dos vintsh-fingerl: dos finfte bukh

*beemek-habokhe (tsveyter teyl fun vintsh-fingerl)

dos finfte bukh

dos ershte kapitl

תּמשילהו, du makhst im, dem sheynem mentshn, dos antikl fun gots veltl, geveltikn במעשי ידיך, iber di verk fun dayne hent". - azoy zogt der *posek un rekhnt oys a tsetl fun ale bashefenish, vos lign dem mentshn unter di fis: shof un rinder alerley, oykh *khayes in di velder, foygl in der luft un fish in dem *yam.
nor tsu khapn fish un foygl in nets, tsu hershn iber *beheymes iz nokh nisht aza *khidesh, - fort *beheymes, *nefashes, mshteyns-gezogt, on a pitsl farshtand.
mer *khidesh iz, vi dos sheyn mentshl kligt zikh tsu khapn oyf der ventke oykh zayn glaykhn take, brider un shvester, zayn fleysh un blut.
ot di dozike groyse kunts, di *meshune-vilde *beryeshkayt zayne kumt aroyf oyfn gedank, ven men geyt oyf der yurdike, a hintergesl azelkhs in Glupsk, un men kukt on *Leyvi bokhers hayzl dort.
*Leyvi bokhers dozike hayzl iz eyns fun yene hayzer, vos zenen a flek oyfn folk *Yisroel un farshvartsn im far der velt dos *ponim.
nor sheyne *koshere yidn geyen farbay, zey shvaygn un shpayen oys - gornisht!
yo, zey shvaygn, ober der *sotn shrayt deroyf *koyles un iz shtark *mekatreg.
es shrayen oykh toyznter umgliklekhe *nefashes, nebekh, vos faln arayn in di hent fun *reshoim - hendler mit lebedike *skhoyre, un zeyere bitere *koyles, zeyer geveyn mit blutike trern dergreykhn biz dem zibetn himl.
zey, di *koshere yidn, kukn avek, shpayen, funem shpayen ober vert ot di farshimlte blote in dem yidishn lebn.
fremde, fun andere felker, khapn zikh bay di nez un shrayen: ay - ay - ay - an *ipesh bay aykh, yidishe kinder.
s'iz shoyn halber tog, di lodn fun *Leyvi bokhers hayzl zenen nokh tsugemakht.
in a bazunder *kheyderl dort mit a fentster aroys in a gertndl, hinter dem hayzl, zitsn a por batogte vayber bay a glezl kofe mit puter-gebekslekh.
eyne - a balaybte, a baykhike, a dike, kurts-gevaksene yidene, ongegosn fun oybn biz arop, eyn shtik fleysh on a *simen haldz.
dos *ponim iz untn tsu *megushem-breyt, mit a tsvey-gorndikn g[oy]der un fete arophengendike por bakn, vi di pampushkes, mit gele plyames, tsvishn velkhe es shleynglen zikh roytlekh-dine ederlekh, un oybn-tsu iz es tsugeshpitst mit a kleyn shmol shterndl, unter velkhn es zitsn fartift groye, faykhte oygelekh mit a glants.
di gantse geshtalt ire iber hoypt zet oys vi a hitl tsuker.
untn, *mekhile, breyt un alts shmeler-shmeler biz tsum kepl.
der *malekh hot bay ir geboyrn-vern zikh, *a ponim, geflayst, vi a *berye a *meshores in bakaley-kleyt, ayngepakt ir *neshomele un aroysgelozt oyf der velt aza *skhoyre in a shkarmits.
in der velt hot di *skhoyre, in ir tsayt, shtark gegoltn, atsind in di eltere yorn iz zi *Leyvi bokhers vayb un iz bakant unter dem nomen: "di mume Sheyntse". - akegn-zhe di andere yidene iz a mogere, a hoykhe mit ayngefalene bakn, dine farblivte lipelekh, a din-shpitsekhdik nezl un bloye shtekhndike oygelekh, in velkhe es tsindt zikh a mol on a fayerl.
in der yugnt hot zi gemuzt zayn sheyn, nor atsund iz zi opgeblyakevet, gekneytsht, un zet oys in gantsn vi an opgeshlogene *heshayne - dos iz Hodl di meklerin mit ir *koved aleyn.
di mume Sheyntse pakt geshmak oyf beyde bakn un bet alts Hodlen, zi zol oykh geshmak esn.
- zolst mir gezunt zayn, Hodl, epes estu mir gor vi a kind: pamelekhn, tsu shtikelen, koym-koym vos du kayst, ot nem, *neshomenyu, ikh bet dikh, a shtik take, azoy - azoy mit a mol, un es!
di puter-gebekslekh zenen mir hayntiks mol zeyer gerotn, take *Khantses *kabole, arayngeleygt in zey genug eyer un puter, tsimering, ingber oykh nisht fargesn.
ot hostu dir a farbroynts nem, ikh bet dikh, un es, es!
- gezunt zolstu mir zayn, Sheyntsenyu, lebn mayns, makht Hodl mit *kheyn tsunoyfshnurndik di lipelekh in a lang-shmol piskele un tu vi a feygele a zup funem glezl kofe: vos den tu ikh?
ikh es mir, *nishkoshe.
zeyer gerotene bay dir putergebekslekh!
der *malkhes meg zey esn.
aza *mazl, *reboyne-shel-oylem, zol ikh hobn, vos far a gute *baleboste, Sheyntsenyu, du bist!
ot azoy zitst zikh dos porl, tut zikh voyl un firt derbay a geshprekh iber fil zakhn, dermonendik zikh on der yugnt, on amoldike tsaytn.
beyde hobn moydvayz gehat eyn broyt, dertsoygn gevorn oyf eyn ort, un beyde hobn dernokh shoyn, in di yorn, genumen plutslim un tsugedekt dem kop - *khasene, heyst es, gehat...
Sheyntsen iz dos *mazl gegangen un zi iz mit der tsayt gevorn a *baleboste mit a gesheft aleyn far zikh.
zi hot bakumen in shtot a nomen, tsu ir in hoyz kumen laytishe mentshn azoyne un azoyne, un lebt zikh op ir velt in *oysher un in *koved.
Sheyntse hit op yidishkayt, iz shtark gevornt in di dray vaybershe *mitsves.
shabes un *yomtev geyt zi in shul khapn a *borekh hu veborekh shemoy, zet vi vayber shpringen *kdushe - shpringt zi oykh!
hert vi vayber veynen, klogn bay di *tkhines - veynt zi, klogt zi oykh.
oyfn kop trogt zi a tikhl, aropgerukt *kimat biz di oygn - es zol keyn eyn hor nit aroyskukn, *kholile.
dos tikhl oyfn kop iz bay ir a groyser *yikhes, zi nemt zikh dermit shtark iber, es hot dokh ir tsugedekt di *kharpe un bavayzt der velt, az zi hot genumen a man mit *khupe un *kdushin.
alte vayber, *mine *gabetes azoyne, kumen oft tsu ir nokh a *nedove un zi git zey etlekhe groshn, a mol oykh an alt kleydl, zokn a por oysgetretene.
zi iz zey oykh *mekhabed mit lekekh un branfn a bisl;
zey tunken, tunken, makhn *brokhe, farkrimendik zikh, un vintsheven ir aldos-guts oyf der velt un a shtul in *gan-eydn oyf yener velt.
Sheyntse iz gebentsht mit *parnose, mit fil glik;
es geyt ir mer nit op vi kinder - kinder hot zi nisht, un dos farumert ir dos lebn.
- gey freg got a *kashe - iz der shteyger irer zikh tsu klogn, tapndik zikh *beshas *mayse alts baym kop: - vos helft es?
shoyn a tsugedekter kop, *borekh-hashem, un fort gor nisht, alts take vos frier...
mistome iz rekht, *mistome badarf azoy zayn *baavonoseynu horabim"...
verter a bisl!
take gor vi a *tsidkonyes...
Hodlen zhe akegn geyt es *shlim-shlimazl.
kinder hot zi *davke yo - un dos iz *beemes take a groys vunder!
nor a *kabtsnte, nisht far keyn yidn gedakht, iz zi, nebekh, a groyse.
zi farshteyt an *eysek azoy vi Sheyntse, *efsher nokh tsen mol beser, hot shoyn gepruvt iberdinen, vi men zogt, ale *avoyde-zores, zikh shtrekn in ale ekn, nor umzist di mi.
ir iz nisht bashert geven zayn a *baleboste mit mit a gesheft aleyn far zikh, un gemuzt vern a meklerin, zikh dreyen arum Sheyntsen - un dos hot zi geshtokhn vi mit a meser.
a *dam-soyne iz zi Sheyntsen bay zikh in hartsn.
bay a *shmues mit ir iz zi tsuker-zis, mit a tsunoyfgeshnirt piskele un mit shaynendike oygelekh, dakht zikh, di *neshome nemt ir oys far groys freyd, vos yener iz azoy gut, shteyt oyf aza shtufe!
nor in mitn geshprekh tut zi Sheyntsen a pik, rukt ir arayn a shpilke, a shtekhvertl glat azoy zikh, on a meyn *kloymersht.
- oy, Sheyntsenyu - kreyn, *neshome mayne, mit dir tsu zitsn iz mayn lebn.
ikh kvel gor on onkukndik dikh.
on *ayn-hore haynt a grafine, un a mol?...
gedenkst dortn, dortn?...
ver volt es zikh gerikht denstmol?...
un *nakhes, kh'lebn, hob ikh fun dir.
der oybershter zol mikh nor veln *mezake zayn tsu derlebn bay dir kinder...
krekhts nisht, Sheyntsenyu, zay zikh nisht *metsaer, ikh veys, veys vi shlekht s'iz, vi biter on kinder.
vos den hot getoygt dos gantse *khasene hobn?
- der zindiker mentsh tut vos er ken, un vayter... veys ikh?
gey freg *kashes dem *reboyne-shel-oylem.
vemen er git gelt, vemen - kinder.
on gelt tsu zey iz oykh vist un biter, tut di mume Sheyntse Hodlen tsurik mitn tsingele a pik.
- dos eyntsike treyst iz mir mayne kinder, tayerer fun gingold...
nishkoshe, Sheyntsenyu, zay zikh nor nisht *metsaer...
hob mikh genug bay dir farzesn.
lomikh khotsh shoyn geyn.
vos iz azoyns dos aylenish oyf dir, Hodl?
a *katoves epes, zi hot zikh farbeynkt aheym nokh "irn", shoyn *efsher a *sho, az zi hot ir altn nit gezen.
zolstu take visn. aza *mazl ale mayne libe - dir oykh, Sheyntsenyu, - vos far a Mendye mayner iz!
a brilyant!
vu nemt men nor tsu im dos shtikele glik!...
far dem meydl, *nishkoshe, vestu mir danken.
skhoyre! a-yo, Sheyntsenyu?
du host mikh *afile a bisl gekrivdet.
nor - te...
khotsh gekhapt a *metsie!
dayn *mazl iz, vos *Nakhmen-Traytl hot zikh farpakt ergets in veg un iz nisht gekumen aher, vi er hot geshribn...
sha, lomikh dir khotsh dertseyln!
veystu vos ikh hob gehert?
er hot hayntiks yor, tsvishn undz geredt, fil mol zikh *meshadekh geven, un *besholem ariber di grenets mit der *skhoyre un zi fartsukert dort, gemakht zeyer gute gesheftn.
dos *mazl shpilt im, ot dem Treytlen, es geyt im fun tir un toyer!
es vet fun im, gedenk mayne reyd, mit der tsayt oysvaksn a groyser mit gelt ongeshtopter *reb Traytl!... vu iz zi ergets, dos meydl?
- zi iz dort bay zikh in kemerl.
ikh hob ir geheysn zikh opvashn, opzeyfn un aropvarfn fun zikh ire shmates.
ot azoy hot men es fun zey - zogt di mume Sheyntse mit a zifts:
men vasht zey, men reynikt zey, men shukht un kleydt zey, un az es khapt di zet - vert es *pritses, keyn mol nisht tsufridn, glaykh vi men volt zey do gekoylet, oy, tsaytn, hayntike tsaytn!...
- nu, vos zol men ton?
ver es hot di ki, hot di mi, - treyst Hodl di mume Sheyntse mit a *zis-gneyvesh shmeykhele: - *avade iz a mol in undzere tsaytn beser geven.
gedenkstu khotsh, Sheyntsenyu?
nu, tsayt mir aheym.
lomikh khotsh nemen a por putergebekslekhfar di kinder, lozn zey oykh visn...
- vart nor, Hodl, far di kinder vel ikh dir gebn oykh lekekh.
ay, iz bay mir haynt aroysgekumen a lekekh, take gor oyf *khidushim a lekekh!...
ha, az es halt shoyn derbay - tomer voltstu genumen a bisl branfn un ayntunken oykh a shtikl lekekh?
un az du vest mikh gut betn, Hodl, vel ikh oykh nemen a kelishikl un makhn mit dir *lekhayim.
- ta... az du vilst, makht Hodl mit a kneytshele un in di oygelekh hot zikh ir ongetsundn a fayerl.
baym gezegenen zikh zenen beyde *khavertes geven shtark oyfgeraymt lebedik-freylekh, zeyer bareydevdik.
Hodl hot, glaykh vi baym avekgeyn fun a gevinerin nokh a lekekh un branfn, ongevuntshn der mume Sheyntsen a fuln kop, zi zol *megadl zayn dos meydl un derlebn fun ir fil *nakhes, *halevay zey zoln gezunt zayn un geyn eyner tsum andern vayter oyf azelkhe *simkhes, *im yirtse hashem.
in hoyz iz Hodlen tsu di oygn gekumen Beyle, opgevashn, oysgetsvogn, sheyn-reyn ongeton, shaynt, laykht, epes bakumen gor an ander *ponim.
- aza yor, aza *mazl der mame dayner! - makht Hodl mit a *meshunedik *kol, onkukndik beylen: du loykh[t]st dokh epes vi der likhtiker morgn-shtern.
zay nor nisht keyn narele, tokhter.
folg di mume Sheyntse, vet az gut un az voyl dir zayn!...

dos tsveyte kapitl

baym ershtn arayntret Beyles oyfn nayem ort hot zi zikh gefilt, epes iz zi gor oyf a nayer velt.
altsding vos dort - iz ir oysgekumen epes *meshune: di mentshn, dos gantse firung dort *meshune, un zi aleyn oykh *meshune.
zi kukt zikh on in shpigl, vos bay ir in kamerl oyf der vant, un derkent zikh nisht - dakht zikh nisht zi, un fort take zi.
epes hot zi bakumen a naye hoyt.
zi tapt zikh bay di sheyn-farkemte, mit mandleyl geshmirte hor, vundert zikh oyf ir aroysgeshtelt heldzele, reyn-opgezeyfte hentelekh, oyf ir sheyn-tsugeputst kleydele, geneyt nokh der letster mode - un shmokht.
es tut ir *hanoe.
vos zol zi do ibertrakhtn?
azoy *mistome, badarf zayn, *mistome iz in Glupsk shoyn aza aynfir, oystsuputsn dinstmeydlekh vi a tok.
men badarf dokh visn, az in gantsn iz dokh Beyle gor a kind - a yor fuftsn-zekhtsn, un geboyrn iz zi vu?
in Kabtsansk, fun vanen zi hot biz itst keyn fus nisht aroysgeshtelt, far zikh nisht ongekukt di likhtike velt!
gehert hot zi nor, az s'iz do ergets het-het oyf yener zayt ragatke a groyse shtot Glupsk, di beste oyf der gantser erd, vorem zi iz dokh bazetst mit loyter yidn, on *ayn-hore, akegn a hundert Kabtsanskn in eynem - un dort iz es a bisl a lebn, ay-ay-ay!
dos, vos di Glupsker zenen dimentike mentshn, *koshere, sheyne, fayne layt, iz bay ir geven gants zikher, deroyf hot zi dokh dem bestn bavayz: frier Hodl di meklerin, atsind - di mume Sheyntsen.
mistome hot zi dokh nisht umzist *zoykhe geven bay der velt tsu heysn "mume", zi hot *mistome fardint far ire *maysim-toyvim.
azoyne, vos a velt-mume, iz vi geveyntlekh a yidene a *tsnue.
haynt oykh di ale andere parshoynen do, oykh azelkhe gute lebedike, tsugelozte.
keyn *ayn-hore, trakht zi bay zikh, epes azoy fil tekhter!
aha.
ikh farshtey - kestkinder.
atsind iz shoyn rekht.
dos zitsn do oyf kest yugntn mit di manen.
a gebentshte fun got iz di mume Sheyntse take!
Beyle hot altsding getaytsht nokh ir farshtand, nokh dem shteyger lebn irn in Kabtsansk, un andersh hot zi take nisht gekent taytshn.
andersh hot zikh ir kop gor nit geleygt.
az zi iz oyf morgn fri tsugegangen tsu Sheyntsen mit a freg: *baleboste, zogt mir, vos hob ikh tsu ton?"
un di mume hot mit a shmeykhele, epes gor take vi an *ishe-tsnue, geentfert: "ayl zikh, tokhter, nisht azoy, es vet nokh kumen dayn tsayt oykh", - hot zi es ongenumen *poshet, *mistome iz der shteyger do azoy, lib tsu hobn dinstn, arbetn mit zey pamelekhn, mit *rakhmones.
un s'iz bay ir geblibn *opgepasknt, az a yidishe shtot iz take dos Glupskele, di yidelekh do - *tsadikim, zeyer fayne layt, zeyer gute aynfirungen!...
bang geton hot Beylen shtark eyn zakh nor, far vos iz di mame do nishto un zet nisht mit ire eygene oygn, vi dem kind, on *ayn-hore, iz es gut.
nikhay zol zi *nakhes hobn far dem *tsar, vos zi hot, nebekh, fun ir gehat!
un azoy vi Beyle iz dervayl gezesn leydik, mit farleygte hent, aleyn far zikh in kamerl, benkendik nokh di irike, hobn zikh ir tseshpilt di gefiln, un zi nemt zikh oysshteln in ire gedanken a briv aheym.
nisht azoy gring ober tut zikh, vi es redt zikh.
yidn mit berd *afile, vos zenen, dakht zikh, i *meshune klug, i genit, vilde *beryes oyf oystsuzetsn yenem feler, avektsuredn iber altsding vos in der velt, - *afile zey filn, nebekh, bay a briv shraybn a mol dem toyt;
zey tentlen, tentlen mit der pen, kvetshn zikh, raybn dem shtern, un es geyt nisht, khotsh tserays zikh, es klept zikh nisht eyn vort tsum andern, es zenen gor take reyne *beheymes - haynt *a pshite shoyn Beyle, a kleyn Kabtsansker meydl, nisht aza *berye, nisht aza *khakhome, vi zey!...
nor dokh, meglekh *efsher take, vayl zi iz nisht aza *khakhome vi yene, hobn etlekhe verter bay ir in *moyekh zikh yo geraymt;
s'iz oysgekumen epes oyf dem shnit fun di bakante "firgrizlekh" *moshl - lemeshke farvirtst mit Kabtsansker daytsh - yents *min daytsh, vos yidishe kinder shnaydn in a geshrifts, *melamdim in dem *khumesh un vayber in di *tkhines, vayl andersh port zikh epes nisht, un es leygt zikh take nisht di tsung, vi a shteyger, nem zog a hunt: "gey, zay *moykhl, aroys"!
un nisht oyf *yevonish: "pashol von"!
oder gey red mit a ku, mit a kelbl yidish...
der *iker in dem brivl, vos bay Beylen in kop, iz geven a loyb tsu *hashem-yisborekh.
ongehoybn hot zikh es azoy:
"geloybt un gedankt der lebediker foter in himl, dos er iz mit dem elntn, bashiremt dem farvogltn, derhoykht dem gefalenem.
es hot zikh antplekt bashaynperlekh zayn genod, di groyse *nisim mit mir, mikh tsu firn do oyf dem rekhtn veg, un arayngebn mikh atsindert in a gut ort" u. z. v.
fartik mit dem oysshteln dem brivl in kop, heybt zikh on bay ir a naye dulenish: vi kumt di kats ibern vaser, vi azoy, heyst es, git men shvarts oyf vays aroys?
shraybn aleyn ken zi nisht;
betn emetsn fun di "kestkinder" do, past ir epes nisht.
vos-zhe den?
zi trakht, trakht un es falt ir ayn - Hershele!...
"yo, Hershele!... er vet mit onshraybn...
vos iz es azoyns, vos mir glust zikh alts im zen, un ze ikh im, pikt es, pikt ot-o-do, do in hartsn?
a bruder iz er mir? neyn!
a *khosn? neyn! vos den?
es kitslt epes tsu lakhn...
a sheyn gelekhter, ha, *efsher iz dos trakhtn azelkhes an *aveyre?
nor vey iz mir, az es trakht zikh aleyn!...
efsher badarf ikh nit veln...
nit veln im zen?
oy, vind iz mir, es vilt zikh dokh ober yo, un atsind *davke grod nokh mer!...
reboyne-shel-oylem, ikh bin zikh *moyde!
reboyne-shel-oylem, zindikn bay zikh in hartsn ale meydlekh azoy oder ikh nor, az okh un vey tsu mir, ikh aleyn"?...
azoy trakht bay zikh Beyle un in di oygn shteln zikh ir trern.

