5: *Shaye-Dovid *bal-tshuve

*H[ey]

*Shaye-Dovid *bal-tshuve

*mistome iz er in di yunge yorn geven a groyser *bal-khet, az er iz oyf der elter gevorn a *bal-tshuve.
a mol hot er geheysn an ander nomen: *Shaye-Dovid der *klezmer. dos *rov *klezmer zenen gekhapt, zogt men. di *parnose zeyere iz azelkhe. me hot tsu ton mit meydlekh un mit vayblekh. un ven? oyf *khasenes, oyf forshpiln un oyf *khosn-mols. fun frumkayt iz men vayt, fun yidishkayt - opgerisn. haynt di *halboshe zeyere, dos onton zikh bay zey iz umetum un fun *tomid on *mayse frant.
faran mentshn, vos gedenken nokh *Shaye-Dovid dem *klezmer mit a patle hor oyfn kop gekrayzlte, mit an untergehakter kapote, un a shvartse tendeverende hot er getrogn oyf di akslen, un dos berdl - a *svore - iz geven untergeputst.
haynt hot er zikh farlozt bord un *peyes, a kapote trogt er a lange, a yidishe, un iz der eyntsiker tsvishn di *klezmer, vos lozt nisht durkh in der fri un oyf der nakht dos davnen.
nor s'iz faran alerley davners oyf der velt. *Shaye-Dovid davnt nisht, vi ale mentshn. ershtns, shrayt er. er gvaldevet azoy, glaykh vi der yidisher got volt shoyn *beemes geven azoy alt, az me darf tsu im shrayen. haynt hot ot der *klezmer a *teve zogn tsvey mol a vort un tsvey mol a *shure - er hot *moyre, tomer hot er durkhgelozt. loz, zogt er, mayns ibergeyn: "*borukh borukh, sheomer sheomer, vehoye vehoye - *borukh sheomer vehoye, *borukh sheomer vehoye... *hooylem hooylem, *borukh borukh, hu hu, borukh borukh, goyzer goyzer - *hooylem borukh hu borukh goyzer, *hooylem borukh hu borukh goyzer"... *meshuge tsu vern! di, vos zitsn nebn im, zogn, az s'iz fun im nisht oystsuhaltn; er farshrayt zey dem kop, un mit zayn *iberkhazern tsvey mol a vort shlogt er zey arop, zogn zey, funem veg.
vos iz di *mayse, vos *Shaye-Dovid iz mit a mol gevorn aza frumer yid - veyst keyner nisht. az ir vet im fregn, vet er aykh nisht entfern. un az ir vet fun im lakhn, vet er zikh makhn nisht visndik. un *bikhlal veyst ir nisht, vos mit im tut zikh. a shtiler yid, a farborgener, a *bal-tshuve.
epes hot mit dem mentshn badarft forkumen. in shtot zogt men, az dos vayb hot im avekgevorfn, nokh in der yugnt. un *mies avekgevorfn. antlofn mit a "pomotshnik pristav". gezesn in *shkheynes, a shtiler *goy. lib gehat a yidn. gey rikht zikh, az ven me vet im ariberfirn in an ander shtot, vet er iberredn *Shaye-Dovid dem *klezmers vayb, zi zol mit im mitforn. volt dos khotsh geven bay tog, volt zi *efsher *Shaye-Dovid ibergeredt tsurik, oder farhaltn mit gvald. hot zikh es ober badarft trefn bay nakht, un nisht in a prostn tog, nor in a fraytog-tsu-nakhts, - gey for ir nokh! der *bizoyen iz geven genug groys, un der veytik nokh greser. zi hot im ibergelozt a kind nokh in di vikelekh. oyfn kind hot di shtot *geshmuest, az... nor vos me kon bay undz oystrakhtn!... dos kind iz gevaksn un oysgevaksn. a meydl, un nokh a *yefas-toyer dertsu, gerotn in der mame, in gantsn di mame, *afile mitn kharakter... shoyn geven a *kale, gehat a gants faynem *khosn - vet ir hern. geyt zi un varft avek dem *khosn mitn tatn un tut op a zakh, vos nor aza meydl, vos hot aza mame, kon azelkhes ton. lang dertseyln aykh badarf men nisht, es iz shoyn an alte *mayse. di shtot hot shoyn lang fargesn. nisht fargesn hot es nor der foter. vi kon a foter fargesn an eyn-un-eyntsik kind, zi meg zayn di greste *bal-aveyrenitse, di shendlekhste farbrekherin in der velt? fort a kind!
*emes, *Shaye-Dovid hot nokh mit keyn mentsh derfun nisht geredt. mit vemen vet er redn, an elnter un a farborgener? un ver vet im fregn aza zakh? ver vet im geyn zaltsn oyf di vundn? un vos vet helfn dos redn? a glik, vos es makht zikh a mol a *khasene, a forshpil un a *khosn-mol un me darf geyn shpiln. shpiln iz *Shaye-Dovid gegangen oyf der anderer vokh nokhn umglik. vos zol men ton? - *parnose! nisht geyn shpiln - vet men im aroysvarfn fun orkester. itst hot er shoyn far aroysvarfn keyn *moyre nisht. shoyn bald fuftsik yor az a mentsh shpilt. molt aykh, alts heyst geshpilt. amol, in der yugnt, kon zayn, hot er *efsher geshpilt. haynt rimplt er. er halt tsu oyf der tsveyter fidl. oyf der sekunde.

