der vayser shtekn

di *nevue fun shvartsaplen 8: der vayser shtekn

  A

iz mayn pleytse gevorn a tir?
in a parnem *Tel-Aviver zumer-ovnt, *beysn veln aribershpanen a gas, ven dos oyg funem ayzernem *goylem hot zikh ibergepintlt fun royt oyf grin, hob ikh derfilt an onklap in pleytse.
fun *khamsiniker tsemishenish hob ikh gevolt entfern: arayn.
mayn kop hot zikh ober a drey geton tsum onklaper un kh'hob derzen a vaysn shtekn in a vayser oderdiker hant, vi zi volt geven a *hemshekh funem shtekn.
bald hot zikh iber der hant oysgefuremt a *zokn, oykh a vayser, a vays'horiker, vi di vayskayt volt im geboyrn.
zayne oygn - tsvey kalkhgriblekh mit perlmuterdike shvartsaplen: perlmuterdike vaystsaplen.
- derkenst mikh nit, elehey mir voltn zikh gebitn mit undzere *goyroles: du bist blind un ikh zeevdik.
s'iz ober nit azoy.
ikh, der blinder, hob dikh dershnapt mit mayne nozlekher.
mayne nozlekher zenen shoyn fun lang mayne amolike oygn.
nor letstns hobn zey oykh farloyrn zeyer shpirevdike *rie, un keyn briln ken ikh oyf zey nit onton.
zey leshn zikh vi gliverem.
hob ikh gemeynt: a vayser shtekn vet shpaltn far mir di fintsternish.
nor s'heybt zikh nit on.
an umbakanter *soyne hot opgeshvartst mayn shtekn.
a *simen: ikh shpalt mit im di luft baym veln aribershpanen a gas un - s'helft nit.
kh'bin shoyn aleyn eynike mol tseshpoltn gevorn.
un dokh blintslt nokh in mayne nozlekher a funk: kh'hob dikh dershnapt.
- ver zayt ir? - hob ikh genumen di geshtalt untern orem, un ven der ayzerner *goylem hot vider a grinem pintl geton, im aribergefirt oyf der ander zayt gas.
un shoyn dortn zikh gestaret im tsu baruikn: - shlogt aroys mitn shtekn dem gedank az ayer shtekn iz a shvartser.
*benemones, er iz vays-vays-vays vi di milkh vos ir hot gezoygn fun der mames brust.
- fun ven on zogstu "ir" a *yugnt-khaver?
mir hobn zikh beyde oysgehodevet nit bloyz oyf der zelbiker gas, nor oyfn zelbikn hoyf mitn eyntsikn eplboym un der farzhaverter pompe;
mir hobn zikh beyde geyogt nokh fledermayz un hobn geshpilt in futbol oyf a tsigelnye; mir hobn zikh *afile beyde geshpilt in baheltenish mit der zelbiker meydl.
Khvolke hot zi geheysn.
un far an epl flegt zi oyfheybn ir sitsene sukyenke biz iber di kni.
du flegst ir nit zhaleven keyn tsvey epl oykh.
- Zundl! - hob ikh oysgerufn un iber mayn hoyt hot zikh a tsi geton a ribayzn.
- ye, Zundl. mayn tate hot geheysn Hore. Hore der pyavkenik.
ikh bin geven un geblibn zayn *ben-yokhid.
der nomen mayner Zundl hot mir take aroysgeshtekt a shvartse tsung, ober du, bruder-leb, ruf mikh Zundl.
zol zikh mir dakhtn: der nekhtn iz a haynt, vet mir a zuniker shney faln oyf der *neshome.
- vuhin, Zundl, zol ikh dikh bagleytn?
oy, vos ployder ikh, nito keyn bagleytn, ikh nem dikh in a shenkl vu mir'n makhn a *lekhayim, epes nemen in moyl arayn un farbaysn mit a geshmakn *shmues.
- ober nit oyf lang - hot er oysgegorglt - "mayne" vet nit visn vos ibertsuklern.