Sheyntse un *Leyvi, ir man, zenen geven a glaykh porfolk.
take a *ziveg min hashomayim.
beyde hobn gearbet in der *parnose, aroysvayzndik zeyer *beryeshaft, itlekher nokh zayn gang.
un ven Sheyntse hot bay der velt fardint dem nomen "mume", hot oykh *Leyvi fun zayn zayt *kosher fardint bay ir dem nomen "*bokher".
aza *meyvn oyf "*skhoyre" vi er, aza mayster in zayn zakh iz tsvishn zayn *khevre keyner nisht geven.
bay a shvere zakh a mol flegt men zikh vendn tsu im.
er flegt der *khevre *paskenen *shayles un farentfern ale harbe *kashes.
men badarf visn, az di ale *khevre-layt, vos handlen mit "lebediker *skhoyre", zenen durkhgetribene *mamzeyrim, yoldn mit beyner.
zey dreyen un fardreyen kep, blenzdzen un farfirn hunderter *nefashes mit alerley *hamtsoes.
s'iz do tsvishn zey ale *mine fokusnikes, komedyantn, vos makhn di shpil, farshteln zikh, *kdey yene tsu farfirn, far *khasanim, far mentshn mit gesheftn, far agentn, far glat azoy zikh gute, sheyne, *koshere yidn *ukhdoyme nokh azelkhe onshteln, vi es past tsum *inyen.
haynt, az azoyne layt hobn *tarbes far *Leyven, haltn fun im vi fun Arbin, iz, *mistome, *Leyvi a *bokher take vos a *bokher heyst.
*Leyvi bokher iz in der heym nisht geven *beshas Beyles arayntretn tsu im in hoyz;
er iz geforn ergets in an ort, vuhin *khevre hot im aroysgerufn, er zol zey efenen di oygn in a harb shtikl arbet.
di mume Sheyntse, vos hot shtark gehaltn funem man, nisht geton keyn *shum zakh on im, hot gehaltn dervayl Beylen, vi nor meglekh, opgezundert fun dem iberikn *oylem in a kamerl far zikh, gegebn ir *kloymersht, fun *yoytse vegn, epes arbet, vi, a shteyger, oyslaten hemder, aynneyen kneplekh, unterarbetn zokn, un alts zogn ir, az der *balebos vet kumen, *im yirtse hashem, denstmol vet zi, *nishkoshe, hobn genug arbet.
di mume Sheyntse iz zikh bagangen mit ir zeyer gut, zi untergepilevet, gemeynt dermit gants *poshet, dos shtikl *skhoyre zol a *ponim hobn, *Leyvi zol baym onkukn es tsufridn zayn un visn, az dos vayb zayns iz a mentsh, men meg zikh oyf ir farlozn.
az *Leyvi iz in a kurtse tsayt arum gekumen aheym un hot gezen Beylen, iz er fartsaplt gevorn far freyd, azoy iz zi im gefeln:
- herstu, mayn vayb, ruft er zikh on tsu Sheyntsen: dos meydl iz a sheyn shtikl *skhoyre!
atsind iz zi nokh roy, a bisl terpke, nor mit der tsayt vet oys ir vern a *keyle.
es ken zeyer gemolt zayn, az zi zol a mol nokh onshparn in di vayte *mekoymes, ahintsu, a shteyger, tsum feter *Yishmoel.
men vet kenen far ir heybn a groyse *apoytike.
biz benstmol ober, biz es vet zikh gefinen oyf ir der *emeser *meyvn, muz men zi lernen mentshlekhkayt, ale sheyne manirn, vi tsu gefeln.
di *rebetsin Beyles iz di ershte tsayt geven eyne fun di "kest-kinder", zeyer a geshayte, adurkhgetribene, vos hot ongehoybn mit ir dem *Alef-Beys.
Beyle ober hot gehat a farshtoptn kop un nisht farshtanen keyn vort.
dertsu iz zi nokh geven a shemendike un a shtik *akshnte oykh.
nor dos iz zikh geven dervayl, vi oyf katoves.
shpeter a bisl hot *Leyvi genumen dos taytl un ongehoybn oyf zayn shteyger tsu lernen Beylen, er mit zayn *koved aleyn.
un dem *shvakh muz men *Leyvi bokher nokhzogn, az er flegt zikh mit der ertsiung fun zayne "lern-meydlekh", vi zey hobn bay im geheysn, basheftikn zeyer getray;
er hot geknelt mit zey take vi a guter *melamed un ongevendt ale mitl aroystsutraybn fun zey dos kleyn-shtetldike vildkayt, dos narishe shmeylike *akshones, frier mit gutn, mit *muser-zogn, un az es hot nisht geholfn keyn reyd, flegt er shoyn gebroykhn di hent, a shtekn un a rimen oykh.
nor epes nisht azoy, - zenen gefloygn petsh, klep, vifil s'iz nor arayn.
a mol iz men oykh gezesn bay im farshpart in a keler, on esn, on trinken biz vanen men iz beser gevorn.
eyn mol hot *Leyvi arayngefirt in kamerl tsu Beylen eynem fun zayne layt, *kdey tsu hern zayne *mevines oyf ir un oyf vifil er vet opshatsn ir vert.
baym araynkumen mit im hot *Leyvi gezogt mit a zis shmeykhele: "tokhter, ot hob ikh dir gebrakht a *khosn - ober a *khosn gort antik!"
der *khosn iz *davke nisht geven keyn shemendiker un bald take ongehoybn traybn mit ir katoveslekh, epes vi tsugezotn gevorn tsu ir.
zeendik, az Beyle halt aropgekozt dos *ponim un shvaygt, nemt er zi on baym naket heldzl, glet zi, tret zi, khotsh eyn kukele zol zi oyf im ton, zogn im khotsh eyn vort.
Beyle shtupt im op fun zikh, royt-verndik vi fayer.
dos git im ober nokh unter mer kurazh, er khapt zi arum un vil ir ton a kush;
Beyle lozt im arop tsvey heyse fayerdike petsh, rayst zikh oys im fun di orems un antloyft - un der *khosn blaybt gepleft.
Beyle hot dermit zikh shtark farshuldikt un nokh in dem eygenem tog take hot ir *Leyvi gut *mekayem-psak geven mit a rimen, zogndik ir derbay *muser azoy:
- ot hostu dir dayn erlekh oyskumenish fun mir, du *khatsufe eyne!...
na, na dir itster far dayne geng, az du zolst gedenken oyf vayter!...
es zol dir lign in *tam, un kliger vern vayter.
na, na!... a meydele badarf zayn a shtiletshke, a gutetshke, lib hobn mentshn, tsu itlekhn zayn tsugelozt mit a frayndlekh *ponim, badarf aroysshlogn zikh funem kop shmeylikayt, zababonishe - vilde zakhn...
a meydele badarf visn *derekh-erets - *derekh-erets iz frier fun ale zakhn!
atsind veyst shoyn Beyle dos ort, vu zi gefint zikh, ver azoyne iz Hodl di meklerin un di mume Sheyntse.
atsind hot zikh ir antplekt bashaymperlekh di gnod un di groyse *nisim", dos gutskayt un frumkayt fun di dozike sheyne *nefashes, un zi shtelt atsind oys bay zikh in di gedanken a brivl aheym, ful mit *kines, mit klog, shoyn nisht oyf Kabtsansker daytsh, *firgrisl-loshn, nor oyf reyn yidish - oyf dem *loshn fun ir tsebrokhn harts un shver biter gemit.
nisht tsu derkenen iz Beyle in der sheyner *halboshe irer un alts-mitanander.
ire shvartse gedikhte hor zenen untergeshoyrn biz dem lefl fun di oyern.
dos vays-geshtikte kleydl oysgeshnitn vayt biz der brust, oyf dem naketn haldz a shmol royt bendele un di arbl koym vos dergreykhn biz tsu di eyln-boygns.
dakht zikh, a *pritse, nisht tsu farzindikn, vos geyt ir op?
nor nisht far aykh gedakht, yidishe tekhter, ir biter harts!
men zet es ir aroys in di bleykhe bakn, in di bloye ringen arum geshvolene brenendike oygn un in der gantser mine irer.
zi iz geeltert vi oyf a tseyn yor.
in gantsn vi ibergebitn gevorn.
un vi zi zitst zikh do a mol azoy bay zikh in *kheyderl, shtark farumert, rukt zikh shvebndik arayn, shtil vi a ketsele, di mume Sheyntse.
Beyle vert fartsitert un lozt arop di oygn.
- ikh hob mikh shoyn take nokh dir farbeynkt, makht di mume Sheyntse, tsusharndik zikh tsu Beylen mit gute, zise reydelekh:
Leyvi mayner hot zikh geklibn tsu dir atsind, zog ikh: neyn, loz mikh!
zolstu take visn, vi lib du bist mir, vos den?
nem khotsh, zog ikh dir, un kuk zikh onet in shpigl, vi sheyn, on *ayn-hore, du bist.
a heldzele a bisl, aza *mazl zol ikh hobn.
hentelekh *mekhaye, vi a yidishe tokhter ikh bin!
azoy zis, azoy *kheynevdik...
puken megn zeyzikh dokh ale do.
ot azoy, tokhter, azoy bin ikh a mol oykh sheyn geven in dayne yorn.
men hot zikh oyf mir gehangen.
oy, hob ikh gebrent a velt!
vos den, narele?
kh'hob atsind nokh *hanoe, vi a yidishe tokhter ikh bin, baym dermonen zikh yene gute, freylekhe yorn...
avade heyst es atsind ikh bin alt, nor vi du kukst mikh onet ot-o - makht di mume Sheyntse mit a shmeykhele, oysshtrekndik zikh vi groys zi iz, dos kepele farvorfn ahinter, dos baykhele oysgeputst fornt-tsu, onnemendik zikh mit beyde hent bay di zaytn - ot vi du kukst mikh onet - o, iz nokh Sheyntse gor *nishkoshedik!...
zay, zog ikh dir, narele, keyn *shoyte nit, folg! - vos shvaygstu?
- vos zol ikh redn?
entfert Beyle, keyn kuk nisht tsu ton oyf der mume Sheyntse: ikh veys nisht, vos ir vilt fun mir hobn.
- a zog a bisl, vos vil men fun ir hobn! - dayn *toyve, tokhter, vil men hobn, men vil, der *khosn zol dir gefeln.
yener *peygert nokh ir, nokh irs a vort, a kuk.
der *ruekh nemt im shier nisht tsu, azoy farlyapet iz er in ir.
na dir, zogt er, na, *neshomenyu, dir *matones!
na dir a brasletl, oyringlekh karelene, a fingerl, a keytele a goldns, veys ikh vos dortn nokh azoyns, un zi...
epes nor take a shteyn.
gey tu azelkher *toyves!
i, fe, a *kharpe, a *bushe, vi a yidishe tokhter ikh bin!
- vemen badarf es ongeyn mayn *takhles tsu farzorgn?
ikh hob tate-mame biz hundert un tsvantsik yor.
- men hot shoyn gehert. geher tazelkhe zakhn... narishkaytn!
a nar bin ikh, vos ikh *tayne do mit ir azoy lang.
tsum letstn mol freg ikh dikh: yo?
- neyn.
- ehe, vider di onshteln!
tseshrayt zikh di mume Sheyntse, aroysgeyendik fun di *keylim, shoklendik mitn kepele, un dine royte ederlekh tretn ir aroys oyf di fete, mit shmalts opgegosene, bakn: oykh mir a mentsh Beyltse!
umzist vestu es fresn mayn zalts un broyt, geyn in mayne kleyder?
zi meynt, zi iz oykh epes;
meynt, az beyde *tsdodim hobn zikh shoyn oysgeglaykht, altsding iz fartik.
es felt nisht mer ir *heskem, zi zol zogn - yo.
hob nisht keyn *toes, Beyltse!
ver hert dikh?
du bist nisht mer, *khatsufe eyne, vi a *goylem.
a shtik fleysh bistu, a *neveyle!...
di zakh, zolstu visn, hengt nokh dervayl in der luftn, nokh nisht oysgeglaykht zikh mit dem *mekekh... atsind farshteystu shoyn, Beyltse, herst vos men redt tsu dir?
- oy, derbaremdiker got! tseveynt zikh Beyle un brekht di hent: rateve mikh, *reboyne-shel-oylem, rateve mikh fun yidishe hent!
- halt moyl, *khatsufe!
vart nor, vart, piskevate, ot vet shoyn kumen *Leyvi un dir vayzn, ver elter iz.
vest shoyn, *nishkoshe, lign vider dort in keler, darn-kvarn, royen vi a hunt.
mayz, verem veln esn dayn layb.
der *ruekh, *nishkoshe, vet dikh shoyn khapn! - tselozt zikh di mume Sheyntse oyf ir tsingl un rukt zikh aroys in *kas.
Beyle nemt zikh on mit beyde hent bay di hor funem kop un tut a vorf mit a geveyn oyf der kanape.