ram-tam, tam-tam
ram-tam, tam-tam

un *beshas rimplen makht zikh, az *Shaye-Dovid heybt on tsu drimlen, bakumt er mitn shtekele fun *Perets dem dirizhor iber der noz: "*reb *zayt-zhe-moykhl, shteyt oyf tsu *slikhes". *khevre *klezmer hobn den zaytn fun *Shaye-Dovidn? me tut im, vos me tut keyn yidn nisht. me *ganvet avek bay im di kanefolye, amol shmirt men im on dem smitshik mit puter, me leygt im arayn a kats in sheydl - un *Shaye-Dovid zol dos iberkern di tsung! a shtiler yid, a "farbisener" - zogn oyf im *khevre *klezmer un tuen im tsum toyt.
mer fun ale dekutshet im "*Perets der dirizhor" far zayn frumkayt. *Perets iz a yungerman a shtshogel mit a gel untergeshoyrn berdl, mit klayen oyf di hent, halt zikh far a groysn muziker, "sotshinyaet notn" un makht *beys dirizhirn azelkhe onshteln mitn orkester, az me kon shtarbn! bay *Peretsn arbet nisht nor dos shtekele - bay im arbetn di hent, un der kop, un di oygn, un di bremen, un di noz, un di fis, un vos ir vilt. dos shpiln, zogt er, makht im nervez. nor *khevre *klezmer ruft es *meshuge. in zayn *meshugas lozt er oys, meynstns, tsu *Shaye-Dovidn. im lozt er nisht op oyf keyn minut. "*reb *zayt-zhe-moykhl" - keyn ander nomen hot er nisht baym "dirizhor".
- *reb *zayt-zhe-moykhl, farshpilyet di kapote.
- *reb *zayt-zhe-moykhl, bahalt di *tsitse.
- *reb *zayt-zhe-moykhl, ir kont shoyn geyn davnen.
- *reb *zayt-zhe-moykhl, vifl kapitlekh *Thilim hot ir shoyn haynt arayngeshlungen oyfn nikhtern hartsn?
*khevre *klezmer vern tseshmoltsn funem geln dirizhors *khokhmes, un *Shaye-Dovid der sekundnik - sha, glaykh vi nisht im meynt men. a fartrogener *malekh.
voynen voynt *Shaye-Dovid in ek shtot, ergets bay a *goy, kokht zikh aleyn op dos esn in a tepele un tut aleyn altsding, vos me darf. zumer kont ir im bagegenen geyn funem mark mit a dinye oder mit a retekh untern orem. geyt shtile trit, der kop aropgelozt arop, un gekumen aheym, zetst er zikh avek oder davnen, oder zogn *Thilim shtilerheyt oyf a *nign, un tsvey mol a vort, vi zayn shteyger iz: "*ashrey ashrey, hoish hoish, asher asher loy loy, holekh holekh - *ashrey hoish asher loy holekh, *ashrey hoish asher loy holekh"... a shtiler *bal-tshuve!
plutsem vakst oys undzer shtiler *bal-tshuve mit a gantsn kop hekher, un plutsem khapt er zikh oyf, vert munter, lebedik un freylekh.
dos iz inem tog fun *Simkhes-toyre.
ver rayst zikh arayn a fartiker, a farknakter mit di hulyakes in shul arayn, *beys der *oylem iz nokh nikhter un davnt nokh? ver shlept op dem *khazn funem *omed un shtelt avek oyf zayn ort Alik dem mekhanik, az er zol zikh tsebomken oyf zayn basover shtime un *khevre hulyakes zoln im unterhelfn mitn gantsn parad? ver shtelt zikh avek baym *orn-koydesh oysteyln di *psukim fun "*Ate-horeyso" tsvishn di hulyakes?
keyner nisht, nor *Shaye-Dovid der *klezmer. ot der shtiler *bal-tshuve, vos me hert fun im keyn hoykh vort a gants yor, iz dos mit a mol gevorn a gantser brekher, a komandir, a redlfirer. er ruft aroys mit a *nign di *khevre hulyakes eyntsikvayz un iz *mekhabed yedn mit a *posek fun "*Ate-horeyso":
- iz men *mekhabed *hatoyroni *reb Alik mekhanik mitn ershtn *posek fun *Ate-horeyso!
- iz men *mekhabed *hatoyroni *hasandler *reb Kopl *bal-moyekh mitn tsveytn *posek fun *Ate-horeyso!
- iz men *mekhabed *hatoyroni *hasamovarnik *reb Mendl der blekhener mitn dritn *posek fun *Ate-horeyso!
un azoy vayter. men iz shtarker fun ayzn, az me halt dos oys! nor me hot geduld. me lakht un me kukt, vos vet zayn vayter. der *oylem veyst shoyn frier, vos vet zayn vayter. me gedenkt dos fun farayorn *Simkhes-toyre; me veyst az nokhn oysteyln di *psukim fun *Ate-horeyso vet *Shaye-Dovid der *klezmer nemen oysteyln oykh di *hakofes tsvishn der *khevre hulyakes, mitn zelbn *nign un mitn eygenem *seyder, vemen di ershte un vemen di tsveyte un vemen di drite *hakofe, nor zikh lozt er oyfn *sof un git zikh aleyn oykh op *koved:
- iz men *mekhabed *hatoyroni *haklezmer *reb *Shaye-Dovid mit der letster *hakofe!
un nokhdem nemt men zikh ale *khevre hulyakes far di hent, un me geyt arum balemer a rod, un me zingt "*Oyzer-dalim", un me tantst, un me freyt zikh mit der *toyre, un mer fun alemen - *Shaye-Dovid der *bal-tshuve. er halt tsugetulyet di *seyfer-toyre noent tsum hartsn, vi me tulyet tsu a kind a treyst.
- freyt zikh, yidn, mit gots *toyre! - shrayt *Shaye-Dovid oyser zikh fun *hispayles. - hulyet, yidn, hulyet! keyner hot nisht aza *toyre!
un me freyt zikh mit der *toyre, un me tantst mit ir, un me hulyet, un me hulyet.