2: Kopl *bal-moyekh

*B[eyz]

Kopl *bal-moyekh.

azoy ruft men im derfar, vayl er hot a groysn shtern un a glantsndikn. "a shtern, vi bay a minister", - zogt men oyf im. Kopl iz ober nisht keyn minister. Kopl iz a *bal-melokhe. a shuster iz er.
*beteve iz Kopl a yid a *bal-more-shkhoyre. shtendik farzorgt, *farkhoyshekht, opgerisn, geshtimt troyerik, pesimistish.
fun vanen nemt zikh es? *efsher derfun vos er kukt oyf der velt *kol-yomev fun a fintstern keler? dort iz zayn varshtat, dort klopt er fleklekh. dort iz zayn heym, dort lebt er. shusteray iz nisht shnayderay. a shnayder muz hobn likht; a shuster kon zikh bageyn in der fintster.
dos heyst, az me vil tsurik, badarf a shuster oykh tsu zen, vuhin er shtekht mit der nol un vuhin er klopt a flekl. nor dertsu iz genug a kleyn fentsterl, a kvatirl, vos kukt durkh a gel-grinblekh gloz in droysn aroys. a mentsh vos zitst op azoy fil yorn oyf a kaylekhik ledern zesl un klopt mitn hamer in der fintster, kon nisht zayn keyn optimist.
un *efsher nemt zikh zayn *more-shkhoyre derfun, vos got hot im gebentsht mit a vayb a *tsore, vos *akhuts dem, vos zi bagrobt im a lebedikn, hot zi in zikh nayn mos reyd, dos moyl makht zikh ir nisht tsu?
"*Sore di zogerin" - azoy ruft men zi tsvishn di *shkheynim, vorem zi hot a *mayne-loshn un redt on an opshtel. es geyt bay ir gebundn un gekeytlt, un es lozt zikh bay ir nisht oys, vi fun a kval.
mir konen nisht fodern fun undzer fraynd lezer, az er zol undz gloybn oyf *nemones. er iz es nisht *mekhuyev. deriber gibn mir do a muster funem *mayne-loshn, vos "*Sore di zogerin " leygt avek in a sheynem frimorgn, *beys Kopl klopt mitn hamer un zayne tsvey shusteryungn helfn im unter, eyner tsit a dratve un der anderer putst a podeshve. meynt nisht: *Sore aleyn zitst oykh nisht tsunoyfgeleygt di hent. zi tut dray arbet mit a mol: mit di hent sheylt zi kartofles, mit di fis vigt zi a kind un mitn moyl redt zi, un *davke tsu zikh aleyn.
- git zikh oys a tog, iz khotsh efn tir un toyer, vi in a manhoyz, fun *keoyr on hu-ha, oyf un op, to der, to yener, tomer iz karg dos klopn, klopn zol im in kop, vi er klopt mitn hamer, iz zi oykh do, take di shvester zayne, di klapetirikhe mitn tsingl, vi a glekl dzin-dzin-dzin, a *gdule oyf der bobe, zi hot a brivl fun ir Doli, ongekumen azh fun Amerike, kumt im a dank, er hot nokh nisht *khaslere gehat, der sheyner mandyuk, far an andere dortn, a *make im, vi *Khaye-Keyles man hot dortn opgeton, farkhapt zol er vern, ot dos Amerike take! vorem az me kumt ahin, fargest men, az me hot gelozt a vayb in der heym, gringe feygelekh, a kish-kish mitn kop in der erd! nisht oystsuhaltn fun der kurelapnitshke mit ire *oyfes! geyen arum hungerike un vil hobn fun zey shmalts, khotsh veln zikh a mol leygn oyf a tshikaves, shenken an ey oyf der *khale tsu bashmirn bay dem dozikn *yakres, vos nisht tsutsurirn zikh, nisht tsu keyn ey, nisht tsu keyn kartoflye, nisht tsu keyn tsibele, khotsh loyf in der velt arayn, a sipe im in *ponim arayn un a geshvir im in zayt, take dem *goy, vi er iz kliger gevorn, un vil shoyn opnarn a yidn. kopoy u mene kaurku na shabes - lozt zikh oys, az s'iz azoy a kaurku, vi du bist a *rov. a de tvoya kaurka? - shtupt zi in *ponim arayn a kurtshatke di groys vi a mayzl. khiba tse kaurka? tse blokha! - vert zi nokh *mole gazlen un reytst zikh: u tebe doshe nema! un bahalt dos sheyne hindl in buzem. a kota, tsu aldi shvartse yor! na dir nokh tomer iz karg, *borukh-habo, a koter hot zikh farnadet tsu di kets, vi Peysi *Khayims tsu *Rive-Leye di modnitse, ale inderfri un oyfdernakht, vi a zeyger, shmekt in ale tep. nishto gornisht! oysgetriknt! trukn zol dir zayn in hartsn, un in kop, un...