dos drite kapitl

tsvishn di "kestkinder" *Leyvi bokhers zenen geven oykh azoyne, dimentike, gute fun der natur, oyf velkhe men hot gemegt take okhtsn un krekhtsn: oy, nebekh, brilyantn in der blote!
vi niderik, gefaln di velt hot zey gemakht, hot dokh in zey zikh geklapt a mentshlekh harts mit gefiln fun *rakhmones.
di beste fun zey iz geven di terkinye.
di dozike terkinye mitn nomen Gitl iz geven a *melameds a tokhter fun *Dalfenivke, a *kabtsonish shtetl, ful ongezetst mit loyter *kabtsonim-dalfonim, gor *koshere on *khokhmes, *emes frume, nisht ibergeshpitste yidn, badarf der *ruekh ontrogn ahin in shtetl epes a *shlimazl, a yung mit beyner, vos lozt aroys a klang ot vos:
ver fun di *Dalfoynivker meydlekh, nebekh, farlangt oyfgerikht tsu vern, zen far ir a velt, a gliklekh lebn fun ir hantarbet, zol zikh lozn nokh im keyn stambul, dort vu er voynt. - epes a kleynikayt stambul, az yidn derhern stambul, es shmekt dokh shoyn a bisl mit *erets-Yisroel!
epes molt zikh oys in kop *meshune: terk - *Yerushalmi, shtrayml - turban, oysgemisht in eynem.
mistome gibn zikh a shot tsu dem parshoyn fun ale zaytn yidelekh, itlekher mit a gebet:
- tatenyu, hartsediker, nemt, nemt mayn tokhter!
der hartsediker tatenyu derbaremt zikh, kloybt zikh oys etlekhe sheyne meydlekh, tsvishn zey Gitlen, di shenste fun ale, un firt *lemazl di dozike gliklekhe mit zikh avek.
der shpits iz, nokh fil dreyenish - forenish, kum on Gitl in shtub tsu *Leyvi bokher un vert dort a "terkinye", nisht onkukndik *afile a terk in di oygn.
grod hot tsu yener tsayt, ven di *mayse mit Beylen, zikh badarft trefn a geshikhte mit eyner, di eltste dort, vos hot bay ale geheysn di "ofitserke".
a geshikhte a shreklekhe, a troyerike, vos hot ongerirt ale *khavertes ire bay der leber.
es hot zeyer gut bavizn, vi tif in der erd zey, nebekh, lign, az okh un vey tsu zeyer kop, tsu zeyer lebn!
un zint yener geshikhte hot zikh terkinye nokh mer zikh tsugelozt tsu Beylen, zi gehaldzt, gelibt.
geveynt oyf ir kukndik, epes gor take vi a getraye eltere shvester haldzt, kusht dos kleyne shvesterl irs a *yesoyme.
geshtamt hot di "ofitserke" fun epes a shtetl, vayt ergets in Poyln.
di eltern ire, opgekumene *balebatim, zenen geven fun sheynem shtand, fun di farnemste in shtetl.
gelebt hobn zey orem, mit barekhnung, zikh nisht tsugelozt keyn voyltog, dokh hot zey dos oremkayt nisht ernidrikt, nisht fargrebt, nisht beyz gemakht, vi andere oreme-layt.
in dem hoyzgezind hot gehersht fridn, libshaft, a *brokhe fun got, eyner dem andern iz greyt geven dem letstn bisn funem moyl avektsugebn, vos got git, abi in eynem.
derinen hobn gemegt fil raykhe layt zey *mekane zayn, azelkhe vos bodn zikh in milkh un puter un zenen tsvishn zikh kider-vider.
di gelibtste baym gantsn hoyzgezind iz geven Eydl, di eltste tokhter.
ale hobn zi geshetst, irs a vort iz geven bay itlekhn tayer.
un Eydl hot es take mit rekht fardint, s'iz geven vemen lib tsu hobn.
sheyn iz zi geven, epes take gor a bild.
der *reboyne-shel-oylem, der groyser mayster, a maler eyner in der velt, hot genumen di faynste materyaln, velkhe er farmogt:
dos vayskayt fun lilyen oyf bakn, dos roytkayt fun koraln oyf lipn, dos bloye funem himl oyf oygn, dos shvartskayt fun robn tsu di hor, tsugegebn dertsu dem zibetn *kheyn, liblekhkayt, gutskayt un tsirlekhkayt, oysgemisht dos altsding in eynem, geton a makh - un es iz aroys fartik a bild-sheyne Eydl!...
ir figur, a hoykh-geviksike mit gekrayzlte lange sametene lokn, vi a hoykh tsvayghaftik yung boyml.
gut iz zi geven on a gal, a bri gor antik.
fun ir *beryeshkayt hot gezungen in shtub itlekhs vinkele.
men hot es aroysgezen in di sheyne frish-shmekndike blumenteplekh, in di geshtikte zilber-klore oyf di fentster-forhenglekh, oykh in dem mesh un kupervarg, vos hot geshaynt, gefinklt, farnumen di oygn.
zi hot geneyt, geshtikt, gevashn, geton altsding in dem *balebatishkayt un farhit, di mame zol keyn shvern beyg zikh nisht gebn.
oyser dem hot zi nokh mit ir neyen un shtikn far andere tsu bislekh fardint oykh.
*vayehi hayoym iz vi funem himl aropgefaln in shtetl a yungerman, a fayner, onshtendik-laytish gekleydet, mit dem nomen Shmerl.
geheysn hot es, az er iz fun gants vayt un hot mit *pritsim do arum gesheftn.
yidn funem shtetl, leydik-geyer, vos geyen arum gantse teg shling-un-shlang, hobn nisht mer vos tsu ton nor redn, shmekn, tapn un opgebn zikh mit yenems gesheftn, - hobn in dem dozikn parshon bakumen, *borekh-hashem, a nayem *eysek oyf tsu redn, aroystsuvayzn *khokhmes un *boykh-svores.
yedn tog hot men aroysgelozt vegn im andere *mine potshtn:
Shmerl iz a *khoshev in di hoykhe fentster, Shmerl farmogt *Koyrekhs *oytsres, Shmerl iz a makher bay di greste *pritsim, Shmerl iz azoyner, Shmerl iz azoyner un azoyner, Shmerl iz nit keyn bavaybter un oyb azoy, he-he, badarf men dokh nit shvaygn...
sheyne yidn rukn zikh tsu im opshtekn a "*sholem aleykhem;
mekablim shteln oyf hent tsu nemen bay im a *nedove;
shadkhonim loyfn vi di *farsamte oyszukhn far im a *shidekh.
Shmerl ober iz a *bokher, vos kukt nisht oyf gelt, nor oyf sheynkayt, der *iker iz bay im dos *kern - un Eydl gefelt im beser fun ale *bsules, vos kumen nisht tsu ir mindstn nogl.
zenen di *shadkhonim nisht foyl, nemen di poles fun der kapote in der hant, di fis oyf di pleytses un loyfn *meshugenervayz tsu Eydls eltern, shitn zey op mit nayn mos reyd, loybn in tog arayn un zogn: *eyn kaShmerl?
nishto keyn beserer far zeyer tokhter vi Shmerl, vi *reb Shmerl, azoyner un azoyner, a *mushlem mit ale *mayles.
staytsh Shmerl, epes a katoves *reb Shmerl, epes zogt zikh es azoy gring Shmer... *reb Shmerl, az men zol *afile oysgeyn ek velt, zukhn mit likht, vet men, *oser khazer, nisht gefinen zayn glaykhn!
take di gantse *mayse fun onheyb biz tsum *sof, fun *reb Shmerls ton kumen aher, iz nor reyne *nisim.
es vayzt bashaymperlekh, az s'iz take nor a *ziveg *min-hashomayim, fertsik teg eyder Eydl iz geborn gevorn, hot men dos shoyn, farshteyt ir, oybn in himl oysgerufn, vos den?
zogn-zhe den *reboyne-shel-oylem *deyes un shteln zikh in a *ziveg im akegn, heyst es vi gemisht zikh nit in zayn zakh, araynshtekn di tsung ahin, in dem *seyder hooylem, gor umgebetn, fe, *mies, vos past nisht far a yidn!
vekhuts loze, yo past, nit past, kenen do *taynes un *kashes take oykh gor nisht helfn, gesmahe aykh farful!
farshteyt ir, vos dos heyst azoyns?...
lokheyn muz men zikh ayln, khapn di *metsie mit beyde hent, *kedey an anderer zol zikh nisht federn un zi, di *metsie, *khas-vesholem, nisht oyskhapn. - -
der tate iz bay zikh in hartsn greyt - akh, *makhe-teyse, far vos nit?
nor mitn moyl makht er: i!...
kloymersht vil er nokh hobn a *yishev.
dos heyst, glat azoy a kveynklenish fun *derekh-erets vegn.
di mame vider, a yidene vi ale yidenes, vos hobn epes a brenendikn *yetser-hore tsu *khasene makhn kinder, khapt zikh bald on in dem *shidekh mit layb un lebn, bald take in der heyser minut - un Eydl iz *lemazl a *kale gevorn.
der *khosn hot take *emes, nisht farlangt keyn *nadn, dokh hobn di *mekhutonim zikh *miskhayev geven, tsu gebn der tokhter *nadn *kefi zeyer meglekhkayt un makhn ir *shabesdike un *yom-tevdike *malbushim gants *negidishlekh.
glat azoy *patern dos eltste, gelib[t]ste kind iz zey nisht ongeshtanen, loz der man ir nisht hobn oystsuvarfn: ikh hob dikh fun a shtal aroysgenumen, funem tatens hoyz dem *evyen, naket un borves bistu geven, ikh hob dikh ersht bakleydt un gemakht oys dir a mentsh laytn glaykh. - *leoylem tikekh, hot der *khosn getrakht, makhndik mit a shmeykhele, tsulib geton un genumen.
bald nokh di *tnoim hot der *khosn geaylt optsushteln *khupe vi tsum gikhstn.
zayne gesheftn, hot er derklert, fodern es atsind, er zol geshvind forn aheym.
un vi shver di eltern iz geven dos sheydn zikh mit zeyer tif in harts ayngebakener tokhter, dos shenste tsirung funem hoyz aroystsulozn, hobn zey es dokh far lib ongenumen un zikh getreyst dermit, vos di tokhter zeyere iz, *borekh-hashem, farzorgt, ongetrofn oyf azelkhn, vos farshteyt zi tsu shetsn.
zey hobn zikh ongeton a *koyekh, *mesalek tsu zayn dem *nadn, hobn ayngepakt ir di garderobe un zi aroysbagleyt mit trern in di oygn, mit *brokhes un vintshenish on a tsol.

dos yunge porfolk iz avekgeforn un hot untervegns zikh opgeshtelt in Glupsk, nisht vayl der veg iz gegangen oyf Glupsk, nor vayl di gesheftn hobn, loyt vi Shmerl hot gezogt, es azoy gefodert, aroptsunemen zikh funem glaykhn veg un araynforn ahin oyf a kurtse tsayt.
un azoy vi s'iz baym porfolk geven der honik-ziser *khshad nokh der *khasene, hot Shmerl vi a getrayer liber man, zikh geflayst tsutsuteyln dem vayb fargenign un oysgezukht an *akhsanye *davke nisht in der mit shtot, vu es kokht, roysht shtendik, nor ergets dort a bisl in der zayt, vu s'iz ruik-shtil, vu men zet a grezele, a beymele un men hert a mol oykh a *kol fun a shpilfeygele.
er hot zikh nisht gekargt un genumen dort dray sheyne tsimer, vi im shteyt on.
der *bal-akhsanye, a yid mit a baykhl, mit a geler bord, a lebediks, a rirndiks, hot bagegnt Shmerlen mit a sheynem breytn "*borekh-habe".
epes vi a guter alter bakanter zayner fun gants lang, *hagam dos iz nokh nisht aza shtarker bavayz, vayl itlekher, ver s'iz a vegmentsh, veyst, az di *bal-akhsanyes zenen tsum grestn teyl mit shaynendike *tsures, mit zis-shmeykhlendike lipelekh, veykh-gut vi di velt, kveln, freyen zikh baym ershtn bagegenish mit nay-ongekumene *orkhim, glaykh vi es voltn tsu zey gekumen tsu gast layblekhe noente *kroyvim;
nor vi di *mayse iz, Shmerl iz geven a zeyer ongeleygter gast.
der *bal-akhsanye hot, aroyfleygndik di hant oyfn hartsn un a shokl gebndik dos kepl mit der geler bord, farzikhert bay zayn yidishkayt, az zey megn zayn ruik, altsding, *nishkoshe, vet zayn in ordenung.
un az er hot gekhapt hintervaylekhts a kuk oyf dem sheynem vaybl do un *mamzeyrish zikh dervust in dem *shmues, az dos iz Shmerls vayb, ersht nokh der *khasene, hot er beydn opgegebn gants yidishlekh a *mazl-tov mit *gneyveshe-blintsldike oygelekh, monendik derbay lekekh, vi der shteyger, mit a shmeykhele, in velkhn es ligt epes azoyns, vos a *ruekh yenem in tatens taten!...
