der *oytser

tsu shlofn *Tamez-tsayt in a shtibl fun *d' al d', tsuzamen mit a vayb un akht kinderlekh, iz nisht keyn groyser *tayneg, khotsh fraytik tsunakhts. khapt zikh take Shmerl holts'heker oyf nokh halber nakht an opgekokhter un on otem, gist zikh geshvind op di negl, khapt oyf zikh dos khalatl un loyft a borveser fun trukenem *gehenem aroys. kumt er in gas arayn - shtil, ale lodn farmakht, un ibern shlofndikn shtetl shteyt a hoykher, shtiler, oysgeshternter himl. dakht zikh im, az atsind iz er eyner aleyn mit got, *borekh-hu; makht er, aroyfkukndik tsum himl: "nu, *riboyne-shel-oylem, atsind iz tsayt, zolst mikh oys'hern un bentshn mit an *oytser fun dayne *oytsres". vi er zogt dos aroys, derzet er, az far im loyft epes a fleml fun shtetl aroys. farshteyt er az dos iz es. vil er nokhloyfn, dermont er zikh, az es iz *shabes, az loyfn tor men nisht, - geyt er nokh. un azoy vi pamelekh er geyt, azoy pamelekh heybt oykh dos fleml on tsu geyn, un der *mehalekh tsvishn im un dem fleml vert nisht lenger, nisht kirtser. geyt er. teyl mol ruft zikh im epes on in harts: Shmerl, zay keyn nar nisht, nem arop dos khalatl, tu a shprung-unter, un varf es aroyf oyf dem fleml! farshteyt er ober, az dos redt in im der *yeytser-hore. dos khalatl nemt er fun zikh arop, greyt tsu varfn iz er, nor, *lehakhes dem *yeytser-hore, makht er nokh klenere trit, un derfreyt zikh, zeendik, az zayt er makht klenere trit, rukt zikh dos fleml oykh pamelekher. geyt er azoy pamelekh dem fleml nokh un geyt, kumt er pamelekh aroys fun shtetl, der veg shlenglt un dreyt zikh iber felder un lonkes, un der *mehalekh tsvishn im un dem fleml vert alts nisht lenger, nisht kirtser, un az er zol varfn dos khalatl, volt er tsum fleml nisht dergreykht. dervayl tserudern zikh im in kop di gedanken: ven er zol khapn dem *oytser, volt er oyf der elter keyn holts'heker nisht geven; er hot shoyn nisht dem *koyekh tsu der arbet, vos a mol. dem vayb volt er gekoyft a shtot in der vaybersher shul, zi zol nisht hobn keyn farshterte *shabosim un *yomim-toyvim derfun, vos men lozt zi in ergets nisht zitsn. *Rosh-hashone un *Yom-kiper falt zi nebekh gor fun di fis - di kinder hobn ir di *koykhes tsugenumen! un er volt ir a nay kleyd gemakht, a por shnirl perl gekoyft... di kinder volt er in besere *khadorim opgegebn, far dem eltstn meydl volt er zikh shoyn umgekukt vegn a *shidekh... azoy nebekh, trogt zi der muter nokh di keyshlekh mit oyps, un hot keyn mol keyn tsayt nisht *afile zikh rekht tsu farkemen. un tsep hot zi lange, lange, un oygn vi a sarne...
- es volt a *mitsve geven tsu khapn dem *oytser...
- vayter der *yeytser-hore! - trakht er - az es iz nisht bashert, iz nisht! in der vokhn volt er shoyn gevust, vos er hot tsu tun... volt do zayn *Yankl geven, volt er shoyn nisht geshvign... hayntike kinder - ver veyst, vos zey tuen ale *shabes... der yingerer iz oykh nisht beser. oysn *melamed makht er *khoyzek... vil er a klap tun, rayst men im oys di bord... un ver hot tsayt oyf zey akhtung tsu gebn? - a gantsn tog hak un zeg...
er ziftst op un geyt alts vayter un vayter, un varft fun tsayt tsu tsayt an oyg in himl arayn: "*riboyne-shel-oylem, vemen vilstu do oyspruvn? Shmerl holts'heker? vilst gebn gib!" dakht zikh im, az der *oytser heybt zikh on tsu rukn a bisl pamelekher, nor in der *rege derhert er, a hunt bilt, derkent er dos biln: dos iz fun "Visoke" - dos ershte dorf hinter der shtot, un er derzet shoyn, vi es vign zikh in der frisher fartogluft vayse flekn, dos zenen di visoker poyershe hayzlekh. un bald dermont er zikh, az es muz shoyn zayn a *tkhum-shabes, shtelt er zikh op.
