelt oyf tsu shpiln - dos zolt ir gor nisht fregn.
di groyse shpilers fun der velt, di, vos hobn gepruvt gevinen un farshpiln gantse farmegns un mayontkes, - di veysn, di farshteyen!...
oy-vey, di *sho zol gor nisht zayn, az der *yeytser-hore fun shpiln kumt on, iz gor nishto keyn shvere zakh oyf der velt!
er brekht durkh moyern, ayzerne vent, er tut *maysim asher loy yeosu - a vertele oystsuredn: der *yeytser-hore fun shpiln!
*reyshis-khokhme, hob ikh zikh genumen makhn gelt fun *shove-kesef, dos heyst, es zol aykh tsu keyn *kharpe nisht zayn, farkoyfn altsding, vos ikh hob, eyn *kheyfets nokhn andern, frier dos meserl, nokh dem dos baytele, nokh dem di kneplekh ale.
un a kestele hob ikh gehat, vos flegt zikh efenen un farmakhn, un etlekhe redelekh fun an altn zeyger, gute, meshene, az me raybt zey oys, glantsn zey mit *sakones-nefashes, *kimat azoy vi gold, - altsding avekgegebn *bekhotse-khinem, geshnitn oyf vos di velt shteyt, un gelofn ale mol mit frish gelt tsu Benin aheym un farshpilt im bizn letstn groshn, avekgegangen ale mol fun im *ovl vekhapuy-rosh, mit a harts ful vundn, mit a shreklekhn fardros, shtark oysgetrogn - nisht oyf Benin! *kholile!
vos hob ikh tsu Benin?
vos iz Beni shuldik, az se geyt im inem shpil?
s'zol bay mir, zogt er, faln dos dreydl oyf der *Giml, volt ikh gevunen;
es falt bay im, zogt er, ale mol oyf der *Giml, gevint er.
azoy zogt Beni un iz nebekh zeyer gerekht... neyn mikh fardrist oyf zikh, oyf mir aleyn, *lemay ikh hob tsetrentslt azoy fil gelt, der mames farhorevet gelt, un tseflokhtn ale mayne zakhn, geblibn, vi me zogt, naket, vi di mame hot mikh gehat!
*afile dos *siderl oykh farkoyft.
oy, dos *siderl! dos *siderl!...
derman ikh mikh onem kleynem *siderl, farklemt mikh baym hartsn un dos *ponim brent mir far *bizoyen!
dos iz geven a tsatske, nisht keyn *siderl!
bay *Pesakhye dem pakntreger hot dos mir di mame gekoyft, akurat tsum tatns yortsayt.
un a *siderl iz dos gevezn, - tsvishn *sidurimlekh a *siderl! a *kol-boynikl", an *emesdik *kol-boynikl! a grobs, a gepakts.
fun *kol-tuv hot zikh dortn gefunen, fun foyglmilkh, fun vos a moyl kon redn:
*shir-hashirim un *peyrek, un *borkhe-nafshi, un di *hagode, un ale *tfiles, un ale *dinim uminhogim fun a gants yor, un a *thiliml tsum *sof.
haynt di tevelekh mit di goldene *oysyes!
der shnit! dos rukndl!
a *yeytser-hore, zog ikh aykh, a *sotn, nisht keyn *siderl!
ale mol, ven *Pesakhye mit di belmes un mit di shtark-untergeshorene vonses. vos dos makht dos farzorgte *ponim zayns shmeykhlendik, ale mol, ven der *Pesakhye hot zikh tseleygt mit zayn krom in *bes-hamedresh bay der tir, hob ikh keyn oyg nisht aropgelozt fun dem *kol-boynikl.
- vos vest du zogn, yingele? - fregt mikh *kloymersht *Pesakhye, glaykh vi er veyst nisht, az ikh hob gevorfn an oyg oyfn *kol-boynikl, shoyn a mol zibetsn ibergetapt mit di hent un ibergefregt vos se kost.
- gor nisht, - zog ikh,   glat azoy... - un gey avek fun im, ikh zol nisht zen far zikh dem *yeytser-hore.
- oy, mame! zolst zen, iz bay *Pesakhyen faran a *kol-boynikl!
- vos far a *kol-boynikl? - fregt mikh di mame.
- a *siderl azelkhes! ven ikh hob aza *siderl, volt ikh - ikh veys aleyn nisht vos!
- host den nisht keyn *sider?
un vu iz dem tatns *sider?
- vos gleybst du, mame?
yens iz a *sider, un dos iz a *kol-boynikl!