dos ershte bagegenish Eydls oyf der *akhsanye iz geven a hoykhe dare yidene, vos iz arayngefloygn vi a bombe tsu ir in tsimer, bald take baym onkumen, mit a *gdule, a freyd, varfndik oyglekh oyf Eydlen, oyf Shmerlen, glaykh vi zi volt gezen do far zikh a shvester ire mit a bruder, oyf velkhe zi hot aza lange tsayt aroysgekukt.
zi hot, lozndik zikh tsu Shmerlen, geefnt a moyl tsum reydn, nor Shmerl hot zikh a beyzer geton, iz zi geblibn vi dervorgn.
er hot zi opgeshikt tsu aldi shvartse yor, un azoy geshvind vi zi iz arayngel[o]fn, azoy geshvind iz zi aroysgelofn.
- ot dos hostu dir, *neshome mayne, Glupsk mit ire *meshune-vilde, velt-barimte *kabtsonim!
ot dos iz es di ekhte Glupsker *skhoyre, vos nishto ergets andersh ir glaykhn!
ot mit aza breytkayt rayst zikh tsu yenem in hoyz arayn a Glupsker *kabtsn nokh a *nedove.
treft er nisht dem *balebos in eyn tsimer, nemt er im zukhn vayter, vayter in tsveytn, dritn un glaykh take in der spalnye;
tomer dremlt yener, kaykht er, hust er, un vekt im oyf.
et, *nishkoshe.
ver mir, vos mir tsvishn yidn tseremonish azoyne zakhn?
bay dir, *neshome mayne, iz dos nays, ikh ken shoyn gut di Glupsker *kabtsonim mit zeyere geng.
ot nem, *neshome mayne, un shpay oys zibn mol! - azoy hot gezogt mit a zis shmeykhele Shmerl tsum vayb, vos iz geblibn shteyn a *rege fargaft.
Eydl hot nokh dem tararam in der heym un oyf dem veg zikh gut oysgeshlofn, gut oysgerut oyf der *akhsanye, keyner hot zi nisht geshtert, andere *orkhim hot men dort grod denstmol nisht gezen, s'iz sha, shtil, altsding in der tsayt vi geherik - un Eydl iz tsufridn.
oyf der *akhsanye flegt oft tsu Shmerlen araynkumen epes a yidl, a rirevdiks, a geshtuplts, dos rekhte oyg zayns mit a belme, a vays pintele, shtok-blind, nor ofn, nisht tsugemakht.
dos blinde eygl iz ober keyn mol nisht shtil geshtanen, es hot in altsding nokhgeton dem zeendikn, glaykh vi es volt im gedint far an *eydes.
hot zikh dos gezunte oyg gevorfn, gekukt beyz, hot zikh dos blinde oyg mit dem vaysn pintele oykh gevorfn, onnemendik a beyze mine.
hot yents *mamzeyrish gevunken, loykhtndik, freylekh, iz dos blinde mit dem pintele oykh nisht foyl geven aroystsuvayzn vinkendik *mamzeyrish, shtiklekh, glaykh vi geredt: *Odem, a mentshn, katshke ruk zikh! - un dos hot dem *ponim tsugegebn a vildn oysdruk, epes azoy *khaloshesdik, az es volt fil glaykher geven i far dem yidl, i far der velt, ven dos blinde oygl zol im geven oysrinen, farkhapt vern in gantsn...
laydn hot Eydl nit gekent dos yidl, er iz ir geven prikre bay itlekhs mol kumen zayns in shtub. nor dem man irn tsulib, vos hot mit im gesheftn un farbreyngt mit im genug tsayt, merstnteil nisht in der heym, hot zi zikh genoyt im sheyn oyftsunemen yedes mol.
Shmerls farfaln vern *shoen-lang in shtot, Shmerls tserudertkayt, zayn fartrognkayt shtendik, hot zeyer gut bavizn Eydlen, az ir maniz, *a ponim, a groyser *soykher mit sheyne gesheftn, *borekh-hashem, un vi lib es volt ir geven, der man zol nebn ir zitsn, geyn mit ir shpatsirn, hot zi es dokh *moykhl geven, shtark *hanoe hobndik bay zikh in hartsn derfun, vos der oybershter hot zi gebentsht mit a man a *berye, bay velkhn s'iz a hofnung, es vet ir zayn zeyer gut, *im yirtse hashem.
eyn mol kumt Shmerl aheym tsu koyfn gor in eyn otem, shtark fartrogn un dos yidl mitn blind oygl raptum nokh im.
Shmerl nemt avek dos vayb in a vinkl un shishket ir dort in oyer arayn epes kurtse ibergehakte *diburim, gikh-geshvind mit a gebet:
- Eydele, *neshomenyu!... a gesheft!
es treft zikh a gesheft... a gut gesheft...
hob ober veynik atsund gelt...
es dergeyt nisht... etlekhe hunderter... vos tut men?...
der yid ot-o vil layen... ober gevendt iz a bisl in dir...
er, farshteystu mikh, dem vaybs farlangt er untershrift...
dayn untershrift oyf dem veksl... oy, helf, *neshome!...
gikher... nishto keyn tsayt...
a rendl a minut... na, ketsele, na!...
un bald take, in der heyser *rege ligt shoyn far Eydlen a veksele, velkhn zi shraybt unter, nisht tsu redn a krum vort.
aderabe farkert, es tut ir nokh *hanoe oyf dem *koved, vos men hot ir do opgegebn, un vos zi ken dem man breyngen nutsn.
es heyst azoy fil vi: epes zenen mir oykh, *borekh-hashem, shtiklekh mentshn, undzer *khsime, ha, hot oykh epes a vert, mir makhn oykh gesheftn!...
dos yidl nemt dem veksl, gut tsukukndik zikh tsu der untershrift mit dem zeendikn oyg, yens blinde mit dem pintele tut zikh a vorf un kukt zikh *kloymersht oykh tsu.
dos zeendike shaynt, tut *mamzeyrish a vunk, un dos blinde oykh.
opgekukt, leygt er dernokh dos veksele gants gelasn tsunoyf, bahalt es gut in tash bay zikh, rukt zikh bald take fun der shtub aroys, un Shmerl nokh im.
yener tog iz geven a guter, a freylekher far Eydlen.
iberklerndik altsding, vos mit ir iz geshen in der letster tsayt, di groyse farenderung plutslim in ir lebn, hot zi oyfgehoybn di hent mit a dank tsu zayn libn nomen far aza tayern man, aza glik, aza *matone, vos ir iz gekumen gor umgerikht.
far groys *simkhe nemt zi a beygele papir mit a pen un zetst zikh shraybn a briv tsu di eltern aheym.
zi iz bald ober zikh *meyashev un leygt op dos shraybn oyf shpeter a bisl, ven zi vet shoyn kumen oyfn ort mit ir man *besholem un zikh arumkukn, zen altsding dort mit ire oygn, dos guts, dos groyse glik, vos zi hot getrofn, denstmol vet zi in a langn briv tsu ire libe bashraybn gants klor, pinktlekh itlekhs pitsele nazunder, zey derfreyen mit gute *bsures un dertsu take mit sheyne *matones - dem taten, der mamen un dem iberikn hoyzgezind.
yo, dos vet meglekh zayn tsu ton, *im-yirtse-hashem, in a kurtser tsayt arum, vorem *kefi es zet oys funem hayntikn gesheftl, vos iz opgemakht gevorn un gebrakht in ordenung mit dem oybershtns hilf, dakht zikh ir, az der man hot shoyn do nisht mer vos tsu ton.
an ek, a *sof, bald forn zey fun danen avek un zi vet in gikhn take kumen in ir ru arayn.
iberikns, trakht zi bay zikh, vet zi iberredn haynt vegn dem mit ir Shmerlen un *agev take oysfregn im vegn dem gesheft haynt, - far vos nit?
epes iz zi dokh dertsu oykh a shtikl *shaykhes, zi hot dokh untergeshribn a veksl.
un vi Eydl zitst zikh do azoy oyfgeramt, oysmolndik bay zikh in di gedanken ir gliklekhs lebn shpeter, *im-yirtse-hashem, rukt zikh arayn tsu ir in tsimer der *balebos fun der *akhsanye shtil mit a shvaygndik *peniml, tut zikh a buk, onkukndik zi on verter un *meshune pintlendik mit di oygelekh.
- ir zayt do aleyn, ha, eyne aleyn?
makht er nokh a *rege shtilshvaygn, mit a zis shmeykhele, shtrekt oys di hant, raybndik di finf shpitsn finger eyne mit di andere, epes vi gebndik ir ontsuherenish.
- vos iz? tut Eydl zikh a khap, sharf onkukndik im.
- gornisht! shmeykhlt er epes azoy tsugelozt tsu ir: ir farshteyt nisht vos ikh vil?
ikh vil... vos? vos a *bal-akhsanye badarf veln vi ikh - gelt!
- ot dos! - ruft zikh on Eydl mit a gring gemit: - mayn man vet kumen, vet er aykh gebn.
- o-va, o-va! ikh muz bald, farshteyt ir mikh, di *rege take oyf etlekhe teg ergets forn, geneytik ikh mikh in... in - zogt er gebndik a shtrek-oys di hant un a rayb mit di shpits-finger: di klingers meyn ikh.
forn bald muz ikh, vos tut men?
gants meglekh, tsurikkumendik vel ikh aykh shoyn nisht trefn, ir vet shoyn zayn oyfn ort, men kukt dokh oyf aykh dort *avade shoyn shtark aroys...
o-va, a *mayse, a *mayse, kh'lebn!
veyst ir vos? nemt khotshe, zayt *moykhl, un shraybt mir unter ot dem *kheshbn.
loz khotsh zayn reyn tserekhnt zikh far mayn forn.
nishkoshe, gut gelt, *nishkoshe!...
zayt mir gezunt un lozt grisn ayer *reb Shmerlen!
vos veyst ir, vos veyst ir, vos dos iz far a *reb Shmerl?
gold un zilber!
ir vet ersht shpeter derfiln, vos iz azoyns *reb Shmerl, ayer *reb Shmerl!...
Eydl shraybt unter, es farshteyt zikh, dem *kheshbn, gezegnt zikh zeyer fayn mit dem *balebos, shtark tsufridn mit im, vos er halt azoy fun ir man, loybndik im in tog arayn.
zi farzikhert im, az dos gelt vet do getsolt vern, loyt rekhnung, un zikh nokh lozn zen, *nishkoshe, mit a sheyner *matone.
shpetlekh bay nakht iz Shmerl aheym gekumen zeyer lustik, dos *ponim farflamt.
er khapt arum dos vayb, plontendik mit der tsung epes halbe verter, vi a *shiker: fartik, geleygt dem taten!...
bashpritst mit *mashke - un *yayle veyitsmekh, brekh tep!...
yayle es vet oyfgeyn vi in a bakdeyzhe, *vayitsmekh, vi in a gortn shprots... shprots... rotsn!
- fe! vos iz dos far a *loshn?
ruft zikh on Eydl shtark farvundert, oysraysndik zikh funem mans hent.
- ay-ay-ay, shmeylik!... kukt nor on di *khsideste do...
rirt mikh nisht on... ha, nisht tsufridn?
nu, iz *eyne mekudeshes, gesmahe dir farful!... *yebone hamikdesh!...
farshteyst, vos *yebone iz taytsh oyf yidish?
tut Shmerl a zog ongetsundn, onkukndik dos vayb beyz, un lozt oys mit a fayf.
- nu, genug, genug, gey shoyn, gey beser shlofn, - nemt Eydl ayn dem man mit gute reyd, aropshlingendik zayne *miese verter.
zi nemt im untern orem, leygt im arayn in bet onzogndik im, er zol shlofn.
a gantse nakht iz dernokh Eydl gelegn bay zikh oyf ir geleger, un nisht gekent keyn oyg tsumakhn.
dem mans oyffirung haynt hot ir geshlogn tsum hartsn - fe, epes azoy grob!
azelkhe verter hot zi nokh keyn mol nisht gehert.
es kumt ir aroyf oyfn gedank al-dos beyz: veys ikh, vu er iz geven?
mit vemen dort er iz zikh tsunoyfgekumen?
a mansbil, a *kashe oyf a mansbil!...
der kop shpalt zikh ir trakhtndik un ibertrakhtndik, un far groys fardros farloyfn ir di oygn mit trern.
neyn, neyn - git zi zikh dos vort - vayter vet es im bay mir azoy shoyn nisht zayn!
fun haynt on vel ikh shoyn kligervern.
men badarf im haltn in di hent.
on mir keyn trit!
on mir nisht oyf a hor!...
a vayb badarf altsding visn - visn altsding badarf a vayb!...
ot azoy hot zikh Eydl gegebn dos vort, zikh oyf vayter mit dem man oyftsufirn, tsu nemen im in di hent arayn, zeyer beydns *toyve vegn take tsulib.
dos hot zi a bisl baruikt un zi iz *lesof ayngeshlofn.