  B

kh'hob im avekgefirt keyn *Yafo un mir zenen arayn in "Aladin", dos trink'hoyz antkegn *yam, vu nit-zeltn bahalt ikh zikh fun *kol-mine zlidne parshoynen, un vu mayn pen iz gintsik tsu mir.
hintern glozikn pantser fun di shoybn iz yeder khvalye a zunfargang bay tog un bay nakht, un eyne vil ariberyogn di andere un oyfshnaydn mit ire dimentene shpitsn di shoybn fun "Aladin".
tsu dem stayet ir ober nit keyn *koyekh.
di kelnerke hot shoyn gevust mayne moyl-kaprizn un kh'hob gemakht a *simen mit di finger: tsvey portsyes, dertsu hob ikh gebetn a karafke roytn vayn.
kh'hob gevolt onheybn: vi lang hobn mir zikh nit gezen?
di verter zenen ober kliger geven fun dem vos halt zey in arende un hobn zikh gemakht nit herndik.
dos "nit gezen" zol Zundlen, *kholile, nit vey ton.
Zundl hot ober geleyent mayne gedanken in zeyer ineveynikstn geveb:
- du vilst fregn vi lang mir hobn zikh nit gezen, du vilst ober nit araynkrikhn mit di shtivl in der *neshome.
umzist, bruderke, dayn kvenklen zikh.
dayne gedanken leyen ikh *bemeyle beser vi du aleyn, vayl du leyenst bloyz bikher un darfst nokh geyn in *kheyder zikh oystsulernen dem *Alef-Beys fun dayne gedanken, un ikh leyen zeyere lebedike hyeroglifn.
kh'vel dir zogn punktinorne [a lokalizm: fun punkt in hor.] ven mir hobn zikh dos letste mol gezen.
*beys der volkn fun undzer geto hot oysgedunert zayn letstn duner un mir hobn zikh aropgelozn in di untererdishe kanaln fun der shtot.
mir hobn zikh dortn farloyrn.
ikh hob opgehinyet in di kanaln zekhtsn *khadoshim.
kh'hob nit gevust az oybn hengt shoyn di royte fon iber undzere *kvorim.
ven kh'hob derzen di zun hob ikh farloyrn di *rie.
kh'hob ongegosn di *koyses.
- *lekhayim, Zundl, tsu undzer bagegenish.
bald hobn zikh di *koyses vider ongetsundn un farloshn.
- az ikh zol brumen azoy lang vi der *yam, vel ikh nit aroysbrumen fun ingeveyd mayne iberlebenishn - iz di shtim zayne gevorn heymisher. - nor ikh hob nit keyn *taynes tsu mayn *goyrl.
blinderheyt hob ikh derklibn zikh tsu *erets-Yisroel.
iz mir gut.
- ikh hob oykh vos aroystsubrumen far dir, nor lomir lozn di brumenish farn *yam.
*bemeyle iz undzer hayntiker *shmues koym an onheyb.
lomir zikh a vayle a ker ton tsu der yunger yugnttsayt.
- ober kurts, vayl "mayne" vet nit visn vos ibertsuklern.
- dertseyl mir vegn dayn tatn, vegn Hore dem pyavkenik, vi m'hot im gerufn.
vegn der mamen freg ikh nit, vayl zi iz geshtorbn in kimpet.
zi - geshtorbn un du - geboyrn.
ikh hob *afile a mol getrakht, az dikh hot geboyrn a toyte mame un deriber shlogt fun dir a yenveltikayt.
ober dayn tate iz geven a retenish.
*efsher zindik ikh mitn "geven", zay *moykhl.
- du megst zogn oyf mayn tatn "geven".
*shkheynim hobn gekukt oyf im derunterdik: handlen mit pyavkes iz nit keyn yidisher fakh.
s'iz epes nit *kosher.
handlen mit *khazer-hor iz *kosherer.
kinder fun der gas flegn zikh shrekn far im: on geyt Hore der pyavkenik.
- un take, fun vanen hot er zikh genumen tsu aza fakh?
m'hot zikh dertseylt, az er hot oyf Soltanishok a zavod fun pyavkes.
- a *yerushe fun zeydn.
dem zeydns pyavkes zenen barimt geven iber gants Rusland.
ober der tate hot nit gevolt ikh zol zikh plontern in zayne gesheftn, in zayne pyavkedike *soydes.
er hot gevolt ikh zol zikh lernen, ikh zol endikn gimnazye, shtudirn astronomye.
- *alemay *davke astronomye?
*efsher hot er gemeynt az di shtern zenen oykh pyavkes.
- du host nokh alts lib tsu *hargen a *khokhme.
*dakve yemolt, ven ikh bin geven zeevdik un hob gezen vos me darf un me darf nit, hob ikh mayn tatns *makhshoves nit gekent leyenen.
ikh gedenk bloyz, az fun tsayt tsu tsayt flegt mayn tate in di nekht aroyfkletern oyf undzer dakh un biz tsu baginen reydn tsu di shtern.
vos di shtern hobn im geentfert hob ikh nit gehert, oder nit farshtanen.
- m'hot zikh geshushket in hoyf, az dayn tate hot tsum tsveytn mol *khasene gehat mit a *kroyve fun Luninyets, ober nokh der *khupe-nakht iz di *kroyve *nelem gevorn.
- s'hot zikh aroysgevizn, az di *kroyve fun Luninyets iz geboyrn gevorn mit an ek.
zi flegt kumen tsum tatn aynhandlen sloyikes pyavkes.
zi iz *tomid gegangen ongeton in a klyoshove kleyd, biz tsu di pyates, m'zol nit aroyszen dem ek.
nor s'iz nit keyn *boykh-svore: ikh hob aleyn gezen in shney dem *simen fun ir ek.
kh'hob es yemolt moyre gehat tsu dertseyln dem tatn.
shpeter iz geven tsu shpet.