- a kol-boynikl! - zogt di mame. - in a *kol-boynikl iz den faran mer tsu davnen, tsi me davnt zikh geshmaker?
geyt git tsu farshteyn a mamen, vos heyst a *kol-boynikl, an *emesdik *kol-boynikl, mit royte tovelekh, mit a bloyen shnit un mit a grinem rukn!
- kum - zogt tsu mir di mame eyn mol in a farnakht un nemt mikh on far a hant - kum mit mir in *bes-hamedresh.
morgn, *im yirtse hashem, host du yortsayt nokhn tatn, veln mir shteln likht un zikh zen in eyn veg mit *Pesakhyen, vos iz bay im far a *kol-boynikl azelkhes?
ikh veys frier, az tsum tatns yortsayt vel ikh bay mayn mamen *poyeln, vi me zogt, dos telerl funem himl, un es klopt mir shoyn dos harts far freyd.
gekumen in *bes-hamedresh, trefn mir *Pesakhyen mitn zak, nokh nisht oysgepakt di *skhoyre.
*Pesakhye iz, farshteyt ir mikh, a yid nisht keyn khapndiker. er veyst gants gut, az er iz eyner oyfn *yarid.
zayns vet fun im nisht avek.
eyder er bindt oyf dem zak un tseleygt di krom, gedoyert a yor.
ikh tsiter, ikh flater, koym vos ikh halt mikh oyf di fis, un er - gor nisht, glaykh vi nisht tsu im redt men!
- vayzt shoyn dortn, - zogt tsu im di mame - vos iz dort bay aykh far a *kol-boynikl?
*Pesakhye hot tsayt. der taykh brent nisht.
pavolinke, nisht gekhapt, bindt er oyf dem zak un leygt oys di gantse krom zayne: *khumoshim un kleine *khumeshlekh, mansbilshe *sidurim un vaybershe *Korbn-minkhes, *thilims un *thilimlekh, *khok-leyisroels un *tikunimlekh, *makhzoyrim, *slikhes un *tkhines uvakoshes on a shir!
un *sipure-mayses, *shivkhe bal-shem-tov un vider a mol *tkhines!
es dakht zikh mir oys, az es vet zikh keyn mol bay im nisht oysnemen - a kval, a brunem!
koym a mol derlebt tsu zen dos kleynvarg, un *besoykhem hot a shayn geton dos *kol-boynikl.
- ot dos iz gor? - ruft zikh on di mame. - aza kleynitshke?
- dos kleynitshke - zogt *Pesakhye - kost tayerer fun a groysetshke.
- vos kost bay aykh, got zol nisht shtrofn far di reyd, dos dozike kleyne vevrikl?
- oyf a *sider zogt ir vevrikl? - makht tsu ir *Pesakhye un nemt bay ir pavolinke dos *kol-boynikl fun di hent, un mir rayst zikh op in hartsn.
- nu, zogt shoyn, zogt, vos kost dos? - bet bay im di mame.
nor *Pesakhye hot zikh tsayt un entfert mit a *nign:
- dos *siderl vos kost? oy, se kost, se kost!
ikh hob *moyre, s'iz nisht far ayer baytl.
di mame bentsht di *sonim mit beyze, viste *khaloymes un heyst zikh zogn a *mekekh.
*Pesakhye zogt a *mekekh, un di mame entfert im nisht;
zi dreyt zikh oys mitn *ponim tsu der tir, nemt mikh far a hant un zogt tsu mir:
- kum, lomir geyn, mir hobn do nisht vos tsu tun.
du veyst den nisht, az *reb *Pesakhye zenen a yid a *yakren?
mit a biter harts gey ikh nokh der mame biz der tir, mit a shtikl hofnung, tomer vet got *rakhmones hobn un *Pesakhye vet undz umkern tsurik.
nor *Pesakhye iz nisht aza yid.
er veyst, az mir veln zikh aleyn umkern.
*vehoraye, mir hobn zikh take umgekert, un di mame bet im, er zol zogn "vi a mentsh".
*Pesakhye rirt zikh nisht, kukt oyf der stelye, un di vayse belme funem linkn oyg glantst, un mir geyen avek un kern zikh um nokh a mol tsurik.