dos ferte kapitl

oyfgeshtanen oyf morgn iz Eydl shpetlekh un iz nokh geblibn lign oyf ir geleger, makhndik bay zikh in kop a plan, vi azoy nemt men epes dem man in di hent arayn, az er zol far ir dos nayn-yerike bakumen.
dos eyntsike mitl, vos zi gefint tsu dem, - iz *broygez tsu vern.
broygez zayn iz bay vayber iber hoypt dos beste mitl akegn di manen, *beshas epes nor a *milkhome tsvishn zikh, bazunders in der ershter tsayt nokh der *khasene.
der shtarkster man *afile ken zikh nisht haltn fest akegn an *ongebroygezt vayb mer vi etlekhe teg.
dernokh muz er *bekhaese uvebushe aniderleygn dos gever un betn *rakhmim, vern a shtil shefele - biz tsum tsveytn *roygez.
Eydl greyt zikh tsu, ontsuheybn haynt take di *milkhome, mit ale *kle-zayen.
zi nemt on, oyf a probe, a beyze mine, a *broygezdike farkrimte *tsure, zi fardreyt di noz, shtelt oys a por oygn, iz fartik, ongelodn un vart, koym vayzt zikh der man mit a "gut morgn", vet zi bald oysshisn.
umzist ober ir vartn - er, vi oyf *tsu lehakhes, vayzt zikh nisht.
dos trogt zi nokh mer unter, es kokht in ir vi in a kesl.
zi veyst shoyn nisht, vos tsu ton.
lign nokh un vartn - iz keyn *takhles nisht, vayl vi lang ken men azoy lign?
eyn breyre, muz men, blaybt bay ir, oyfshteyn, nor arayn tsu im dort in tsveytn *kheyder - dos nisht, oyf keyn fal nisht!
zi dreyt zikh arum bay zikh in tsimer nokh nisht rekht ongeton, iz *broygez, flamfayer, trakhtndik: tsu im - neyn, neyn!
un dervayl hert zi take zikh tsu mit eyn oyer tsu yenem tsimer - dort ober iz shtil, vert zi dokh, vi der shteyger iz fun an *ishe, take tsikave un efnt pamelekhn a bisl di tir - keyn shorkh!
halt zi es mer nisht oys, tut shoyn mit a mol an efn di gantse tir, a kuk arayn - er iz nishto!...
s'iz a tsepukenish, shver tsu haltn a fardrus in zikh nisht oystsugisn es.
zi makht mit a farklemt harts: o, an ek!
dos letste mol vet es im bay mir zayn.
er geyt zikh ahin, ergets tsu zayne dort, farbreyngt zikh di tsayt mit veys ikh vemen, un arn zol es im onheybn a vayb...
a *loshn a bisl nekhtn bay nakht akegn a vayb! ha!
zol ikh es shvaygn? neyn! - ha, tut zi zikh a khap, vos iz mit mir?
vi kumt tsu mir azelkhe *miese gedanken...
azoyns oyf im gor tsu trakhtn?
epes shpiln zikh do iz er aher gekumen?
a mentsh mit gesheftn!
er iz geven nekhtn dos... nu, *meyle vos?
es treft zikh azoyns bay *sokhrim baym endikn a gesheft.
vos-zhe iz mir?...
oy, dos harts, mayn harts!...
lomikh zikh nor onton.
zi geyt arayn in alkerl, vos in dem tsimer, un loyft fun dort bald aroys dershrokn, toyt on a *neshome.
- vos iz, madam?
nishto dokh, vey iz mir, oyf aykh epes keyn *ponim!
tut dos dinstmeydl fun der *akhsanye a freg, araynkumendik mit der barst in der hant, oyftsuroymen in tsimer.
- zakhn!... vu der kastn, di zakhn, mayne zakhn?
shrayt Eydl nisht mit ir *kol un es tsitern ir ale glider.
- aha, zakhn?
makht dos meydl oyf a *min zingendik *loshn mit a narish gelekhterl, tsiendik di verter:
mer keyn *tsores nisht!...
sha, *nishkoshe, madam!
khi-khi-khi!
nokh gants fri, *kilkhoykh-hashor, eyder di tsig undzere mit der stade iz in feld arayn aroys, hot di zakhn avekgefirt ayer man, un mir gezogt, sha, sha, khi-khi-khi, hot er mir...
- nu, gikher, zog shoyn, zog! - traybt Eydl unter dos meydl, - vos hot er gezogt?
- vos gezogt? - makht dos meydl lekishevate, un tsvey *shures vayse tseyn antplekn zikh bay ir in moyl:
vart nor, vart, lomikh khotsh zikh dermonen: ha, vos, vos?
yo, azoy, take azoy hot gezogt er: in a *sho arum, gezogt, vet er kumen un aykh farnemen, gezogt, dort ahin.
- vu ahin?
- vos heyst vu ahin, vundert zikh dos meydl, tsiendik mit di akslen: ahin iz ahin, *mistome veyst ir vu iz ahin.
vos den, ikh veys?
- vi shpet iz atsind? fregt Eydl shtark tsetrogn.
- vi shpet s'iz atsund, vilt ir visn?
entfert dos meydl, farkrimendik dos *ponim mit *kheyn: shoyn lang halber tog.
tsayt tsu esn, khi-khi-khi, shoyn dos andere mol.
hundert *avade mol gekumen bin tsu aykh ikh gevor vern.
un ir geshmak geshlofn, on *ayn-hore, hot ir vi nokh a bod.
vos zayt ir epes azoy bleykh?...
oy, zol ikh *efsher a shprung ton breyngen onbaysn aykh?
- neyn! gey, loz mikh tsu ru, entfert Eydl un *patert aroys dos meydl funem shtub.
dem gantsn tog hot Eydl tsugebrakht in eyne *tsores, arumkukndik zikh ersht, vos iz forgegangen mit ir.
di gantse *mayse mit Shmerlen, az zi heybt do on gut tsu baklern, tseglidern in di gedanken, kumt ir oys *meshune-vild, der *onheyb mayse nokh vilder vi der *sof.
staytsh! plutslim kumt, vi fun himl aropgefaln, epes a Shmerl.
ver Shmerl, vos Shmerl?
fun vanern Shmerl? - veyst im der guter yor!
glat azoy a Shmerl, a yid, a mansbil iz er, a yungerman iz er - un genug!
s'iz a *khasene, es shpiln *kle-zmer, a *simkhe, a freyd, men tantst, men shpringt.
zi, vi a *koshere yidishe tokhter, geyt unter der *khupe, farlozndik zikh oyf di eltern, *mistome veysn zey dokh vos zey tuen, mit vemen zey makhn ir *khasene.
vos den?
di eltern vider hobn zikh farlozt oyf di *shadkhonim, gants erlekhe yidn, vos kenen, *kholile, nisht zogn keyn lign...
un di *shadkhonim hobn geton zeyer zakh oyf dem *smakh, vos iz a klang in shtot, tsvishn dem *oylem, un az es klingt, iz *toyres-lokshn, dem *oylems a klang iz a *bas-kl - a *malekh, zogn zey, hot oyf dem *ziveg oysgerufn dort in himl.
der *emeser *shadkhn, azoy heyst es, iz got un zey, di *shadkhonim, zenen nisht mer vi zayne *shelikhim...
ot atsund ersht efenen zikh ir di oygn un zi zet di grobe *miese feler, vi shendlekh dos iz, tsu farbindn zikh mit a mentshn eyder men ken im frier gut, ver er iz un vos er iz.
atsund ersht git zi zikh a khap: gevald, *reboyne-shel-oylem!
vi narish mir yidn zenen!
vi shlekht mir tuen, vos lozn zikh aynreydn, zikh farblendn in *shidukhim fun yene ligners, vos badinen zikh nisht rikhtik mit dem vertl "*ziveg *min-hashomayim", vayl es toyg zey tsu der *parnose.
oyf altsding bay a *shidekh, vi krum, nisht glaykh er meg zikh zayn, hobn zey *tomid dos dozike eyne vertl, di eyne *tshuve oyf ale *taynes.
aderabe, entfern zey, ale *taynes akegn dem, a shteyger: es geshikt zikh nisht dos, geshikt zikh nisht yents, s'iz a bisl krum, a shtikl *mum - *aderabe, ot dos *gufe take dint ersht far dem bestn bavayz, az s'iz funem oybershtn, az khotsh dakht zikh in flug, s'iz a bisl nisht azoy, kumt dokh oys fort take azoy...
naronim gloeybn, un es falt zey gor nit ayn tsu fregn: vi azoy veysn es ot yene ligners, vos oybn iz oysgerufn gevorn, vos got vil?
hot es den got zey dertseylt?
un oyb yo azoy vi di dozike ligners zogn, az zey zenen *shelikhim fun got, voltn dokh ale *shidukhim, vos vern durkh zey oysgefirt, badarft hobn a haft, a *kiem oyf eybik;
haynt far vos zeen mir azoy fil umgliklekhe porfolker, azoy fil geveyn un trern, *sine un krig, *grushes un *agunes tsvishn undzere yidn?...
oy, rayst zikh ir aroys a zifts tif funem hartsn: s'iz a shvindl!
di gantse zakh mit di *zivugim iz nisht mer vi narishkayt, opnareray un batrigeray, dakht zikh, es ligt oybn-oyf, azoy daytlekh, az men broykht nisht keyn ibergeshpitstn *seykhl dos tsu farshteyn, di mindste yidene *afile ken es oykh farshteyn mit ir *moyekh.
zi zet es aroys bay zikh aleyn azoy bashaymperlekh atsund,
nor, gevald, vu iz ober geven ir *seykhl frier?
vu iz geven der *seykhl fun tate-mame, nisht gut tsu batrakhtn zikh frier?
tsu vos iz azoy der bren tsu *khasenes, gikher-gikher tsunoyfporn kinder?
reboyne-shel-oylem! mentshn, *a khuts vos zey zenen *zkhorim un *nekeyves, zenen zey dokh epes dertsu oykh mentshn mit a *neshome, mit a frayen viln, mit mentshlekhkayt, mit gefiln - un es badarf dokh bay zey andersh zayn vi bay *beheymes...
tsulib khapenish un aylenish on barekhnung iz zi, vi es lozt zikh oys, arayngefaln got veyst vemen in di hent arayn un iz atsund in a groys umglik.
zi iz naket-bloyz, nor in eyn sitsn kleydlk oyf ir layb, on a groshn gelt un elnt vi a shteyn in der fremd.
vos vet zayn der *sof irer do un der *sof fun ire eltern dort, az zey veln bakumen di viste *bsure vegn zeyer umgliklekher tokhter?
aza umglik, aza shande!
s'iz a *bushe in *ponim un a veytik in harts!
dakht zikh, genug biter, genug fintster, un plutslim - gey tref a mentshns harts! - git ir a shayn a shtikl hofnung: neyn! makht zi *meyashevdik zikh zayn tsurik - ummeglekh!
lomikh nisht zindikn mit di reyd, *khoyshed im zayn umzist.
es ken zikh oyslozn gornisht...
men badarf vartn, hobn geduld.
loz dervayl zayn sha! - gut vos der *balebos fun der *akhsanye iz grod atsund avekgeforn oyf a por teg.
loz er nisht visn, loz dervayl zayn sha!...
zi shtelt zikh kukn in fentster.
kukt, kukt un nemt zikh aroys di oygn kukndik - nishto!
azoy iz ir fargangen der tog in leyd, in angstn, nisht tsu nemen in moyl arayn epes esn.
bay nakht iz zi anidergefaln oyf ir geleger vi a *derhargete.
oyf morgn fri kumt arayn dos yidl mit dem blindn oygl.
Eydl vert vi fun toyt lebedik, derzeendik far zikh a bakantn mentshn, *hagam er iz bay ir frier nisht geven aza *khoshev, un zi tut zikh a loz, gor nisht vilndik, im akegn mit a breytn *borekh-habe:
- oy, a zeyer ongeleygter gast, kh'lebn!
ven ikh zol gevne visn, vu ir voynt, volt ikh nekhtn nokh gekumen tsu aykh aheym... ir hot geredt?...
zogt, *efsher veyst ir epes?...
efsher, ha, veyst ir vu... vu er iz? - redt, fregt Eydl in eyn otem vargndik zikh mit trern, nisht aroptsunemen funem yidl keyn oyg.
- ikh hob gehert, gehert! ruft zikh on dos yidl shtark beyz, makhndik derbay mit dem grobn finger ahin un aher: er zol azoy visn fun zayn lebn tsu zogn, der *mamzer, der *gazlen, vi ikh veys fun zayn gebeyn!
herstu, ot dos bin ikh dokh take gekumen... *efsher veyst ir?
- mikh fregt ir? makht Eydl, farkrimendik zikh, un shpringt op vi an opgebrite funem yidl, oyf etlekhe trit tsurik.
- genug gelt, genug tsayt kost er mikh, ot der *kolboynik!
redt zikh dos yidl zayns, alts take beyz: a-a, *peygern zol er dort vu er iz.
keyn guts zol im nisht zayn, vayl er vet lebn far mayn gelt.
ay, ikh zol visn, vu ergets er iz - he-he-he, volt im shoyn, *nishkoshe, a *ruekh in zayn tatens taten arayn!...
Eydl badekt dos *ponim mit beyde hent, khlipet, veynt, tsaplendik mit di akslen, mit ale *eyvrim.
dos yidl batrakht zi shvaygndik, mest zi oys funem kop biz di fis mit dem gezuntn oyg, un yents mit dem vaysn pintele arbet oykh, varfndik zikh aroyf un arop.
- veynt nisht, ikh bet aykh, a shod ayere oygn, vi ikh bin a yid!
bet zi der yid epes azoy gerirt, vi es rayst im shtark dos harts: nu, genug, tut mit di *toyve!
dos *rakhmones oyf ayere yunge yor un loz zayn genug geveynt!...
lomir zikh nit narn, ir zayt dokh a kluge, un lomir batrakhtn di zakh gelasn, azoy vi es iz.
in *emesn hot ir dokh do gornisht farloyrn.
aderabe, zolt ir mir gezunt zayn, *aderabe, in der erd arayn aza...
ir megt nokh oyfheybn di hent tsu dem vos lebt eybik un makhn a *brokhe "*Borekh shepotrani"! *nishkoshe kh'lebn.
- oy, ikh bin gekoylet!
klogt zikh Eydl, vishndik di oygn. bin geblibn azoy vi ir kukt mikh on ot-o.
hob nisht mer vi dos eyntsike kleydl oyf mir.
in gantsn ot-o mayn farmegn!
vos ken ikh atsund ton, vu zol ikh, elnte, atsund geyn, mikh kern-vendn?
- et, kh'lebn... vi ikh bin a yid!
treyst dos yidl zi mit gute verter: got iz mit aykh, ir zayt dokh do epes tsvishn yidn, nisht in a vald ergets tsvishn *gazlonim, oder in a hek ergets, a *midber, tsvishn vilde *khayes, *kholile!
farlirt nisht, ikh bet aykh, di hofnung!
- ober atsund, atsund iz dokh shlekht, funtster un biter, a shrek!
vendt zikh Eydl tsum yidl, mit velkhn zi heybt on iberbetn zikh in hartsn far zayne gute, *emes-yidishe treyst-verter, un nemt zikh oysgisn far im ir shver gemit: oy, biter!
tsum lebn nishto keyn groshn, un bin nokh shuldik andere.
er iz avek un mikh ibergelozt do far a *mashkn, a tsugob dertsu, vos ikh bin geblibn, vey iz mir, a viste *agune.
oyf der *akhsanye kumt.
men hot shoyn arayngeshikt monen.
dem langn groysn *kheshbn untergeshribn - hob ikh...
haynt kumt dokh take aykh oykh.
ir hot dokh oyf mir a veksl...
- nu, *bekheyn?
zol men nemen bay aykh di *neshome?
zolt ir zikh tseraysn, zikh nemen shtark tsum hartsn un *khas-vekholile shtarbn, oder zikh, *soyne-Tsien, a *mayse onton, mir nisht, dir nisht?
gants *seykhldik, kh'lebn...
aderabe, vayl es kumt fun aykh andere, deriber take ligt oyf aykh di shuld optsuhitn, vi got iz aykh lib, ayer gezunt, tayer tsu haltn ayere sheyne oygn, ayer layb un alts mit anander, *kedey ir zolt kenen, farshteyt ir mikh, arbetn, fardinen i far zikh, i far yenem, zikh arumtsoln bislekhvayz mit ayere *bale-khoyves.
nishkoshe, es hot zikh bay yidn azelkhe zakhn shoyn getrofn.
ir zayt nisht di ershte, nisht di letste...
ikh fun mayn zayt, okh, bin greyt tsu vartn.
abi gezunt, zayt ir bay mir a groyser *betuekh...
nu, vos-zhe, zolt ir mir gezunt zayn, iz do far aza umglik?
ay di *moyre, vos ir blaybt an *agune - et!
nokh a mol take et, narishkaytn, kh'lebn!
mir veln, mit dem oybershtns hilf, *mistome gefinen deroyf oykh a *takhbule, *nishkoshe!...
Eydl filt zikh zeyer gerirt fun azelkhe vikndike treyst-verter un veyst nisht rekht vi tsu danken dem yidl far zayn gutskayt, vos er shteyt ir bay in der noyt.
zi bet zikh iber mit im shoyn in gantsn bay zikh in hartsn un derlangt oyf im shvaygndik a frayndlekhn blik, vos iz fil beser vi geredt.
- ot veyst ir vos, zogt dos yidl mit a gebet, onnemendik zikh baym hartsn: dervayl, eyder ven, eyder vos, volt ikh aykh gebetn, kumt, kh'lebn, tsu mir oyf kvatir.
a shtub iz bay mir a groyse, *khadorim zenen do genug far mir mit mayn vayb, un far andere oykh.
vet zikh gefinen far aykh oykh a tsimer.
ha, vos zogt ir?
Eydl kveynklt zikh epes, on verter.
zogn yo, iz epes prikre.
vos far a *ponim vet es hobn far zayn vayb?
zogn-zhe neyn, iz nokh erger, zi iz dokh geblibn vi oyfn vaser, nisht hobndik vu anidertsuleygn dem kop...
dos yidl ober hot, vi araynkukndik gut in ir harts, untergerukt ir azelkhe verter, vos zol zi nemen.
- bay mayn vayb - zogt er: vet es shtark ongeleygt zayn, vi ikh bin a yid!...
ikh zol azoy lebn, vi ir vet ir dermit makhn groys fargenign.
zi iz, lebn zol zi mir, eyer a gut mentsh, a *makhnes-oyrekhte, nishto ir glaykhn, itlekher iz ir lib.
a *shem hot zi, oyf ale vayber gezogt gevorn!...
fardinen vet ir, *nishkoshe.
ikh vel shoyn trakhtn, az ir zolt fardinen.
meyle, vos iz do tsu reydn?
et, gornisht!
mir veln zikh, *im-yirtse-hashem, nokh oprekhenen, abi gezunt...
ot gey ikh batsoln far aykh oyf der *akhsanye.
- a yidishe *neshome ken men take nit shatsn! - trakht zikh Eydl, nokh dem vi dos yidl iz aroysgegangen: oyfn onblik iz er, dakht zikh, epes nisht azoy, un vos ober far a gut harts er hot!
a yid blaybt take a yid...
vi *mies er meg zikh zayn fun droysn, azoy sheyn, azoy reyn iz er inveynik.
yidishe kinder zenen take, vi es shteyt, *rakhmonim bney rakhmonim...
got zol mikh nisht shtrofn far di zind, ikh hob es frier in im gor nit aroysgezen un im nisht gekent laydn.
*beshas Eydl trakht do azoy, badoyert un hot shtark *kharote, vos zi hot in hartsn umzist-umnisht faynd gehat frier aza *koshere *neshome, kumt arayn dos yidl tsurik, nemt azoys Eydlen fun der *akhsanye un firt zi op tsu zikh aheym - tsu zayn vayb Sheyntse.
es farshteyt zikh, az zayn vayb iz Sheyntse, iz er, dos yidl heyst es, mit dem blindn oygl - ir man;
er, *Leyvi bokher mit zayn *koved aleyn!
in der doziker gantser *mayse mit Eydlen, iz Shmerl, der man *kloymersht, un *Leyvi bokher geven *yad-akhes.
der *bal-akhsanye, an oysgereykhert lyulkele, a gevezener *meshores, a fakter, vos farshteyt an *eysek, hot oykh bay zey getantst in kon.
di dozike parshoynen hobn do gemakht di shpil gor vi in teater.
itlekher hot geshpilt zayn rolye vi a mayster.
Hodl di meklerin, vos ir shteyger arbet iz loyfn, shmekn, araynshtekn a tsung un araynvarfn zikh in der mit, gebetn tsi nit gebetn - zi hot, vi a shalatn-shameste, zikh oykh gedreyt, hintn-arum, in der shpil.
zi hot es ongeshmekt Shmerlen bald bay zayn onkumen mit Eydlen;
dos iz zi, Hodl, arayngefloygn vi a bombe in der heyser *rege take tsu im oyf der *akhsanye, un far groys freyd, shtark tsetumlt, hot zikh ir geefnt dos moyl, un shier-shier vos zi hot nisht ongerufn Shmerlen bay zayn *emesn nomen *Nakhmen-Traytl.
zi volt gekent onmakhn a gute *khasene, efenen, nisht in der tsayt, Eydlen di oygn.
Nakh... *Nakh... der onheyb fun *Nakhmen, zayn eygntlekhn nomen, hot zikh shoyn ir gekoyklt oys dem haldz, a glik, vos Shmerl hot zikh gekhapt bay tsaytns, oyf ir a hik geton un zi, *mekhile, aroysgetribn.

