portret in bloyen sveter

di *nevue fun shvartsaplen 5: portret in bloyen sveter

  A

*lekoved *khanike hot mir di mame oysgeshtrikt a bloyen volenem sveter, a golf bizn kinbak, a *brokhe tsu makhn.
mamish-varem un eyntsik in shtot.
ikh paradir in im on a mantl ibern *khanike-shney, vos iz hoykh gevorn mit mir tsuzamen, *oylem zol zen di shonkayt un platsn far *kine.
un oyb nit platsn, iz khotshbi hobn opshay un *derekh-erets say farn sveter un say far dem vos iz ineveynik.
un *beiker zoln hobn *derekh-erets di zlidne shraybunes, vos farmestn zikh untertsuhakn mayne fligl nokh eyder zey zenen oysgevaksn.
in yener tsayt, hipshe yorn far der tsveyter un driter *velt-milkhome, hob ikh geshlosn kantshaft in *yerusholayim deLite mit a yungn moler, vos hot tsuzamen mit zayn froy, a lererke, okersht do arayngevandert fun Pariz.
di froy hot bakumen tsaytvaylike arbet in a gimnazye un ir man - shtendike arbet bay zayn pendzl un palitre.
zey hobn zikh beyde ayngemostet in a leymener kamer un a bagloztn balkon vos iz banoment gevorn: atelye.
un beyde hobn zikh farlibt nokh a mol: nit man-vaybish, nor zey hobn zikh farlibt in der alter yidnshtot bay der Vilie, vos *koydem hobn zey bloyz gehert vegn ir ober nit gezen *ponim-el-ponim, vayl khotsh der moler hot etlekhe yor gelernt un gemolt in Pariz, vu beyde hobn zikh koym derklibn kurts nokh der *khasene fun zeyere oreme poylishe heymen, hobn zey in Pariz gor shtark zikh gematert.
*akhuts dem zenen baym yungn moler dortn ongerirt gevorn di lungen un di alte shtot in der Lite mit ir taykh- un vald-luft hot gemanyet fun der vaytn, getsoygn un arayngetsoygn.
mir hobn zikh bakant oyf der bilder-oysshtelung fun *Rokhl Sutskever.
bay der tsveyter bagegenish hobn mir derfilt a noentkayt eyner tsum andern un er hot mikh aroyfgefirt in zayn atelye tsu vayzn zayne bilder.
er iz geven a mayster fun shvaygn.
zayn koym-koym reydn iz geven a plagyat fun zayn shvaygn - oyb me kon azoy zogn.
ober zayn moleray iz reydevdik un originel.
ir originelkayt un ekhtkayt antplekt zikh aroys fun unter di farbn, vi er volt zey oybn *bekivndik farmolt mit andere farbn.
azoy farmolt a volkn dem zunfargang *erev shturem.
un khotsh der *nusekh fun zayn moln iz nit geven pleferish-nay, hot a *bal-tam baym araynblondzhen in zayne *bilder-soydes glaykh dershpirt oyf zayn gumen zeyer bazunderkayt, vi a geniter vayntrinker dershpirt funem *propn-reyekh in voser gegnt s'zenen geboyrn di vayntroybn un vi alt s'iz dos getrank in flash.