- a pahaner yid ot der *Pesakhye! - zogt tsu mir nokh dem di mame. - *makes mayne *sonim volt ikh bay im gekoyft a *siderl!
haynt kost dos take a *yakres!
an *aveyre khlebn, dos gelt volt tsu nuts gekumen oyf *skhar-limed!
nor gor nisht, tsulib dem, vos du host morgn, *im yirtse hashem, yortsayt nokhn tatn, *olev-hasholem, un du zogst nokh im *Kadish, hob ikh dir tsulib geton.
tu zhe mir tsulib, mayn zun, du oykh, un zog mir tsu, az du vest khotsh davnen getray ale tog.
tsi ikh hob take azoy getray gedavnt, vi ikh hob tsugezogt, tsi neyn - fun dem lomir nit redn.
nor dos *kol-boynikl hob ikh lib gehat dos *khayes!
ir kont farshteyn, az ikh bin mit dem geshlofn, khotsh - ir veyst? - me tor dos nisht.
der gantser *kheyder hot mir *mekane geven oyf dem *siderl, vi dos shvartsapl funem oyg hob ikh dos opgehit, - un itst, dem dozikn *khanuke, hob ikh dos - vey geshrign! - aleyn mit mayne eygene hent avekgetrogn tsu *Moyshe dem stolyers yingl, vos hot shoyn lang gevorfn deroyf an oyg, un nokh gedarft betn im, oysshlogn a knie erd, biz er zol dos bay mir koyfn.
*kimat umzist avekgegebn dos kleyne *siderl!
oy, dos *siderl, dos *siderl! un derman ikh mikh on dem kleynem *siderl, farklemt mikh baym hartsn un dos *ponim flamt mir far *bizoyen!
farkoyft, farhandlt, un tsulib vos? tsulib vemen? tsulib Benin.
Beni zol hobn oyf tsu gevinen bay mir nokh etlekhe kopikes.
nor vos iz shuldik Beni, az se geyt im azoy in dreydl?
- deroyf iz dos a dreydl, - redt mir oys Beni dos harts un leygt arayn tsu zikh in baytele mayne letste etlekhe groshns. - s'zol dir azoy geyn, vi se geyt mir, volst du gevunen! es geyt ober mir, gevin ikh.
un Benis beklekh flamen, un in shtub iz bay zey likhtik un varem.
un a zilbern *khanuke-lempl shteyt bay zey greyt mitn gutn boyml, mitn sheynem *shames un mit aldos guts, un fun kikh bay zey lozt zikh hern a *reyekh fun frishe, nor-vos oysgepreglte shmalts.
- me bakt haynt bay undz latkes. - zogt mir Beni on a *bsure oyf der tir shoyn, un mir klemt dos harts far hunger.
un ikh loyf mitn tserisn tulupl aheym un tref di mame gekumen shoyn fun kleyt, royt di noz, royt di hent, un ongedroln, ibergefroyrn durkh un durkh, shteyt un varemt zikh baym oyvn.
mikh derzen, hoybt ir dos *ponim on tsu shaynen.
- fun shul? - fregt mikh di mame.
- fun shul. - zog ikh ir a lign.
- gedavnt *mayriv?
- gedavnt *mayriv. - zog ikh ir a nayem lign.
- varem zikh on, mayn zun, vest du mir bentshn *khanuke-likhtlekh.
s'iz haynt, danken got, dos letste likhtl.

  *kh

*avade, a mentsh zol trogn oyf zikh nor *tsores aleyn un nisht hobn keyn pitsl fargenign, keyn brekl *nakhes, volt er dos gevis nisht ibergetrogn un volt zikh gevis genumen dos lebn.
ikh zog es akegn mayn mamen der *almone nebekh, vos hot tog vi nakht gehorevet, gefroyrn, gehungert, nisht deresn, nisht dershlofn, un nor tsulib mir, nor fun maynet vegn.
far vos zhe kumt dos ir, az zi zol nisht hobn take a mol keyn shtikl fargenign oykh?
itlekher mentsh farshteyt dos vort "fargenign" nokh zayn *hasoge nokh.
bay mayn mamen iz nisht geven gor keyn greser fargenign oyf der velt, vi *beshas ikh hob ir *shabes un *yom-tev gemakht *kidesh, *Peysekh ir opgerekht dem *seyder,
un *khanuke ir gebentsht *khanuke-likhtlekh.
vos far a *kidesh - tsi iber vayn, tsi iber bir?
vos far a *seyder - tsi mit khremzlekh, tsi mit tsugefrishte *matse mit vaser?
vos far *khanuke-likhtlekh - tsi in a zilbern lempl, tsi fun geshnitene kartofles? - gloybt mir, nisht inem vayn, nisht in di khremzlekh, nisht in dem zilber shtekt der gantser *yikhes;
der *iker iz gor epes andersh: der *iker iz dos makhn funem *kidesh, dos oprekhtn funem *seyder un dos bentshn fun di *khanuke-likhtlekh.