dos finfte kapitl

do bay *Leyvi bokhers in hoyz shtelt zikh for Eydlen a naye velt mit naye *tsores.
di frierdike *tsores zenen geven a lekekhl akegn di vayterdike, a *hakdome nor tsu der *mayse, vos heybt zikh ersht do mit ir on.
di *mayse aleyn iz zeyer a shreklekhe, ober, oy vey.
a gants geveynlekhe! a *mayse, vos treft zikh *kimat yedn tog mit nokh fil andere, azoy vi Eydl in zak arayngenarte, umgliklekhe yidishe tekhter;
a *mayse, vos hot nokh fun gants lang vi a farshlepte krenk zikh arayngekhapt, nor epes *mayse-sotn take tsvishn undz yidn, tsvishn aza *kosher folk opgehit fun zind vi dos folk *Yisroel, un es iz zi nisht *poter tsu vern biz atsind!...
der *tamtses der inhalt fun aza *mayse iz *kimat *tomed der eygener un men farshport vegn dem a *sakh tsu redn.
es heybt zikh on mit gutn, dernokh geyt es mit beyzn.
es hot in zikh alerley *taymim - zoyer un biter, kalt un varem.
esenish in zikh un *yisurim, veytikn funem layb.
s'iz do drinen fun eyn zayt: grizote inveynikste, in der *neshome, funem filn di shuldikayt, optsuhitn zayn eygenem vert, dem mentshlekhn *koved un orntlekhkayt;
funem filn *moyre far zind, *bushe far got un far layt, vos zenen ayngevortslt in dem mentshns harts.
un fun der anderer zayt:
ongetonene *yisurim, gebrente-gebrotene leyd - tsvang, payn, klep, hunger un *kol-hamine *puronyes, oysgenarte vekslen, *bale-khoyves, shlek, onshikenishn, *miese *yetser-hores azelkhe, vos reytsn, tsekokhn di geblitn.
es vert inveynik in zikh fun di ale dozike zakhn a shturem, a kokhenish, a ranglenish, a shvere, shtarke *milkhome, un der zindiker mentsh, fleysh un blut, halt nisht oys un falt!...
Eydl, nebekh, iz gefaln!...
a hipshe tsayt hot zi vi mitn toyt zikh avekgeranglt mit di ale groyse bitere *yisurim, vos men hot ir ongeton, alts zikh geshtarkt, aynreydndik zikh *nisim venifloes, *efsher vet ir gerotn tsu derveykhn mit ire blutike trern di hertser fun di payniker ire, zey zoln zi oplozn;
oder *efsher gor vet ir geshen a *nes fun zeyere hent shtilerheyt antrunen tsu vern - nor di tsayt ober hot ir bavizn, az dos altsding iz *khaloymes.
gikher iz tsu rirn a shteyn vi yene *reshoims farshtokte hertser, un shtilerheyt *aroysganvenen zikh iz gor nit keyn gut mitl, dos ken nor fargresern dos umglik un breyngen fil *tsores zikh un ire libe.
"atsind - hot zi zikh barekhnt - bin ikh veynikstns aleyn umgliklekh, sha, shtil, fardekt di *kharpe, ver ken mikh, ver veyst mikh?
s'iz nokh fort a hofnung do oyf shpeter, oyskoyfn zikh a mol fun di sheyne layt, vern fray;
ganve ikh mikh ober aroys, in fal ven s'iz meglekh, veln di sheyne layt, *nishkoshe mikh gefinen, vu ikh vel zayn.
zey veln trefn tsu mir aheym, ayngebn oyf mir di vekslen, es vet zikh aroysshteln, in vos far a hoyz ikh bin geven.
tate-mame veln zikh shemen tsu vayzn far layt, veln far groys *tsar, *kholile, shtarbn, di shvester, nebekh, veln farzitsn, nisht kenen kumen tsu keyn *shidukhim un funem gantsn hoyzgezind vet vern a *tel". - far Eydlen iz keyn oysveg nisht geven, zi hot gelitn, zikh geranglt biz di letste *koykhes - un iz gefaln! - -
yo, Eydl, nebekh, iz take gefaln, ober tif gezunken iz zi nisht.
men hot bay ir tsugenumen dos gezunt, ober di *neshome, a *matone fun got, - dos tsunemen bay ir hot men nisht gekent.
es hot in ir zikh geklapt a mentshlekh harts mit gefiln fun gutskayt un *rakhmones.
zi hot gefilt dos bitere harts fun fil andere umgliklekhe *khavertes dort, iz zey baygeshtanen in di noytn, geven far zey *beshas a mol a *kas, a *rugze, a gute *melitse, zikh aroysgeshtelt far zey akegn *Leyvin un der mume Sheyntse, nisht kukndik deroyf, vos zi flegt oft durkh dem hobn *yisurim, tsutsien tsu zikh *sine un leyd.
di *khavertes hot dos harts getsoygn tsu Eydlen, zi iz bay zey geven der kop.
Malvinka, a yoderdik meydl, a klugs, a lebediks, a freylekhs mit a breyt *ponim un a farrisn nezl, hot Eydlen gekroynt mit dem nomen "ofitserke" - un azoy hot zi geheysn bay itlekhn.
di "terkinye" *afile, vos frier iz zi geven di eltste, hot *moykhl geven oyf ir *koved un iz tsugekokht gevorn tsu Eydlen, hot in ir geklebt nokh fil mer fun ale andere.
nor di mume Sheyntse aleyn, zi hot Eydlen faynt gehat shtark funem gantsn hartsn, keyn ander nomen far ir hot zi nisht gehat vi "di *agune", *kedey tsu shtekhn zi dermit.
di mume Sheyntse hot, vi es iz bakant, geveltikt bay zikh in hoyz gor a shrek, gevolt, az *khuts ir dort zol keyner nisht torn oyfheybn a kop, hobn epes a viln.
der shteyger irer iz geven, zikh alts tsu klogn oyf hayntike tsaytn, oyf hayntike mentshn.
nishto, flegt zi krekhtsn, nishto amolike yorn!
a mol iz a *baleboste geven a *baleboste.
es hot mit itlekher far ir in shtub gemordevet.
un haynt?
haynt vilt zikh es "zey" oykh hobn a *deye... oykh mir mentshn!
iz eyne geven zeyer sheyn, flegt es di mume Sheyntsen in hartsn shtark fardrisn, un flegt zikh shteln mit yener farhern, dertseyln ir fun yene gute yorn, vi sheyn zi iz geven a mol, az men hot zikh *poshet oyf ir gehangen.
fun dest vegn hot zi zikh nisht ibergenumen un gehat far der *baleboste dos nayn-yerike...
keyn andere verter zenen bay der mume Sheyntsen nisht geven far eyner, vos epes nor nisht azoy, vi: oykh mir a mentsh, du *khatsufe eyne!...
a *goylem bist du, an ongemolter *goylem, a shtik fleysh, a shtik *skhoyre, vayter gornisht!...
a *dam-soyne iz deriber di mume Sheyntse geven Eydlen i far ir sheynkayt, i far der *hoze irer, tsu mentshlen zikh aleyn un ayntsugebn ire *khavertes *seykhl, az zey zenen oykh mentshn, mshteyns-gezogt, punkt farkert fun ir *toyre.
zi flegt bay itlekher gelegnhayt zikh baklogn oyf Eydlen, az zi hot fargesn dos fil guts, vos men hot ir geton, *beshas blaybndik an *agune, ayngetunkt in *khoyves, naket, hungerik.
ven nisht *Leyvi irer, ven nisht zi, di mume heyst es, vu volt hingekumen ir gebeyn?
bay der mume Sheyntse hot, nokh ir shteyger denken, ir shteyger dertsiung, zikh gekent take leygn in kop, az zi iz gerekht, un flegt oyslozn geveyntlekh dos tsetl *khasodim ire mit a *tayne: *reboyne-shel-oylem, vos iz haynt far a velt?
vos zenen es haynt far a mentshn?...
Eydlen hot in der *mieser lage irer tsugegebn kraft, oystsuhaltn di bitere payn, ot der doziker gedank, vos got iz a *yedeye levoves, veyst dem mentshns harts, der *iker iz im a reyne, umbaflekte *neshome.
groyse *tsidkonyesn, *tsnues zenen, vi es shteyt geshribn in *sforim, oykh geven gefanggen a mol;
azoy vi zi gepaynikt, getsvungen geven, nebekh, - un der guter got hot zey *moykhl geven di zind tsulib der reyner *neshome zeyerer.
er hot gezen zeyer payn un zey geholfn oystsukumen mit der tsayt.
Eydl hot oykh gehoft oysgeleyzt tsu vern funem gefenkenish, hot alts gehoft, gehoft - un *lesof...
der *sof irer iz geven vi der *sof fun ale umgliklekhe, ir glaykhn - a krenk, a plog, vos hot zikh ir tsuletst arayngekhapt in di beyner.
a hipshe tsayt iz zi avekgelegn in shpitol, in an opgezundertn *kheyder dort, opgerisn fun der velt, farvorfn, fargesn, vi a fardarte blum, a tsebrokhn *keyle, a sharbn, vos nitst nisht mer keynem, vos men maydt es oys un shayet zikh es ontsukukn.
di mume Sheyntse iz in der gantser tsayt *afile keyn eyntsik mol nisht gekumen gevor vern tsu ir.
zi hot oykh farbotn un shtark opgehit, az di *khavertes ire zoln ahin tsu ir di noz nisht vayzn.
zeltn nor flegt zey nokh fil mi gerotn, ibertsushikn ir a bisl ayngemakhts, tsum kvikn zikh, durkh Malvinke, vos flegt zikh aynshteln *bigneyve arayntsukhapn zikh tsu Eydlen mit der ibergepeklter *treyfe *skhoyre.
az Hodl di meklerin iz eyn mol avekgezesn a por *sho bay Sheyntsen in tsimerl, shoyn zat onreydndik zikh mit ir iber der hayntiker fardorbener velt un di hayntike shlekhte tsaytn;
shoyn *mekayem zayendik oykh ayntunken a shtikl lekekh, farzukhn dem bitern tropn un zikh shoyn geklibn avektsugeyn - hot zi zikh plutslim a khap geton, glaykh vi zi volt zikh dermont on epes zeyer a vikhtiker zakh.
- oy, Sheyntsenyu, gut vos hob mikh dermont!
hob mir gekent avekgeyn - un dir nisht keyn vort.
du herst, Sheyntsenyu?
nekhtn gey ikh mir grod farbay dem shpitol, trakht ikh mir, ha! lomikh, kh'lebn, arayngeyn tsu der *yefeyfie dayner, tsu der *agune, vi zi heyst bay dir, a kuk ton, vos zi makht.
oy, vos zol ikh dir zogn, *neshome mayne?
makhn zoln azoy, *reboyne-shel-oylem, undzere *sonim, ale vos vintshn undz beyz!
s'iz zi nisht tsu derkenen, azoy farendert hot zi zikh.
vu sheynkayt, vu layb - in gantsn, bahit zol men vern, hoyt un beyn!
ikh zol derlebn zen azoy fil guts, vi es hot mir zikh geshtelt trern in di oygn un gerisn dos harts kukndik oyf ir, vi zi ligt shvakh, tsebrokhn oyfn betl dort.
zi hot ongeshtelt oyf mir a por geshvolene, farloyfene oygn un gekukt shvaygndik mit a zifts.
zi kukt, kukt un fun di oygn kap-kap heyse trern.
ikh treyst zi, shtark zi, vi der shteyger iz, mit verter, khotsh in hartsn bay mir veys ikh zeyer gut, az s'iz umzist di reyd - zi iz a tsebrokhener sharbn.
fun gots vegn hob ikh gezogt, nisht oysgeredt zol es zayn, a lign, az du grist ir gor frayndlekh un fregst, vos zi makht.
koym hot zi es derhert, iz zi fartsitert gevorn mit ale *eyvrim.
es hot zikh in ir ongetsundn der *gehenem - di oygn flam-fayer un funem moyl gist zikh pekh un shvebl: beyze shtile *kloles.
halevay vi du host zey nisht gehert, azoy zoln zey dir nit shadn, lozn zey oysgeyn tsu *sonims kep, tsu *meshugene hint, *halevay, *reboyne-shel-oylem!
- *omen, tselozt zikh zi mume Sheyntse oyf a *kol, oyfshpringendik funem beynkl, glaykh vi a shlang volt zi a bis geton: nu, *aderabe, zog, ikh freg dikh, vos iz haynt far a velt?...
ot host du dir dem dank far der *toyve, vos mir hobn ir geton!...
der man mayner iz ir baygeshtanen in di noytn *beshas zi iz geblibn a viste *agune, naket un bloyz, elnt vi a shteyn, khotsh nem un varf zikh in vaser arayn.
nisht genug, vos er, mayner, hot zi nisht gemont zayn eygn gelt, a gantser kapital, vos kumt im fun ir, hot er nokh oykh andere oysgetsolt *khoyves far ir.
a farloyrene, farfalene nemen mir zi tsu zikh in hoyz arayn.
na dir, na, altsding vos a mentsh badarf!...
zi est undzer zalts un broyt, trogt undzere kleyder.
farshteyst, vos ir felt?
zi est, trinkt, putst zikh, lebt un tut zikh on voyltog, alts fun undzer guts.
avade hot men zikh vos tsu baklogn!
ay vos, es makht zikh a mol epes azoyns, nisht-do-gedakht, nisht far undz gedakht, *meyle vos, ver iz drinen shuldik?...
vi azoy-zhe, freg ikh dikh, zol mir nisht tsezetst vern dos harts herndik, az azoyne, ikh bet dikh *mekhile, az... az...
- Sheyntsenyu, *neshomenyu, ikh bet dikh, es dir nisht op azoy dos harts, hob *rakhmones oyf dayn gezunt!
umziste *kloles farshvindn mitn roykh oyf puste felder, oyf viste velder.
ikh shver dir, Sheyntsenyu, du zolst azoy lebn, azoy gezunt zayn vi ikh hob *kharote, vi beyz ikh bin oyf mir aleyn, vos ikh hob dir gor dertseylt azoyns.
nu, badarfst du nokh a besern bavayz, vi shtark *kharote ikh hob?
ikh bet dikh, harts-kroyn, tayere *neshome mayne, nem es dir nisht azoy shtark tsum hartsn, sha, kh'lebn, baruik zikh a bisl!
ven nisht mir tsulib, tu-zhe es, ikh bet dikh, tsulib dir take, tsulib dem *nefesh daynem.
a *rakhmones, nebekh, oyf dayn gezunt!...
azoy hot gezogt Hodl, farshnirndik di lipelekh mit a *kol fun gebet vi bay di *tkhines, un zikh oyfgehoybn funem zesl, varfndik hintervaylekhts an oyg oyf a groysn, baykhikn butl mit vishnik, vos shteyt farrukt in a vinkl.
- veyst du vos, Sheyntsenyu? makht Hodl: ikh trakht, az atsind volt *davke dir nit geshadt nemen a kapele vishnik tsu baruikn zikh.
- vos meynstu du, ikh vel dikh take folgn, entfert di mume Sheyntse, sopendik vi a gandz, shier nit tseshmeltsndik zikh far fetkayt: nor mit dem *tnay, az du, Hodl, zolst mir nisht opzogn, oykh farzukhn. zeyer guter vishnik!
- okh, fun dayn gezunt vegn vifil ikh vel kenen!
lozt zikh Hodl aynreydn un nemt zikh helfn Sheyntsen oyftsuheybn dem butl.
avekgegangen iz Hodl, vi men zogt, "*begilufn", gants freylekh.
der mume Sheyntse hobn ikh tseshpilt di geblitn, di ederlekh heyst es, nisht, *kholile, di "nervn", zi hot zikh tsugeleygt shlofn, fargesndik zikh on Eydlen un nisht zeendik zi *afile in *kholem.
Eydl iz in a tsayt arum aroys funem shpitol shtark farendert.
shlaf, tsebrokhn, gel vi vaks, oysgedart, oysgetriknt, di hor oysgekrokhn, in an alt, opgeblyakevet kleydl, un nisht hobndik keyn ort vu dem kop anidertsuleygn, iz zi bloyz, hungerik, farshmakht tsugekumen ovnt-tsayt tsu *Leyvi bokhers hoyz.
di mume Sheyntse hot, derzeendik zi fun der vaytns, farshpart far ir di tir - un zi, nebekh, iz geblibn gepleft, nisht tsu visn vu di ershte tsayt khotsh zikh ahintsuton, vu di nakht ibertsulebn.
di nakht yene, eyne fun di sheyne zumernekht, vi es hot in onheyb oysgezen, a shvarts-kheynevdike mit a himl-bloyen shleyer un a shterntikhl, shaynendik vi brilyantn;
a liblekhe, a milde, a frayndlekhe, untertrogndik yedn unter der noz shmekndike *reykhes fun grinvarg, alerley kraytekhtser un lozndik her ndem *oylem an umzistikn kontsert funem solovey, dem velt-barimtn zinger;
dakht zikh sheyn-fayn, a lebn gor a *mekhaye - plutsem iz zi, vi azoyne vos kumt ir on der *shigoen, epes in gantsn ibergebitn gevorn!
es rukt zikh oyf ir on a shvarts-fintsterer volkn, zi bakumt a farkhmuret *ponim, a *meshune-vilde geshtalt, oys liblekhkayt, oys mildkayt - zi iz kalt - ayz!
oysgeloshn mit a mol vern bay ir di likht, zi heybt on shtark kaprizn, blozn fun zikh, gor a shrek.
es blozt, es shturemt, es kert di velt.
greser-greser vert dos fintsternish, es heylt, es svishtshet un es shpringen, tantsn, dreyendik zikh, epes nor *rukhes.
farshtumt vert der solovey, ligt bahaltn tsvishn bleter fun tsvaygn un der *oylem tseloyft zikh geshvind in di hayzer, gants zikher bay zikh, az hayntike nakht hot ergets in vald zikh oyfgehangen a *mekhashef.
oyf dem andern tog in der fri hot men bay *Leyvi bokher in gortn gefunen Eydlen hengendik oyf a boym...
vemen iz es opgegangen aza *nefesh, mshteyns-gezogt, vi Eydl, a shteyger, az zi hot zikh gehangen?
- *ken yovdu!...
iz den azelkhe vert gor fun ir tsu reydn, zi oyf dem moyl tsu breyngen?
es farshteyt zikh, az neyn, a sheyne reyne *kapore!...
ongegangen iz nor ire *khavertes, azelkhe *nefashes, aza *skhoyre vi zi aleyn, mshteyns-gezogt.
der tog fun Eydls toyt iz bay zey ale gevne a troyer.
ir lebn fun onheyb on un der vister *sof irer hot zey gerirt bay der leber, shtark ontsuherenish gegebn, vi vayt umgliklekh, vi tif derniderikt zey zenen - un zey hobn zikh shtark fartrakht...
nisht makhndik keyn lange, groyse tseremonyes, hot men Eydlen, azoy vi zi iz, arayngevorfn in a mist-vegele, gefirt tsum *bes-oylem un zi bagrobn vi a hunt unter dem ployt dort.
oyf dem frishn *keyver iz geshtanen di terkinye un Malvinka, aropgelozt di kep, un biter geyomert, geklogt.
- e-ekh! - tut Malvinka a zog, vishndik zikh di oygn un a makh gebndik mit der hant: - farfaln!
farbays di lipn - un sha, shvester!...
- oy, es kokht, zidt dos harts, iberful mit veytikn, un es loyfn oys, gisn zikh aleyn heyse bitere trern, - ruft zikh on di terkinye, onkhapndik zikh baym hartsn: - az-okh-un-vey tsu undzer lebn, az-okh-un-vey tsu undzer toyt...
ot host du dir undz do unter dem ployt un dort, ze nor, oy-vey, iber dem ployt!...
- iber dem ployt, zogst du, - makht zikh Malvinka *kloymersht nisht farshteyendik: - shpinen-geveb ze ikh dort mit hoyle haytlekh fun flign.
- ot dos, shvester, bist du, bin ikh, zenen mir ale, - makht di terkinye, onshtelndik a por royte farshvolene oygn fun blutike trern: - yo, zeyer glaykh take gezogt:
shpinen-geveb, shpinen!
di shpinen undzere farplonten un nogn undz gefangene in der nets, nogn, nogn biz tsu letst, geyen zikh vayter zeyer veg, zukhn frishe naye *korbones - un mir oysgenogte flign hengen, foyln!...
oy, a tsezetsenish! - tseveynt zikh shtark di terkinye, shlogndik zikh in hartsn - lomikh khotsh a bisl zikh oysreydn dos harts.
hert a *mayse! yene vos paynikn, farfirn, nogn, zey zenen es di fayne layt, un di gepaynikte, farfirte, oysgenogte zenen... du veyst vos?
a *kharpe, a shande tsu zogn.
yene fayne layt, gehoykht, gehoybn in der velt, dort oyf yener zayt ployt, hobn dem oybnon oykh oyfn *bes-oylem, do oyf der zayt ployt.
ze nor, ze, vos far a *matseyves oyf zey mit *kines, kloglider un lange *shvokhim!
un Eydl, di gute, di tayere Eydl, vos men hot ir farvist ir velt, fargift ir lebn - zi ligt do bagrobn vi a hunt untern ployt!
tate-mame, der lebediker got veyst, vu zey zenen ergets, kenen *afile nisht hobn di hofnung zikh a mol oystsuveynen oyf zeyer tokhters *keyver...
oy, mayn umgliklekhe Eydl, tsu vos mentshn hobn dikh gebrakht...
oy, vu bist du, - *el mole rakhmim, guter derbaremdiker got?!...
- vos helft dos klogn, vos helft dos veynen, az s'iz gor nisht tsu makhn?
sha, shvester, sha, bet Malvinka di terkinye, zi zol nisht veynen, un zikh aleyn tseveynt.
- ikh bin oykh geven a kind, a gelibt tsiterdik kind, tsegist zikh di terkinye in a nayem kval trern: di mame hot genug mi mit mir gehat fun mayn geboyrn on.
bislekhvayz, bislekhvayz bin ikh far ire oygn gevaksn un itlekher tog vaknsn mayns hot ir opgekost gezunt.
nekhtvayz hot zi iber mir nisht geshlofn, nisht dergesn, nisht dertrunken biz zi hot derlebt nokh a tsayt yorn tsu zen ir kind oysgevaksn vi a bliendike royz;
plutslim kumen mentshn tsum greytn, mentshn on harts, un hobn *umberakhmones di royz ire oysgerisn, tsetretn!...
lomikh-zhe khotsh atsind zikh do oysveynen;
loz in dem dozikn frishn *keyver ahin tsu ir faln mayne blutike trern, zi zol visn, az es baklogt un baveynt zi ir getraye, vi zi umgliklekhe shvester...