  B

undzer drite bagegenish un *farkhaverung iz geven bay mir in der heym.
er iz arayn mit a kestl pendzlen, tubes, ander klaper-getsayg vos gehert im perzenlekh, un a gresern ongetsoygenem layvnt.
s'hot im kentik inspirirt mikh tsu moln, kler ikh, mayn bloyer sveter.
un az fun dem shtartst nokh aroys vi a vilde katshke fun a geviser a kop mit a tshuprine oykh - iz *avade gut.
oyf di shoybn zenen shoyn ongevaksn yodlebeymer.
nit azoy laykht vet zey di zun unterzegn.
un khotsh s'iz mir geven genug varem, fun destvegn hob ikh *lekoved mayn gast gebetn di mame zi zol oys'heytsn di salke.
dos heyst: aynheytsn dem leymenem vantoyvn vos iz a *min *mekhitse in der salke tsvishn mayn tsimer un irs.
dos oyvnmoyl iz fun der mames tsimer.
un azoy in dem bloyen sveter, mit der pleytse tsum vantoyvn, un di hent ahinter, zits ikh geduldik oyf a taburetke un pozir farn shvaygndikn moler.
*beysn moln mayn portret farshtelt er nit mitn layvnt zayn *ponim, vi dos tuen andere molers un denervirn di naygerike modeln.
der layvnt iz geshtelt azoy, az ikh kon bashaymperlekh zen vi ikh ver oyf im tsum tsveytn mol geboyrn.
yeder vayle tut mayn moler a drey tsu mir dem kop, a tsi mit zayn blikn-vendke a linye, a nyuans, a *kholem-kolir, vos bahaltn zikh iber un unter mayn hoyt, iber un unter mayne gedanken, un eybikt zey ayn oyf zayn vaysn layvnt.
un es falt im kentik nit ayn, az *beys er halt mikh in moln iz er eyntsaytik oykh mayner a model: ikh mol im *beys-mayse oyf a zunshtral in der luftn.
vorhaftik, *beys eyner molt dem andern, derze ikh kegn iber an ander *ponim: eyn oyg zayns un dos tsveyte shtamen fun andere gegntn, fun andere tsaytn.
eyn oyg iz bloy, vi sinke vos di mame tut arayn in baleye baym vashn vesh, un dos tsveyte mit an apl fun burshtin vu s'iz arayngefangen a blik fun a sove.
un mir endikn beyde moln undzere portretn bay der letster ongetsundener shvebele fun zunfargang.

  G

plutsem, in a frostiker inmitndernakht, bashlis ikh tsu antloyfn, *oyker tsu zayn fun der heym, fun der shtot.
ober nit vi a gepenteter ferd, nor in a ban.
s'heyst: di ban zol antloyfn un ikh ineveynik, vuhin? keyn Varshe!
un gelt hostu?
un bakante in Varshe vu zikh tsutulyen?
un lozn di mamen aleyn iz nit keyn *gazlevoystve?
sara fayer hot untergetsundn dayne trukene gedanken!
umzist mayne *shayles un *kontershayles.
tsvishn di yodlebeymer oyf der shoyb derze ikh a blutike hant, vos farkovet mayn fentster mit krates.
oyb ikh antloyf nit morgn-ibermorgn vet zi arumkoven di gantse salke un s'vet zayn tsu shpet.
mayn gute mame, vos iz greyt mir avektsugebn ir *neshome, git mir dervayle avek ire opgeshporte zlotes.
vos iz di *sibe fun mayn plutsemdiker heym- un shtot-opnoplung?
ver iz do shuldik?
shuldik iz dos *akhzoryes funem beyzn gayst vos hot arayngevebt groye fedem in mayn mames kop hor.
ikh kon es nit ibertrogn.
kh'hob shoyn dem beyzn gayst aroysgerufn oyf a duel, nor er hot zikh nit geyavet.
atsind vel ikh im zukhn in der fremd biz ikh'l im gefinen.
un oyb nit - vel ikh aroysrufn oyf a duel zikh aleyn.