onkukn, *bezhas ikh makh di *brokhe mayn mames *ponim, vi se shaynt un se laykht un se shmeykhlt, badarf men keyn *sakh verter nisht redn un keyn groyse *peyrushim nisht makhn!
me zet, az do iz dos rekhte fargenign, dos *emese glik!
ikh boyg mikh on iber di tseshnitene kartofles un makh di *brokhe mit a *nign, ikh zog, un zi zogt mir nokh shtilerheyt, vort bay vort, mitn zelbn *nign, vos ikh.
ikh zog, un zi kukt mir in di oygn arayn un makht mit di lipn.
un ikh veys, vos zi trakht zikh *beshas mayse in hartsn.
zi trakht: "in gantsn er! er mit di beyner, im tsu lengere yor!"...
un ikh fil, az ikh bin vert, me zol mikh nemen un tseshnaydn oyf shtiklekh, azoy vi di tseshnitene kartoflyes: staytsh, opgenart di mame, un azoy *mies opgenart!
farkoyft dos kleyne *siderl un dos gelt farshpilt in dreydl!
farkoyft, farkoyft fun kop biz fis!
di knoytlekh in di kartoflyes, mayne *khanuke-likhtlekh, tshaden, tshaden azoy lang, biz zey vern farloshn, un di mame zogt tsu mir:
- gey vash zikh, veln mir esn kartoflyes mit shmalts!
*lekoved *khanuke hob ikh gekoyft a glezele gendznshmalts, frishe *mekhayedike shmalts!
mit fargenign gey ikh mikh vashn, un mir zetsn zikh tsum tish.
- bay laytn iz a *minheg, tsum letstn tog *khanuke bakt men latkes, - zogt di mame mit a zifts, un es kumt mir aroyf oyf der *makhshove Benis latkes mit Benis dreydl, vos kost mikh aza farmegn, un es tut mir a shtokh in hartsn, vi mit a nodl, un mer fun altsding tut mir vey dos harts un ikh hob *kharote oyfn *siderl.
oykh baym shlofn lozn mikh di gedanken nisht ruen.
ikh her alts der mames krekhtsn mit ir knakn fun di finger.
ikh her dos betl, vi se skripet, un es dakht zikh mir, az dos betl irs nisht se skripet, nor se krekhtst.
un in droysn blozt der vint, klopt in fentster, rayst dem dakh, fayft in koymen, lozt oys mit a langn-langn vyu-u-u-u!
un a gril hot zikh tsu undz farnadet fun a tsayt un tshereriket fun der vant aroys: tshireri, tshireri!
un di mame hert nisht oyf tsu ziftsn un tsu krekhtsn un tsu knakn mit di finger, un yeder zifts un yeder krekhts ruft zikh op bay mir in hartsn.
koym-koym vos ikh halt mikh ayn;
ot-ot nem ikh, dakht zikh, un shpring arop fun mayn geleger un gey tsu tsu mayn mamen un fal ir tsu di fis un kush ir di hent un bin zikh *moyde umisvade oyf ale mayne groyse zind.
nor ikh tu dos nisht;
ikh dek mikh ayn mit ale kleydlekh shtarker-shtarker, ikh zol nisht hern, vi der mames betl skripet un vi di mame ziftst un krekhtst.
un di oygn shlisn zikh bay mir, un der vint fayft un svishtshet vyu-u-u-u-u! un di gril makht: tshireri-tshireri! tshireri-tshireri!
un se dreyt zikh epes far mayne oygn, vi a dreydl, a mentsh azelkher, a kentiker parshoyn.
ikh volt gemegt shvern, az s'iz der *rebe mit der shpitsekhiker yarmlke.
oyf eyn fus shteyt far mir der *rebe mitn *khumesh un dreyt zikh, dreyt zikh, dreyt zikh, vi a dreydl, un di shpitsekhike yarmlke oyfn kop shemerirt in di oygn, un di *peyes flien in der luftn.
neyn, s'iz nisht keyn *rebe, s'iz gor a dreydl! a modne dreydl, a lebediks, mit a shpitsekhiker yarmlke un mit *peyes.
bislekhvayz, bislekhvayz hert oyf dos *rebedike dreydl oder der dreydldiker *rebe zikh tsu dreyen, un oyf zayn ort vakst oys *Pare der kenig fun *Mitsrayim fun der *sedre "*Mikets", vos mir hobn gelernt di vokh vos far *khanuke;
naket shteyt *Pare der *meylekh fun *Mitsrayim far mayne oygn, naket, nor-vos fun taykh aroys, un halt in hant mayn *siderl, mayn kleyn *kol-boynikl, un ikh farshtey nisht, vi kumt dos tsu im, tsu dem dozikn *roshe, vos hot zikh gebodn in yidish blut?...