dos zekste kapitl

di dozike terkinye hot *tkhiles, inem onheyb faln irs, gefilt, vi di alte umgliklekhe ir glaykhn, az zi zinkt vos vayter, vayter alts nideriker, nideriker in tifn shmuts.
nor di zind dos iz der geviser shreklekher shlang boa groys un lang vi a balkn.
un der zindiker - dos iz, nebekh, der *korbn, vos vert tsetumlt fun zayn blik.
onshtot tsu antloyfn, lozt er zikh nokh tsu nenter un git zikh tsu im iber, der *mashkhis, glaykh in moyl arayn.
es zet oys, nor take vi a *kishef ligt in di oygn fun dem *sotn, ot dem shreklekhn shlang.
vi bald a mentsh nemt zikh arop fun glaykhn veg, kumendik in zayn *gvul, tsit dos im, shlept dos im, vi a shpendl in a shtarkn vaser-virbl, biz er farlirt dem farshtand un farkrikht in *shoyel-takhtie arayn.
der gefalener badarf hobn genug mut in zikh aleyn un tsu glaykh oykh hilf fun andere, zikh aroystsuraysn fun dem vildn virbl un tsurik shteln zikh oyf zayn shtand.
yene gliklekhe, vos zenen keyn mol nisht gepruvt gevorn arayntsufaln dem *sotn in di hent, vos der veg zeyerer in der velt iz a gliklekher, nisht gelitn keyn shifsbrukh zeglendik in dem shturmishn *yam fun lebn, zey torn zikh nisht ibernemen mit zeyere *tsidkes iber di umgliklekhe, vos der fintsterer *mazl zeyerer hot zey farshlept un arayngevorfn in a kokhedikn tifn opgrunt;
torn nisht, oyb zey hobn nor got in hartsn, taytn mit a finger oyf zeyere farfirte brider un shvester, baleydikn zey, shendn zey, mit a geshpot fun ruike opgefaynte mentshlekh.
shilt nisht farirte un shtoyst nit op fun aykh gefalene, nor zukht oys a mitl un git a hant di zindike oystsuhelfn zey fun der zind.
farshtelt di zind, vet keyn zindiker nisht zayn mer.
zayt ir nisht imshtand tsu helfn un der gefalener blaybt a farblonkendik shefl oyf *tomed, tsum veynikstn leygt aroyf di hent ayere oyf dem dozikn *korbn un zayt zikh *misvade oyf di zind far aykh un far *kol-Yisroel!...
*emes gefilt hot take *tkhiles di terkinye, az zi iz *mies arayngefaln in nets un nisht gut tsu blaybn do.
nor zi hot zikh farplontet derinen azoy, az zi hot zikh keyn rir nisht gekent ton.
di nets-farvarfer, *nishkoshe, hobn zikh gekligt tsu ir, fardreyendik zi, az zi zol shoyn eybik fun zeyere hent nit aroys.
gevolt hot zi *afile antrunen tsu vern.
nor oysfirn ir viln dertsu hot ir gefelt *koyekh.
glaykh vi es hot zikh ibergerisn bay ir in *moyekh yener telegrafisher drot, durkh velkhe der viln shikt bafeln tsu di glider funem *guf, az zey zoln ton zeyer arbet.
gor in der ershter minut fun ir faln iz nokh bay ir geven a shtikl hofenung, ton epes tsu rateven zikh, opleygndik es oyf shpeter.
dervayl iz avek a tsayt.
zi hot alts mer zikh farputet.
der viln heybt on shvakh vern un zi volt shoyn take bald in gantsn farlorn dem farshtand, farfaln gevorn oyf eybik, ven es zol nisht kumen ir tsu hilf a *mayse gor umgerikht - di *mise meshune fun der ofitserke hot zi opgemintert un oyfgetreyslt ir *farkhaleshte *neshome.
der *kol fun Eydls blut hot ir geshrien fun der erd: *reboyne-shel-oylem!
vos hot men mikh umzist gepaynikt un farkirtst mayne yunge yorn;
oy, tsu vos mentshn hobn mikh gebrakht mit zeyere *rishes...
shtey oyf, shtey oyf, mayn shvester!
tu zikh on a *koyekh un ver antrunen fun di *reshoims hent!
der gloybn in *gilgl, dos heyst az dem mentshns *neshome vert *megulgl nokhn toyt in eyne fun di bashefenishn, iz dokh in flug narish, nisht tsu farshteyn mitn *seykhl, nor az men zol es gut batrakhtn, kumt oys, az es iz gor nisht azoy narish.
un a shtik *emes ligt in derinen.
mit vos den andersh ken undz [d]erklert vern ot yents *kol, a shteyger, vos klingt *tomed der terkinye in di oyern, vekndik zi on an oyfher?
un yene geshtalt, di geshtalt fun Eydlen, vos molt zikh ir in kop un shteyt far di oygn *tomed say in shlof, say oyfn vor?
mit vos ken undz oykh [d]erklert vern der gayst, velkher klapt in ir harts, *musert zi, lernt zi gut un frum zayn un tsvingt zi antrunen tsu vern, un aroyfshlogn zikh oyf a glaykhn veg?...
Eydl, dos iz zi bay ir in hartsn, in kop un in ale glider.
der gayst fun Eydl - dos otemt zi bay ir, dos iz ir *neshome;
ire gute *mides shteyen ir far a bayshpil un balaykhtn ir veg;
nor durkh Eydlen bakumt zi mut un der opgeshlafter viln vert frisher un shtarker.
Eydls *kol shrayt in ir mit *koyekh: shtey oyf, shtey oyf, mayn shvester, shtark zikh un ver antrunen fun di *reshoims hent!
di terkinye nemt oyf zikh tsu ton vi vayt zi ken, aroystsukhapn zikh fun der nets.
un vi zi trakht do azoy, tsu gefinen an oysveg, ersht nokh a *nefesh falt arayn, tsaplt zikh nebn ir in der doziker nets - dos iz Beyle, a yung kind, nebekh.
derzeendik zi, falt ir aroys a shtik harts oyf der umgliklekher un fun yener tsayt on hot zi lib bakumen Beylen zeyer shtark.
nyantshet zikh mit ir, vi an eltere tokhter mit dem klenern shvesterl an umgliklekhe *yesoymele vi zi, un zukht mitl, zikh tsu bafrayen un oykh Beylen, nebekh.
azoyns iz ober nisht meglekh saydn az Beyle zol zikh gefinen do mit ir in eynem bay *Leyvi bokher in hoyz.
ober vos vet zayn, az Beyle vet vi a lebedike *skhoyre farhandlt vern ergets in di vayte erter.
vet zi dokh eybik ir mer nisht zen.
ot dos hot ir zeyer farumert dos lebn.
un zi hot ongehoybn tsutsukukn zikh tsu *Leyven, vos trakht er ton mit ir libhartsike Beylen.

dos zibete kapitl

vuhin ken er es zikh azoy yogn hendum-pendum - un nokh azoy fri?
s'iz epes nisht glat!"
azoy hot getrakht *Refoel, aroyskukndik funem ofenem fentster bay zikh in *foder-kheyder oyf der gas un zeendik shtark farvundert, vi Hershele yogt zikh dort hastik, gor in eyn otem.
er makht nisht lang *shies, tut zikh bald on un lozt zikh geyn, gevor tsu vern, vos batayt es epes azoyns zayn yogenish dort.
fun eybik on iz shoyn azoy in Glupsk geshtelt: loz nor eyner dort zikh rirn, rirt zikh mit im, *keseyder eyner nokh dem andern, a gantse *eyde yidn.
eyn yidn far zikh aleyn iz zeltn tsu bakumen.
yidn geyen dort oyfn tsendling, *minyonim-vayz in eynem.
nisht vayl dos iz a volvele *skhoyre, vi ugerkes, oder retekhlekh, a shteyger, vos tsen shtik far a groshn;
nor *poshet deriber, vayl yidishe *neshomes klepn eyne in der anderer, vi hering tsunoyfgeshtikt in a fesl fest, shver zikh optsuraysn.
tut epes vos s'iz eyner, trogt es unter bald dem andern.
koym efnt emetser dos moyl tsum reydn, farkhapt zikh un shlogt im iber yener.
vil ton a trit *Groynem, plontet zikh im far di fis Gimpl, un loz in a vinkele ergets zikh bahaltn Berl, vakst dort vi fun der erd oys *Yankl-Shmerl...
az *Refoel hot zikh do gelozt gants fri geyn oyf der gas, zenen im shoyn farl[o]fn dem veg parshoyndlekh, yogndik epes got on a *neshome, nokh nisht rekht ongeton.
eyner in shtekshikhelekh, on zokn, shtupt-shtupt loyfndik di hant in dem, *mayse-sotn, A bisl fardreytn arbl fun der kapote;
der tsveyter hot in aylenish tsu ton mit di kneplekh fun di pludern, *mekhile, vos viln, *oyf tsu lehakhes, nisht zayn tsugeshplilet;
der driter, nisht tsu farginen zikh eyn minut tsayt oyf optsushteln zikh, halt tsvishn di finger di noz greyt, bay der ershter gelegnhayt zi oystsushnaytsn, un der ferter fartshepet zikh loyfndik in im-akegnloyfndikn yidn - un beyde faln, tsien zikh, nebekh, oys.
Glupsk rirt zikh!...
- *reb yid, *reb yid!
vos iz azoyns oyf aykh dos loyfenish?
shrayt fun der vaytns a yid un lozt zikh take oykh loyfn.
- *reb yid, zayt-zhe *moykhl!...
vos yogt ir, vuhin yogt ir?
reb yid, a, *reb yid!
shrayt tsu dem, tsu yenem oykh *Refoel, vos vert shoyn take gut umruik.
shray "*khay vekayem", nishto keyn entfer.
yidn hobn nisht keyn tsayt!...
men vayzt im nor alts mit di hent, vinkendik: ahin, ahin tsum gesl. eyner nor, a gezetster mentsh, entfert kurts un sharf:
- yidn loyfn, loyf ikh oykh!...
baym arayngang in gesl shlogt zikh *Refoel on in epes a kurtszikhtike, gekneytshte yidene.
zi brekht di hent un *taynet aleyn tsu zikh, tsushoklendik mit dem kop, oyf a veynendik-zingendik *kol, vi men baveynt a toytn:
- vey iz mir, vind iz mir!...
a groyser veytik, oy, hot undz getrofn...
vind iz mir, vey iz mir!
- ha, vos iz?!
fregt *Refoel oyser zikh far shrek: vos getrofn?
vemen, zogt, vemen getrofn?...
- ikh veys?... epes loyft men...
tut zikh a khap di yidene, oyfshtelndik a por oygn, a makh gebndik mit di akslen, un geyt zikh vayter ir veg.
dos gesl iz balebt.
yidn in *tales-kotns, on kapotes, in yarmulkes mit federn, halb farshlofn, nokh nisht "fartike", shteyen bay zikh in di tirn, di kep mit shpitsekhdike berdlekh farrisn, eyn hant iber di oygn, un kukn, kukn.
fun di fentster oyf beyde zaytn gas shtekn aroys vaybershe keplekh, oysgepriete *penimlekh, ersht fun unter di vareme iberbetn, un shrayen zikh iber tsvishn zikh, khorkhlendik fun a tsugelegerter brust.
an *oylem yidn, on *ayn-hore, dreyt zikh, di ahin, yene shoyn tsurik.
s'iz a gereyderay, a hantmakheray, a gevertleray, a vertl-zogeray, itlekher kumt mit zayns:
- *shikurim hobn zikh gebutsket!... gefloygn petsh... vi *simkhes-toyre tsu di *hakofes.
- vu genetst?... vu, zogt ir, hot genetst?... vos-zhe shvaygt der gevald-glok?
- a baytl-shnayder hot *gelakkhnt!... oy, hot er geleyzt, oyf a *sakh kremer gezogt gevorn!...
- sheyne *mekhutonim, *kabtsonim!... genug oysgefirt aykh, *kabtsonim, iber ale gasn, far a hartn drayer, "*shabes"! shrayen dort, in der mit veg opshtelndik zikh, di *kle-zmer.
- oy, makht men im, dem sheynem *bokherl, dort a *levaye, a gute, *nishkoshe!...
di *malakhe-khabole zenen shoyn gekumen.
fun di ale zogenishn hot *Refoel aroysgenumen, az do muz zayn a *tsore, nisht andersh, az Hershele iz epes in eyn umglik - un er hot zikh a loz gegebn mit impet ahin tsu yenem ek gesl, vu s'iz geven dos rekhte getiml a gezeml mentshn.
er shtupt zikh durkh tsvishn dem *oylem, flit arayn in der mit redl vi a bombe - un es kumt im tsu di oygn a *miese *mayse!
Hershele, *tseharget, tseshlogn, mit a bayl oyfn shtern, halt zikh fest mit beyde hent in a yidene bay di poles, un a politsey-man halt im baym kolner, derlangendik im hintervaylekhts in kark.
Hershele *taynet, bet, shvert zikh oyf a biter geveyn, un di yidene - yene, di *mekhuteneste, vos hot ersht nisht lang zikh gehetsket dort oyf der gas - flukht im, shilt mit a pisk oyf shroyfn, varfndik di hent in ale zaytn.
- vos heyst es, ha?! makht shtark tsekokht *Refoel, a shtel gebndik zikh Hershelen glaykh akegn.
- ay, *reb *Refoel! - tut Hershele a geshrey nisht mit zayn *kol, un a nayer kval trern lozt zikh im fun di oygn: tut a *mitsve!... gevald, loz zi zogn... zogn!
- vos hert im, dem *ganev!
tselozt zikh oyf a kvitshik *kelkhl di yidene, vendndik zikh do tsu *Refoeln, do tsum politsey-man, do tsum *oylem un molt oysgemisht halb yidish, halb *goyish, vi es kumt oys tsum *eysek: khorobi yemu, *reboyne-shel-oylem!
i[z] keshina aroysgeshlept bay mir hot fun der keshene er!...
nikhay, tate-foter, yemu *make takay bahatshki vi dos baytele iz...
ya bidne kobite, vey iz mir!...
vos shvaygst du, *beheyme!? - traybt zi unter mit a beyzerdem man, vos shteyt ir bay der zayt, a zets gebndik im mit dem eyln-boygn, er zol reydn - tshoyete, nikhay ten tsshelovitsshe kazhe. - reyd, hunt!
a *ruekh dir in taten, *daber im, dem *orl, tsi ti ni batshili, *beheyme, yak vin, der doziker *sheygets...
- vos zogt ir, ikh bet aykh, tsu zayn taten?
makht oyf ir shteyger reydn Reyze, araynshtupendik zikh in der mit *oylem mit a koysh shpayz, ersht ayngekoyft oyfn mark: a sheyn *bokherl, kh'lebn!... hen a bisl azelkhe *asokim, ha!
- yak vin, ot der *sheygets, khapal dos baytele, lozt oys oyf a *meshune-shtarkn kvitsh di yidene, *eydesdikn zikh mit dem man, un *beshas mayse gebndik im hintervaylekhts take a gutn knip.
- oy, derbaremt aykh!
kaykht Hershele, vayzndik Reyzen mit a gebet oyf der yidene: dos trakht zi oyf mir oys *bekivn... ikh hob zi derkent, onvayzn loz zi, dos vil ikh nor, onvayzn, vuhin farfirt hot zi yene... yene!
- ikh zol es onheybn tsu farshteyn!
zogt *Refoel, a makh gebndik mit di akslen farvundert.
- ot yene, Reyzenyu!... ir gedenkt, yene, vos a mol... vos ibergelozt bay aykh di zakhn!
gedenkt ir?
- oy, a duner hot mikh nisht getrofn!
makht Reyze, farvarfndik mit dem kop: ikh shtoys mikh shoyn, aha!
ikh farshtey, farshtey.
atsind iz shoyn rekht - dos iz dokh Hodl, di gute Hodl!...
fregt nisht, *reb *Refoel, s'iz rekht.
ir vet shoyn shpeter a bisl visn.
zet okorsht, loz men zi nor opfirn ahintsu, in der politsye.
- in der politsye loz men zi nemen, in politsye! lozn zikh hern *koyles funem *oylem.
- a *yoysher a bisl fun yidn!
take gor vi *sdom, molt zikh in eyn otem di yidene oyf ale *keylim: koli ya breshe, o *reboyne-shel-oylem, nikhay meni yazik sokhne!
vos iz, a tsoyg bin ikh den, nisht keyn yidishe tokhter, vos ikh zol laygn, biln?...
loz ot zogn *eydes - Mendik, a krenk dir, *sonim, in di beyner, vos shvaygst du?
daber im, *beheyme! - tshoyete pani! ya sebi ide, gey ikh mir, yak, vi zogt men epes, yak *mekhuteneste...
ya robila dotshke moye vesila.
vinshoyete meni *mazl-tov. nati vam lekekh,... ide ya, hobi sebi hots-hots po zhidivski.
a tse tsshelovik mi, Mendye, ide tozhe.
muzika igraye, *mekhaye.
tim tshasos bis prines ot tse faynem *bokher...
- hen a bisl a moln! - falt Reyze arayn Hodlen in di reyd - vos zogt ir, ikh bet aykh, tsu ir taten?
men ken zi, nebekh, gor nit, ver zi iz!
der politsay-man hot gezen, az er hot do an *eysek mit tsvey *tsdodim, iz er geblibn shteyn, kukndik on verter tsu dem, tsu yenem, un gevart.
- zayt im *metame!
hert zikh a *kol fun tsvishn dem *oylem.
*Refoel hot geton vos men badarf...
un bald take hot men di fayne *mekhutonim in eynem mit Hershelen opgefirt in der politsye.
tsvey mol iz shoyn Hodls eltste tokhter, Tsipe, geven a *kale, un beyde *khasanim, eyner nokh dem andern, hobn opgeshikt di *tnoim, vayl zi, Hodl heyst es, hot, nebekh, nisht gekent *silekn dem *nadn, vos zi hot tsugezogt.
der itstiker driter *khosn hot zikh oykh ayngeshpart, nisht andersh men zol opgebn dem *nadn, klingen un klapn *ad prute akhroyne.
er hot nisht gevolt bashteyn oyf keyn *shum bavorenishn in der velt - nisht oyf a veksl, nisht oykh *afile oyf a "*shtar khotsi zokher", az iber hundert yor nokh ir toyt zol er nemen *yerushe di helft vi a *zokher.
neyn, hot er gezogt, a vayb mit a *khotsi-zokher toyg nit, nor *davke in gantsn dos, vos men hot tsugezogt.
hot, nebekh, di *tsadeykes, Hodl, groys *tsar gehat.
az okh un vey tsu ire yor, ot ken der driter *khosn oykh oplozn dem *shidekh, ken dokh di tokhter ire blaybn zitsn a moyd biz in groyen tsop arayn!
far groyse *yisurim flegt zi ir shver biter gemit oyslozn tsu dem man irn, tsu Mendyes kop, nebekh, az er, nor er take iz shuldik, aza *beheyme, aza *shoyte, aza lekish!
zi hot zikh nisht gekargt opshtekn im a mol a patsh oykh - un er, loz im es tsu keyn *gnay nisht zayn, flegt onnemen altsding far lib, onbeygndik dem kop, sha, kitsh...
zi hot nisht geleygt keyn *koved a mol oykh oyf dem *reboyne-shel-oylem, alts oyfvarfndik im, az er firt dos veltl zayns, nisht oysgeredt zol es zayn, nisht mit *yoysher: er iz mit dem raykhn, mit dem zatn, mit dem shtarkn.
der raykher hot di velt un yene velt, un der shtarker iz fun oybn.
gelt geyt tsu gelt, un dem oreman geyt es *shlim-shlim-mazl...
ot denstmol, in a beyzer *sho, *beshas di *mayse mit dem *khosn, hot zikh Hodl shtark faresn, zikh ongeton in *gazlen, gor epes take a *khaye-roe *beshas ire kinder darbn, un zikh gelozt oyf geyeg mit ale *keylim, zukhn vi vayt meglekh ir "gefngenish".
un dos *mazl hot ir grod geshpilt - zi hot gefunen gefengenish!
tsvey meydlekh mit a mol, ersht vos ongekumene, sheyne, *koshere, got di *neshome shuldik, hot zi mit ire falshe geng farshleyert, in eyn *khoydesh, far tsvey parshoynen fun der guter *khevre, vos handlen mit lebediker *skhoyre.
di sheyne layt zenen mit der doziker *skhoyre bald ariber di grenets, un zi hot gekhapt *shadkhones-gelt take a grob shtikl.
s'iz do nokh a *soykher, irer a guter bruder, velkhn zi redt a *shidekh mit Beylen, er zol zi opkoyfn oyf avektsufirn fun *Leyvin.
di zakh hengt nokh *les-ate, nisht in gantsn opgemakht, nor s'iz a hofnung, az es vet, *im-yirtse-hashem, geyn - un zi vet, *nishkoshe, oplekn a fet beyndl.
Hodl hot oyfgehoybn di oygn mit a loyb un a dank tsu zayn libn nomen, *borekh hu uvorekh shmoy, far di groyse *nisim un gnod zayne, vos er hot *bashaymperlekh geton ton ir un ir tokhter.
zi hot *gesilekt dem *nadn, gemakht der *kale, nisht farzindikn, a sheyne garderobe, zikh a naye yupe un Mendyen a naye kapote, un *zoykhe geven firn mit der keslpoyk Tsipen unter der *khupe.
Leyvi bokher mit der mume Sheyntse hobn genumen unterfirenish, un men hot getantst, gelebt di gantse nakht.
un gants fri iz Hodl di meklerin in eynem mit dem man hetskendik zikh gegangen mit a marsh iber di gasn.
ven Hershele zol nisht geven grod zi derkenen un onkhapn mit a geshrey bay di poles, volt Glupsk farshlofn di groyse *simkhe un zikh nisht tsunoyfgelofn opgebn *koved aza tayere *mekhuteneste - eyne fun ire fayne parshoynen...