  G

di brenendike khvalyes fun *yam hobn zikh a koyler geton biz tsu di shoybn, *kdey untertsuhern di *soydes fun undzer yunger yugnttsayt.
- genug vegn der *kroyve fun Luninyets.
tu mir tsulib un dertseyl mir vegn dayn tatn.
bistu geven a mol in zayn pyavke-zavod oyf Soltanishok?
vi azoy hot er dortn gepyavkevet?
- az du bist naygerik vel ikh dertseyln: *avade bin ikh geven.
der gantsener zavod, vi du rufst im, iz geven a shtikl feld, arumgetsoymt mit a planken fun shteyner un leym, un oybn, inem leym, zenen geven ongehorbet un ayngeklept grine tsebrokhene flesher.
inem opgetsoymtn *shetekh hobn tsvey shmole kvaln, vi geshlifene shverdn, zikh geyogt eyner antkegn andern.
ober eyn kval hot nit gekent ariberyogn dem tsveytn.
un dortn vu s'iz forgekumen tsvishn zey der blutiker tsuzamenshtoys un gerangl - iz geven a brineml.
in dem-o brineml hot mayn tate arayngelozn ersht-geboyrene pyavkelekh din-dine vi nedelekh, vos er hot zey oysgebrit in a derbayiker hayzke. inem brineml hobn zey zikh gemert un gekhovet un bald hobn di shtarkere zikh genumen raysn antkegn shtrom.
s'hobn arumgeshvumen in di kvaln tsvey sortn pyavkes: royte un shvartse.
di royte zenen geven fun a hekhern *yikhes.
azoy hobn zey zikh gehodevet inem tatns *gan-eydn.
bay nakht flegn zey kumen shlofn in brineml.
dos vaser fun di kvaln iz azoy kalt geven, az in *Tamez hob ikh shier nit opgefroyrn a finger.
ye, inem brineml hot der tate arayngeton tseribene kraytekhtser, vos er hot getrogn in a torbele untern hemd.
- ver zenen geven di opnemers fun der *skhoyre?
- feldshers, *kdorim, znakhers un di banke-shtelers in di shtotishe beder. on mayn tatns pyavkes hot men in bod keyn *shum *hanoe nit gehat fun gehakte bankes.
Hore der pyavkenik hot gehat a nomen.
me flegt oykh bashtelen bay im *skhoyre fun oysland.
Zundl hot a heyb geton dem shtekn:
-"mayne" vet nit visn vos ibertsuklern.
zi iz eyferzikhtik.
- kh'vel dir opfirn aheym in a taksi.
vu voynstu?
er hot mir ongegebn an adres fun *Kerem-hateymanim.
- vi kumstu tsvishn di *Teymener yidn?
- s'iz a bazundere *mayse. nit oyf itster.
zayn *ponim hot gebitn di *mare.
der vaynkolir hot zikh tsereytlt fun unter zayn hoyt.
s'hot zikh gedakht: fun zayne blinde oygngriblekh tsukn aroys tsvey royte pyavkes.
oykh in mir hot zikh funandergezungen der vayn.
hot *ongeshikert mayne verter.
kh'bin ober geblibn genug nikhter zikh fortsuvarfn: *alemay tsi ikh im far der tsung?