  D

in bloyen mamedikn sveter ver ikh oysgeshpign fun *ban-levyosn in Poylns hoyptshtot.
frostiker violeter baginen.
an ayzerne hant iber a tramvay khapt zikh on (vi a zikh-trinkendiker on a shtroy) on a hengendikn drot, vos loyft adurkh, shnaydt adurkh gasn un shpritst funander ibern shney sapendike funken.
ikh koyf an "ekspres" vu bashtendik vern dortn geboyt "tsimern tsu nakhtn" un klayb oys oyf blindn traf an adres: Dzyelne 27.
tsu mayn *mazl: punkt antkegn pavyak.
a hustndiker yid in gatkes un a farshtoybtn kapelyush firt mikh arayn in a salon, vu fun di vent hengen arunter shvere purplne forhangen, elehey hinter di forhangen shpiln gantse fir teaters.
- ikh hob geleyent in "ekspres" az me kon do bakumen a tsimer.
- tsu nakhtn.
- un tsu togn?
- yunger-man, bloyz tsu nakhtn.
- kon ikh zen mayn tsimer?
der hustndiker yid heybt unter a breg purplnem forhang un tsit aroys an oysleygbetl oyf tsehoydete spruzhines,
- ot iz, yunger-man, s'tsimer.
- un vi tayer iz bay aykh an ibershlofn?
- vayle far a litvak, nit mer vi finf zlotes a *khoydesh.
nor batsoln muz men foroys, foroys.
ikh derlang im finf zlotes, a hipshn *kheylek fun mayn kapital, shrayb arayn in a tsefliktn *pinkes nomen un familye "far der politsey", loz iber in simbolishn tsimer mayn valizke un shpan avek iber Varshe tsu ranglen zikh mitn beyzn gayst.
az ikh kum tsurik in shpeter nakht in mayn foroys-batsoltn tsimer, meyn ikh tsu ersht az kh'hob farblondzhet in a shpitol: der salon iz ful mit gedikhte reyen oysleygbetlekh, az koym ikh derklayb zikh tsu mayn ort, un di reyen oysleygbetlekh zenen *kholile nit leydik, nor ongepropt un ibergepropt mit voyle-yungen un voyle-moydn.
me zhlyoket branfn.
me kusht zikh.
me kvitshet.
un tsvishn eyn kvitsh un dem andern bavegt zikh vi a heyzeriker pompedikl der grin-galiker hust funem yidn vos hot mir fardungen dem simbolishn tsimer.
s'vert mir klip-un-klor in voser shmaltsgrub ikh bin do arayngefaln: unterveltnikes un blate *katsovim.
zey darfn take nit keyn tsimern tsu togn.
zey darfn bloyz tsu nakhtn mit zeyere kvitshike moydn.
a *reyekh fun kiene ayters un *beheyme-ingeveyd shlogt mir in di nozlekher.
in a zak bleket a kelbl.
nit shoyn zhe vel ikh do nakhtn a gantsn *khoydesh?
nito keyn *breyre, kh'hob dokh batsolt foroys.