dos akhte kapitl

a tife fintstere grub, bahit zol men vern, iz geven *Leyvi bokhers keler.
yene vilde *akshntes mit zeyere *miese kleynshtetldike geng, vi *bushe, a shteyger, traybn fun zikh, nisht lozn yenem zayn a tsu noenter shmelke - zey az flegn arayn ahin, hot di *neshome zeyere zikh oysgelaytert, zenen gevorn, *nishkoshe, beser, veykher, tsugelozter un aroys fun dort fartike mentshn.
a keler iz dos geven nor a *gehenem, un der *malekh-khabole ful-un-ful mit oygn iz a hunt akegn *Leyvi bokher mit zayn blind oygl.
in im zenen gelegn toyznt *rukhes, un dos blinde oygl, varfndik zikh, hot ongemakht a forkht epes nor vi a *mes, arumdreyendik zikh oyfn *oylem-hatoye.
oyf gots veltl dreyen zikh fil azelkhe arum in mentshlekhe geshtaltn, esn-fresn tsezetsterheyt, trinken, frukhpern zikh - dakht zikh mentshn un *beemes zenen zey gor tayvl.
dos zenen der nidrikster sort, fun unter der erd *bigneyve antlofene tayvl, gekumen aher blendzen, makhn di shpil, onton *tsores mentshn un s'iz zeyerer nisht *poter tsu vern.
nisht oystsureykhern zey nisht mit keyn vayroykh, oykh nisht mit keyn tint, vos der *sotn *afile mit zayn gantser *knufye hobn derfar azoy shtark *moyre.
di *gehenem-politsay yogt zikh nisht azoy nokh di dozike dezertirn, der *ruekh vil zey nisht nemen, tsurik in der erd arayn, tsu aldi shvartse-yor!
aderabe zey zogn *Borekh shepotranu - tfu zoln zey vern, ot di shmutsike *mies-fardorbene *rukhes!...
deriber, derherndik nor fun der mume Sheyntsen *Leyvis nomen az er vet zi araynvarfn in keler, iz Beyle fartsitert gevorn, un geblibn toyt mit ale *eyvrim.
shvere minutn hot ibergelebt Beyle, ligndik in eyne shrek oyf der kanape bay zikh in *kheyder.
ir bitere lage denstmol hot oysgezen vi di lage fun a *mes ersht in dem frishn *keyver, vos ot bald badarf zikh, *kefi yene dort shraybn, tsu im antplekn der *meshune-vilder *malekh-hadoyme un derlangen im a flem mit fayerdike ayzerne riter.
dos ober iz nisht mer take nor vi a *moshl, un *beemes iz Beylen geven tsu mut nokh fil erger, gor keyn farglaykh, vayl a *mes iz dokh *mekhuyev tsu laydn, vorem deroyf iz er dokh geshtorbn, az verem zoln im esn zayn layb, un yener *mekhabl iz dokh deroyf geshtelt gevorn, az er zol kateven, nemen im in di hent arayn.
zi ober, Beyle, a lebedik bashefenish, iz dokh nisht *mekhuyev zikh tsu lozn lebedikerheyt paynikn.
zi farshteyt gor nit, vos men vil fun ir hobn.
vos far a rekht hobn do "verem" epes oyf ir layb-un-lebn - yene *mine verem, vos hobn biz atsind fun ir lebn *klal nisht gevust, nisht gefilt dem *tsar fun der mames trogn, ir boykhveytik baym hobn zi, ir hartsveytik baym dertsien zi, ire *yisurim, kopdarenish, grizote, opkumenish biz dos kind hot gepokt, gemozlt, oysgeshtanen ale kindershe krenk un zikh geshtelt oyf di fis.
far zey iz zi dokh glaykh baym ershtn mol, derzeendik zi, geven a groyse, a fartike, a sheyne, a liblekhe, vi fun der heler hoyt plutslem azoy oysgevaksn.
a boym flantst a mentsh bay zikh in gortn, arbet, shport nisht keyn mi, git zikh dermit op a tsayt mit yorn biz er derlebt zen a fartike frukht, - kumt eyner tsum greytn, der *ruekh veyst fun vanen, un rayst di frukht op:... vi men hot a harts tsu roybn bay eltern a kind, dos tayerste, dos beste, vos kost azoy fil mi un gezunt;
tsu farbitern zise gefiln, oystsuleshn likhtike hofnungen;
tsu fardarbn a lebn, tsu farvistn a reyne umshuldike *neshome!
un ver! - yidn:...
in eyne shrek ligt Beyle.
fun a mindstn shorkh ergets tyokhket ir dos harts, zi tsitert, flatert - ot-ot kumt der *malakh-khabole irer, ontsuton ir groyse, shreklekhe *yisurim.
es hern zikh trit, es efnt zikh di tir - un a kalte tsiterndike hant leygt zikh Beylen fun hintn oyf di nakete akslen.
a frost loyft ir iber dem gantsn layb, zi tut zikh geshvind a zets-oyf, shtark dershrokn.
mit oygn vi a dule.
vos, katsenyu, host du es zikh azoy dershrokn? - ha, vos nisht derkent?
Beyle kukt shtark tsetrogn un zet far zikh dem "*khosn".
yener parshoyn, vos men hot im alts forgeshtelt Beylen vi a *khosn, iz geven a gut shtikl *skhoyre.
dos *ponim zayns mit di royte bekelekh, di dike lipn, di fleyshike noz mit groyse nezlekher un dertsu dos kaylekhdike baykhl, hobn gezogt, az er iz an opgefaynt mentshl, hot lib zikh tsutsulozn *tayneg - er iz eyner fun yenem sort *fayne-beryes, vos a *kapore bay zey di gantse velt far zeyer *nefeshl.
mentshn gehern zikh mit zey nor oyf azoy fil on, oyf vifl es kumt aroys, oder es ken aroyskumen fun zey zikh a nutsn oder epes a fargnign, yener meg derbay shreklekh laydn, opgeyn mit shveys, nisht deresn, nisht dershlofn, es meg im kostn *koved, gezunt un lebn.
koym iz di zakh opgeton, varft men yenem avek vi alte opgedinte shtivl.
yenems laydn *beshas mayse, ven er makht zey dos fargnign, rirt zey nisht oyf keyn hor, punkt vi dos laydn fun frish-tsaplendike fish unter dem meser: *aderabe, loz zikh es tsaplen, loz zikh es shlaydern, varfn, ot drinen ersht iz take dos gantse fargnign.
a sheyner nomen, gelerntkayt, grayz-groye hor iz akegn zey keyn bashitsung nisht.
dem kligstn, ongezenstn mentshn makhn zey vokhedik, er farnemt bay zey nisht keyn ort, glaykh vi er iz gor oyf der velt nishto.
nishto bay zey keyn heylikayt, keyn akhtung tsu keynem, keyn gefil, keyn baremhartsikayt.
in yenems *tsores un veytikn zeen zey dos nor, vos kumt for epes a bisl *meshune, vos kitslt tsum lakhn.
falt emetser, a shteyger, brekhndik haldz un genik, kaykhn zey far gelekhter, vi sheyn er hot zikh es tseleygt!
veynt eyne epes a batribte, a farumerte, hobn zey *hanoe tsukukn zikh, vi es farfarbn zikh ir di bekelekh, makhndik derbay: akh, vi sheyn zi iz, di trern gibn ir tsu dem zibetn *kheyn!
es makht zey fargnign, ven eyner drape[t] zikh oyf di glaykhe vent, kletert, dreyt zikh oyf a shtrik far dem shtikl zindikn broyt;
ven an oreminker, nebekh, loyft untershpringendik mit di borvese fis, vinter in a brenendike frost!
ven tsen oreme-layt shlogn zikh vi di hint iber a beyn, vos men tut zey a vorf. - dos zenen *mine bashefenishn, velkhe der *reboyne-shel-oylem, der groyser mayster, hot zey oyf a vayle avekgeleygt fun der hant, nokh nisht fartik gemakht zey in gantsn, hot zey geshvind gekhapt der shvarts-yor, in aylenish, i[n] khapenish arayngeleygt inveynik in zey a shteyn onshtot a harts, a *neshome fun a hunt anshtot a mentshlekhe, un azoy aroysgelozt zey oyf *tsores in der velt!
- kutsenyu! - makht dos bashefenish epes vi gemyuket, tsusharndik zikh tsu Beylen vi a ketsele: - ot azoy az du blozst zikh, makhst piskelekh, bist du epes azoy sheyn, gefelst du mir epes azoy shtark!
- geyt aykh, geyt! - makht Beyle, oprukndik zikh vayter a bisl.
- ot gey ikh, gey, - zogt dos *nefesh un shart zikh nenter tsu.
- neyn, nisht azoy. vayter a bisl.
zayt-zhe *moykhl! - ruft zikh op Beyle un tut zikh vayter a ruk.
- badarf men dokh frier zikh gezegnen, vi der shteyger iz, ot azoy, azoy, - zogt der parshoyn oysshtrekndik di hant un vil arumnemen Beylen.
- bay undz iz on hent. - tut zikh Beyle a khap un a ruk nokh vayter.
- vu bay undz? dort meynst du, in Kabtsansk? - du bist dokh nisht mer in Kabtsansk, gefinst zikh dokh haynt do. du farshteyst?
- vos hot ir, ikh bet aykh, tsu mir, tsu a fremd orem meydl?
gevald vel ikh shrayen, vu bin ikh?
in a vald oder tsvishn yidn? - redt Beyle mit harts un veynt mit blutike trern.
- az du veynst, bist du nokh shener, take gor epes a royz, opgefrisht fun tropns toy, sha! vorem ikh vel es nisht oys'haltn.
derbaremt zikh, ikh bet aykh, derbaremt zikh oyf mir, oyf mayne yunge yorn!
- zis vi tsuker! - myoyket der parshoyn mit a prikre shmeykhele, araynleygndik di hant in der buzem-keshene.
derbaremt zikh, ven nisht oyf mir, khotsh oyf mayn tate-un-mame!
zey zenen, nebekh, alt, tsebrokhn, a gots *rakhmones...
oy, ir zolt visn, vi lib zey hobn mikh, vi shver zey iz geven zikh tsesheydn mit mir!... di noyt nor hot getribn, oy, di noyt, noyt...
- na, mutsikl, na-na! - makht dos *nefesh mit a kalter leber, aroysnemendik fun der buzem-keshene a goldn brasletl un dreyt es Beylen hart far di oygn.
- avek, *gazlen! - tut Beyle a geshrey shtark ongetsundn un a shtup fun zikh dem parshoyn mit dem gantsn *koyekh, azoy az er iz gefloygn tsu der tir un dos brasletl iz im fun der hant aroysgefaln.
un bald take vi der aroys, kumt *Leyvi bokher arayn.
zayn blik iz fayer, un dos blinde oygl varft zikh vild a shrek.
Beyle tsitert, iz blas vi di vant.
- azoy, ha, mamzelkhn, vest du es firn bay mir lender?!...
gornisht, ha, *hefker, meynst du, *hefker a velt! - zogt *Leyvi bokher mit a shtiler *retsikhe, onnemendik Beylen bay beyde orems un klemt shtark, azoy az ir farkhapt der otem un far veytik farbayst zi di lipn - a-yo, foygele mayne, du host geshpast?
entfer, harts mayns, yo?
- oy, nisht gut!... lozt mikh khapn a bisl dem otem, ziftst Beyle un minet zikh far groyse angstn, vi a yung hindele tsaplt baym shparber unter zayne sharfe negl.
- heyst es, *a ponim, take azoy, geshpast! - makht *Leyvi mit a *meshune-zis minele, vos heyst erger vi gesholtn in taten arayn! - entfer-zhe gikher!
- vos entfer, vos? - shtamlt Beyle shtark tsetrogn, aynbeygndik dem kop.
- yo oder neyn, vil ikh visn. sharf geredt.
Beyle shteyt in eyne *tsores un ken nisht efenen dos moyl.
plutslim kumt ir oyfn gedank di ofitserke.
di ofitserke, dakht zikh, shteyt ir atsund far di oygn in yener troyeriker lage, vi zi iz tsurikgekumen fun *biker-khoylim: shvakh, tsebrokhn, farumert, farshmakht, un vayzt ir oyfn boym, oyf velkhn zi hot zikh gehangen... "eyder oyfn boym shpeter, nokh a gepaynikt, vist lebn, beser bald take a reyner toyt", azoy trakht Beyle un zi zogt oyfheybndik dem kop, bahartst gants sharf:
- neyn!...
- aha, vilst du, heyst es, ikh zol *ibershmuesn a bisl mit dir dort in keler! zogt *Leyvi, ontuendik zikh in *gazlen, un dos blinde oygele hot zikh im tseshpilt: yo oder neyn?
host nokh a vayle tsayt. eyns, tsvey, dray...
vi a *meshugener hunt, shtil mit shoyn oyf di lipn varft zikh *Leyvi oyf Beylen, un vi er khapt zi on bay di hor, vil zi shlepn, loyft arayn di mume Sheyntse epes zeyer tsetrogn, gor on a *neshome, dos tikhl oyfn kop farrukt, di hant oyfn hartsn, koym vos zi khapt dem otem, tut a nem *Leyvin baym aksl un roymt im epes ayn in oyer.
er blaybt glaykh shteyn ophentik, epes gor vi eyner, vos men patsht im oys.
- Beylenyu, hartsenyu, vos iz dir?
vey iz mir, epes iz dokh oyf dir gor keyn *ponim nishto! - makht di mume Sheyntse tsu Beylen mit groys *rakhmones, vi a getraye muter! - gey, tokhter, in gortn arayn, gey khapn a bisl frishe luft.
Beyle shteyt a vayle nisht toyt - nisht lebedik, biz zi kumt tsu zikh un geyt geshvind aroys.
- ay, a *ruekh in ir taten arayngefloygn, brenen zol zi, Hodele di *khatsufe, mit ir Mendrikn in eynem! - tseflakert zikh di mume Sheyntse un shilt, nokh dem vi Beyle iz aroysgegangen! - *avade zitst zi dort atsind un got der lebediker in himl veyst, vos far a shpil zi, di *khatsufe, di falshe kats, kon mit ir beyz tsingl onmakhn undz.
opdarn zol ir dos tsingl, *reboyne-shel-oylem!
kenst zi den nisht, di *klavte, ver zi iz?
zi, az es kumt oys eng, gefint *tomed a veg oystsudreyen zikh glat un andere arayndreyen oyf ir ort... "vu iz dos meydl?
dos meydl vu iz?"
fregt men un men vil visn dort, mentshn shteln zikh far ir aroys, leygn ayn di velt. shlekht!
du farshteyst?
- ver hot es dir ibergegebn dem *sod, vos dort tut zikh: fregt *Leyvi dos vayb, vunderndik zikh.
- ver mir ibergegebn? makht di mume Sheyntse: Itsik Faktor, vos raybt zikh dort arum di *adoynim un hert zikh tsu tsu altsding dort.
du vunderst zikh *efsher, mit vos iz haynt erger vi frier, frier flegt men...
- *meyle, tsu vos toyg mir *mayses, vos frier, - makht *Leyvi araynfalndik dem vayb in di reyd: - haynt vos iz?
- haynt iz nisht dos vos a mol, - zogt Sheyntse mit a zifts tif funem hartsn: - andere tsaytn...
oykh an ander *odn in shtot, a nayer, ersht ongekumen, er ken undz nisht, mir kenen im nisht, men zogt, er iz a fayer, nemen iz bay im ay-ay!
du farshteyst?... gor nit keyn guter *mase-matn.
- *lehada"m! makht *Leyvi, shoklendik mit a finger akegn dem vayb: *lehada"m heyst a fayg... gornisht, nishto!
tomer kumt men, loz di *sho nisht zayn, fregn - iz eyn vort: nishto! du herst?
nishto, nishto un nishto.
- yo, az yene veln zayn *naronim, gleybn oyfn vort un nisht shteln zikh zi zukhn do.
a *terets a bisl far di bentshlikht!
- narishe yidene! - shpet *Leyvi oys dem vayb, shoklendik oyf ir mitn kop: - men badarf bay tsaytns dem *khomets oysroymen, dos heyst, men badarf zi opfirn ahin, tsu undzer Fayvlen, sha, shtil, es zol nisht kreyen keyn hon.
du farshteyst?
un denstmol take, bay nakht, hot zikh gelozt hern a geklaperay fun reder bay *Leyvi bokher oyfn hoyf.
dos iz avekgeforn di mume Sheyntse mit Beylen, unter an oysreyd, durkhtsuforn zikh a bisl, *kedey zi, Beyle heyst es, zol etemen a bisl frishe luft un loz zi, nebekh, hobn *tayneg etlekhe minut.
di mume Sheyntse iz dokh, nokh ale zakhn, fort di mume Sheyntse - a tayere *neshome!...

--> dos zekste bukh