*alemay izdyekeve ikh zikh iber a blindn?
shuldik in alem iz mayn *akhzoryesdike pen: shpar ir gold in haldz un zi iz *tomid hungerik.
ven ikh hob gehat bashlosn tsu endikn mayne *shayles hot Zundl zikh tsu mir aribergeboygn ibern kishl, az ikh hob derfilt zayne kropevdike hor oyf mayn *ponim:
- itster vel ikh antplekn tsvey *soydes: dem *sod fun mayn tatns lebn un dem *sod fun zayn shtarbn: Hore der pyavkenik, vi m'hot im gerufn, iz nit geven keyn *posheter mentsh.
zayn fardinst funem zavod oyf Soltanishok hot er funandergeteylt oreme-layt.
zayn *kholem iz geven tsu bashafn aza *min pyavke, vos nit nor zi zol oyszeygn dos kranke oder dos iberike blut fun a mentshn un im gezunt makhn, dos oykh farshteyt zikh, ober *derikersht - zi zol oyszeygn fun im di *rishes.
a pyavke vos zol farvandlen a *roshe in a *tsadik.
un az yene heylike pyavke hot shoyn gehaltn baym geboyrn vern, hot a tayvl vos voynt oyf a shvartsn shtern zikh aropgelozn oyf der erd un gezalbt a *rizn-roshe iber ale mentshnkinder.
un yemolt iz der tate avek tsu zayne kvaln oyf Soltanishok, zikh oysgeton hoyl-naket, zikh ongeton in di *bigde-malkhes fun zayne pyavkes, vos hobn geroyet in brineml, hot zikh oysgeshpreyt oyf der erd, un di vos er hot zey bashafn un gehodevet hobn oysgezoygn fun im dos lebn.
azoy hot zikh geendikt der *kholem fun dem, vos hot geheysn Hore der pyavkenik.

  D

mir zenen geblibn di letste in shenk.
az mir hobn genumen aroysvaklen, zenen di zunfargang-khvalyes vos tsehoyden di shtilkayt, farvandlt gevorn in tsesherblte *levones.
di nakht - a zilberlekhe fishernets aroysgetsoygn fun *yam, hot shimerirt un zikh getriknt in der tsertlenish fun a varemen vint.
an eyntsike fayerflig hot zikh geranglt mit a lamtern.
zi hot nit gehat keyn *mazl: der lamtern hot zikh oysgeloshn.
s'iz ongeforn a taksi.
ineveynik, *beysn brengen Zundlen aheym, in *Kerem-hateymanim, hobn mir beyde geshvign.
s'iz geven a *hemshekh funem shvaygn biz tsu undzer hayntiker bagegenish.
mir hobn zikh gezegnt bay a tir, vos iz gehangen oyf eyn zavise.
er hot ongeklapt mitn vaysn shtekn in der tir, un mir hot zikh vider gedakht, az er klapt on in mayn pleytse.
az di tir hot zikh geefnt, iz a fisl fun a kats nokh gehangen oyf der klyamke.
di kats, mit oygn fun an odler, iz aroyfgeshprungen oyf Zundls aksl, hot im arumgehaldzt.
- ikh hob gezogt, az "mayne" vet nit visn vos ibertsuklern.

  1986

tsurik:  di *nevue fun shvartsaplen