- yo, es iz a *tkhum-shabes, - trakht er, un zogt, vi in der velt arayn: - vest mikh nisht aropfirn fun veg! es iz nisht keyn gotzakh, got makht nisht keyn *khoyzek fun mentshn - *mayse *lets iz es! un er vert a bisl beyzlekh oyfn *bal-dover, un dreyt zikh tsurik oys tsum shtetl, un geyt hastik tsurik. trakhtn trakht er: in der heym oyszogn vel ikh nisht; ershtns, vet men mir nisht gleybn... un az yo, vet men lakhn fun mir! un tsu vos zol ikh mikh rimen? der *boyre-oylem veyst - iz genug. un zi volt zikh nokh *efsher gebeyzert, veys ikh? di kinder *avade - naket un borves, nebekh! tsu vos zoln zey *oyver zayn oyf "*kibed-ov"...
neyn, er vet es farn moyl nisht brengen... er vet *afile dem *riboyne-shel-oylem derinen keyn mol nisht dermonen. hot er dermit epes guts getun, vet er aleyn gedenken...
un plutsling derfilt er in zikh epes a modne. likhtike ruikayt, in ale *eyvrim tsegist zikh im a shtiler *nakhes. "gelt iz fort nisht mer vi kay un shpay! *ashires kon nokh aropfirn fun rekhtn veg". un es vilt zikh im danken got derfar, vos er hot im nisht gebrengt tsu keyn *nisoyen. es vilt zikh im khotsh a lid zingen. "*ovinu meylekh" dermont er zikh fun di yunge yorn, nor er farshemt zikh far zikh aleyn un hakt op. er vil zikh dermonen a *khazonishe zakh, a *sinaydikes, - plutsling ober derzet er, az dos eygene fleml, vos er hot gelozt hinter zikh, iz im tsurik aroysgekumen fun fornt, un es rukt zikh far im gants pamelekh tsum shtetl, tsum shtetl... un der *mehalekh tsvishn im un dem fleml vert vayter nisht lenger, nisht kirtser, glaykh dos fleml shpatsirt, un er shpatsirt - azoy a bisl, *lekoved *shabes, freyt er zikh shtil un kukt nokh. der himl vert blaser, shterndlekh heybn zikh on leshn, der *mizrekh reytlt zikh a bisl, es tsegist zikh vi a shmol toytlekh taykhl in der leng - un dos fleml rukt zikh alts in shtetl arayn, geyt in zayn gas. ot iz zayn shtub, di tir fun zayn shtub, zet er, shteyt ofn, er hot zi, *a ponim, fargesn tsu farmakhn... un ot: dos fleml geyt arayn, tsu im in shtub arayn geyt es! geyt er nokh, zet er, vi es lozt zikh, dos fleml, untern bet arunter. ale arum shlofn, - geyt er shtil tsu, beygt zikh ayn, zet er, dos fleml dreyt zikh untern bet, vi a dreydl, oyfn ort. nemt er un varft arunter untern bet dos khalatl un dekt dos fleml tsu - keyner hert nisht, un do *ganvet zikh shoyn in shtub arayn a goldener morgnshtral durkh dem shpalt fun lokh.
zetst er zikh oyfn bet un tut a *neyder, az iber *shabes vet er keynem keyn vort nisht zogn, keyn halb vort nisht - es vet kumen, *kholile, tsu *khilel-shabes... zi vet zikh nisht aynhaltn, zey, di *bonim, *avade nisht, zey veln bald veln ibertseyln, bald visn vifl! un bald vet der *sod fun shtub aroys, un in shul, in *bes-hamedresh un in ale gasn vet vern a geruderay vegn zayn *ashires... vegn *mazl... un keyner vet nisht davenen, nisht vashn zikh, nisht bentshn, vi es darf tsu zayn - un er vet nokh farzindikn zayn hoyzgezind un a halbe shtot. neyn - keyn pipits nisht ... un er tsit zikh oys oyf dem bet un makht zikh shlofn...
un in dem *zkhus, az er hot nokh *havdole zikh aropgeboygn untern bet un oyfgehoybn dos khalatl, iz untn take gelegn a zak mit *elf-alfey-alofim *dinorin, *kimat on a *shir - a groys bet geven! - un iz take gevorn a *gvir shebegvirim.
un er hot shoyn opgelebt in *nakhes di yorn.
nor dos vayb flegt im ale mol in *nakhes forvarfn: *riboyne-shel-oylem, vi hot es a mentsh a harts vi a shteyn, a gantsn zumertog a vort nisht tsu zogn, farn eygenem vayb keyn eyntsik vort... un ikh hob - dermont zi zikh, - demolt bay "*got fun Avrom" zikh azoy ongeveynt, azoy ongeveynt... es iz keyn drayer in shtub nisht geven...
un er treyst zi mit a shmeykhl:
- ver veyst, *efsher hot zikh es take in *zkhus fun dayn "*got fun Avrom" azoy gut oysgefirt.