un ikh ze zibn ki, mogere, dare, oysgediverte hoyt un beyner, mit groyse herner un mit lange oyern, lozn zikh tsu mir ale mit a mol, eyne nokh der anderer, efenen di mayler un viln mikh aynshlingen.
plutsim vakst oys Beni, mayn *khaver Beni, khapt zey far di lange oyern un dreyt zey a langn "*pezer" mit a "*shalsheles", un emetser veynt shtilerheyt, ziftst un khlipet, krekhtst un fayft un svishtshet un tshireriket, un a mentsh shteyt nebn mir un makht tsu mir shtilerheyt:
- zog nor, zunu, ven host du nokh mir yortsayt? ven zogst du nokh mir *Kadish?
un ikh shtoys mikh, az dos iz der tate mayner, fun yener velt, mayn tate, vos di mame dertseylt zikh on fun im azoy fil gute zakhn.
ikh vil im zogn, ven ikh hob nokh im yortsayt, ven ikh zog nokh im *Kadish, - hob ikh ober fargesn.
grod atsind hob ikh fargesn!
ikh mutshe mikh, ikh rayb dem shtern, vil mikh dermanen, nor ikh kon nisht!
hot ir gehert a *mayse?
ikh hob fargesn, ven ikh hob yortsayt nokh mayn tatn!
gvald, yidishe kinder!
tsi veyst ir nisht, ven ikh hob yortsayt nokh mayn tatn? vos shvaygt ir?
gvald! gvald! gvald!...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

- got iz mit dir! vos shrayst du?
vos gvaldevest du?
vos tut dir, *kholile, vey?
ir farshteyt dokh, az dos zogt tsu mir di mame.
zi shteyt iber mir, halt mikh baym kop, un ikh fil, vi zi tsitert un vi zi flatert.
dos halb-fardreyte lempl nisht se laykht, nor se tshadet, un ikh ze der mames shotn tantst *meshune oyf der vant, un vi tsvey herner zeen oys di shpitsn fun ir nakht-fatsheyle, un di oygn ire glantsn shreklekh in der fintster.
- ven hob ikh yortsayt? mame zog! ven hob ikh yortsayt?
- got iz mit dir! ersht nisht lang geven der yortsayt! dir hot zikh epes *gekholemt? shpay oys dray mol: tfu-tfu-tfu! loz zayn tsu gutn! *omeyn, *omeyn, *omeyn!...

     * * *

kinder! ikh bin oysgevaksn, gevorn a groyser.
oykh Beni iz oysgevaksn, gevorn a groyser, a yungerman mit a berdl a gels. un a baykhl hot er zikh farlozt, un a keyt a gildene oyfn baykhl trogt er.
vayzt oys, a *nogid Beni.
geven a mol a *nogids a yingl, haynt iz er aleyn a *nogid.
mir hobn zikh bagegnt, forndik in ban.
ikh hob im derkent nokh di bulbevate oygn, vi bay a fish, un nokh di shitere tseyn.
aza tsayt nisht gezen zikh, hobn mir zikh arumgekhapt kushn un tseredt zikh fun amolike gute, libe, zise kinderyorn, un dermant zikh on ale narishkaytn fun a mol.
- gedenkst Beni, yenem *khanuke, vi s'iz dir gegangen in shpil, inem dreydl?
ale mol iz bay dir gefaln *Giml!
ikh tu a kuk oyf mayn Benin - er iz broyn un bloy far gelekhter.
er halt zikh bay di zaytn, er katshet zikh, *mamesh er ekt zikh.
- got iz mit dir, Beni! vos iz oyf dir aza gelekhter plutsem ongefaln, Beni?
- oy! - makht er tsu mir mit beyde hent. - gey shoyn avek mit dayn dreydl!
dos iz geven dos gute dreydl!
shoyn eyn mol a dreydl!
dos iz geven a kugl fun gole shmalts, a tsimes fun gole rozhinkes!
mit aza dreydl iz shver tsu farshpiln.
vi azoy s'zol nit faln, muz es faln oyfn, kha-kha-kha, oyfn *Giml!
- vos zhe iz dos geven far a *min dreydl, Beni?
- dos iz geven, kha-kha-kha, a dreydl fun gole, kha-kha-kha, fun same *Giml, kha-kha-kha!...