- vemen sheltst du dos? - tut bay ir Kopl a freg oyf a tshikaves, hert oyf a vayle klopn mitn hamer un shtelt avek oyf zayn vayb dem groysn glantsndikn ministershn shtern.
- take dikh mit dayne *mamzeyrim! - entfert im *Sore, gornisht lang getrakht, un tut zikh ire dray *mlokhes vi frier, un iz tsufridn, vos zi hot frishn shtof oyf ir *mayne-loshn, vos tsit zikh bay ir on a *sof un on a breg, vi der *yam, vi der yidisher *goles, vi Kopls *dales. oremer Kopl! vuhin volt er nisht gelofn, er zol nisht zayn tsugebundn ot tsu dem ledernem zesl? muz er ober farendikn a shtikl arbet, anit - vet er nisht hobn oyf *shabes, un az er vet nisht hobn oyf *shabes, vet zayn opgeshnitene yorn fun ir *mayne-loshn.
shvarts, *khoyshekh vi di erd, zet oys Kopl der shuster, un dershlogn. me hert fun im keyn pips. shtil trogt er oyf zikh dem *goles mitn *dales mit ale *tsores, shtil halt er es in zikh. me badarf zayn a filozof, me zol konen haltn in zikh azoy fil. Kopl *bal-moyekh iz a filozof. a shtiler filozof un a farzorgter.
nor oyb Kopl iz a gants yor farzorgt, iz do a tog, - un der tog iz *Simkhes-toyre - vos er iz freylekh. vos zog ikh freylekh? nay geboyrn, oyser zikh, *meshuge, reyn *meshuge! shtelt aykh for Kopl *bal-moyekh tsvishn *khevre hulyakes mer hulyak fun ale hulyakes! er hot zikh gebitn mit Alik dem mekhanik mit di hitlen, - az der hot a hitl, vi a shisl, un yener hot a hitele, vi a fayg di greys - kon men nisht platsn far gelekhter? tshepet nisht, zey hobn zikh gevolt baytn mit di kapotes oykh, krikht nit Aliks kapotkele oyf Kopls gezunte pleytses.
Kopl der shuster zet oys kenen Alik dem shnayder, vi a *Golyes haplishti. es iz deriber a komedye ontsukukn, vi di tsvey nemen zikh arum briderlekh, geyen tantsn iber di gasn. un khotsh Kopl hot a *kol fun a rikbet, me kon zogn, *kimat gor keyn shtime nisht, fun destvegn tut er zikh on a *koyekh un helft Alikn zingen, vi a getrayer *meshoyrer dem *khazn. un az Alik shtelt zikh avek makhn dem freylekhn Kidesh, halt im Kopl unter: "bom!" un az Alik hot geendikt dem *Kidesh oyf zayn basover shtime mit a gedreytn "*mekadesh Yisroel" un mit a tsikldikn "*vehazmanim", un vil tsutrogn dem *kos tsu di lipn, khapt oys Kopl bay im dos glezl fun di hent, un eyder me kukt zikh arum, iz shoyn Kopl mitn *kos fartik. er halt shoyn gor bay lozn zikh in a tentsl. dervayl traybt er unter Alikn, az Alik zol zingen, vet er im helfn. tut im Alik tsulib, un beyde zingen zey a *yom-tevdik lid un di gantse *khevre hulyakes helfn unter, ver mitn *kol un ver mitn plyesken fun di hent. ot dos iz dos lid, vos zey zingen:

*ate bekharto-to-nu
*mikol ha-a-amim.
izo vsyekh naro-ro-rodov
ti nas polyubil.

- shtarker, yidn, shtarker! - shrayt Kopl *bal-moyekh, un der shtern bay im shvitst *sakones. - nisht gezorgt, brider! der *iker - nisht gezorgt zikh, un nor gezungen, un nor getantst, un nor gehulyet, un nor gehulyet!