  H

bislekhvayz nem ikh zikh tsugevoynen tsu di nakhtndike layt.
mit ongeshpitste oyern shling ikh zeyer *ganovim-loshn.
s'nemt mikh tsien tsu zeyere *mayses vi tsu *hemsheykhim fun a pikantn roman.
az a shrayber, mit vemen ikh hob shoyn bavizn tsu shlisn kantshaft, leygt mir for tsu nekhtikn bay im, vayl di nakht iz untergetsundn fun a frost, bin ikh im *moykhl di *toyve.
in eyner a nakht vern di tsimern tsu nakhtn ibergefaln fun politsey un geheym-agentn.
di voyle-yungen un voyle-moydn shrekn zikh nit iber. m'iz panibrat.
vemen me zukht - a *mayse mitn kalt makhn a provokator - hot zikh a vayle frier opgetrogn.
zol men onton keytlekh zayn oysleygbetl.
der hunger vil esn.
ikh arbet vi a gehilf bay a malyer baym kratsn vent.
ikh krats un yener malyevet, ikh hob genug tsayt tsu leyenen in biblyotek un tsu kumen oyfn Gensher *bes-oylem tsu shlingen di *maysterverk-beal-pe fun klogvayber un *hespeydim-zogers.
ikh baken zikh mit aktyorn, poetn, velt-bafrayer.
s'iz mir oykh bashert tsu farshpiln a kurtse libe: in der Groser-biblyotek zitst lebn mir a tseflamte meydl un bletert mit ire vies *Tuvims lider.
mir bakenen zikh.
zi heyst Saltshe.
eyder vos-ven zogt mir di Saltshe az ir tatelyu vil mikh zen.
*aderabe, lomikh zen ver s'vil mikh zen.
zi firt mikh far a hant, ir hant iz oykh a tseflamte, oyf der Dzhike-gas un durkh a hoyf bahangen mit ayztsapns; iber tsehoykerte glitshike trep brengt mikh Saltshe arayn in a gebay vu es klapn neymashinen.
in a royter kamizelke un mit a groyser sher in hant shpringt aroys ir tatelyu.
er iz arumgeloykhtn mit nodlen vi mit funken fun a shlayfshteyn.
a voyler tatelyu. nor az ikh ver gevoyr vos di varshtatn zayne arbetn oys: frakn oystsuputsn toyte *goyim in di trunes, un deriber zenen di forntn shvarts un elegant un di pleytses - fun vayser layke, derlang ikh zikh geshvind a ker tsurik durkh der alee shvartse frakn vi tsvishn tsefokhete rizn-vorones un glitsh zikh arunter fun di tsehoykerte ayzike trep - oyf eybik.
ikh volt nokh *efsher geblibn in mayn simbolishn tsimer nokh a *khoydesh, nor s'iz geshen an umglik: baginen, geendikt s'nakhtn, kh'vil zikh onton - gvald, m'hot *tsugeganvet mayn sveter!
ver vet mikh bashitsn in der fremder velt?
mayn eyntsike treyst: mayn bloyer sveter iz geblibn lebn oyfn portret vos der yunger kinstler hot mikh gemolt in mayn heymshtot.
a farshemter bin ikh ahin tsurikgeforn.

  U

ikh kum aheym - umzist iz geven mayn hendum-pendum keyn Varshe: kh'hob dem beyzn gayst nit *menatseyekh geven, er hot in mayn opzayn arayngevebt naye groye fedem in der mames kop hor.
un *efsher nestikt gor der beyzer gayst in mir *gufe, ineveynik?
vi azoy ruft men im aroys oyf a duel?
vintsik eyn klap, kumt a tsveyter: *nelem gevorn der moler-un-zayn-froy mitn portret tsuzamen.
zenen zey mir nokhgelofn keyn Varshe oder antrunen in ek velt?
kh'hob nit oyfgehert nokhn portret tsu benken tsen yor, tsvantsik yor.
s'iz dergangen tsu mir a *yedie, az der moler iz farshnitn gevorn in a geto.

un ot - a groyser gast in mayn *Tel-Aviver heym: gekumen Mark Shagal un gebrakht a *matone far mayn tekhterl a kestl farb.
me makht a *lekhayim.
me dertseylt *zikhroynes.
di Shagal-entuzyastn baym tish vern flievdik, *rukhniesdik.
un yemolt bin ikh oykh gevorn flievdik iber tsayt, iber skeletishe *mes-lesn, un kh'hob dertseylt, *mistome beser vi kh'hob do ongeshribn, di *mayse vegn dem bloyen volenem sveter, vos di mame mayne hot mir oysgeshtrikt *lekoved *khanike, vegn dem yungn moler, vegn portret vos er hot fun mir gemolt, un vegn dem *goyrl funem sveter, vos ikh her nit oyf nokh im tsu benken.
plutsem - a klap in tir.
un gleybt yo, gleybt nit: es kumt arayn der portret yung un lebedik inem bloyen sveter, kletert aroyf mit di eygene *koykhes oyf der *mizrekh-vant un blaybt dortn voynen bizn hayntikn tog.
der eyntsiker vos hot yemolt zikh nit farvundert iz geven Mark Shagal.
er hot ongevizn mit a hantbaveg oyfn portret un mikh bagrist mit a vitebsker shmeykhl:
- az me benkt shtark un oyf an *emes, benkt men oys ale zakhn...

  1985

tsurik:  di *nevue fun shvartsaplen