5: "undzere Brotskis" mit "undzere Roytshilds"

in a heysn zumertog, same in rekhtn bren fun datshe-sezon, iz fun *Kasrilevke keyn "Palestine" gegangen iber "*erets-Yisroel" undzer bakante "koleyke" *kimat a leydike, vayl s'iz geven nit keyn fraytik, nor a geveynlekher vokhediker tog, demolt, ven di *Kasrilevker datshnikes vos voynen in "*erets-Yisroel", zaynen nisht kleyn tsu geyn tsu fus.
in der "koleyke" zaynen gezesn nokh tsvey froyen - eyne an eltere, di andere a yingere, un beyde hobn geshmak gegenetst un gefokhet mit der *neshome far groys hits.
*Avreml der konduktor hot gedremlt, di ferdlekh hobn zikh gemakht vi zey forn, un di "koleyke" koym-koym vos zi hot geshlept zikh.
plutsem iz oysgevaksn, vi fun unter der erd, a frantevate tshikave aristokratish *bokherl fun a yor tsvey un tsvantsik, mit a vays aristokratish kapelyushl un mit shvartse aristokratishe vontselekh, hot a makh gegebn mitn aristokratishn shtekele tsum konduktor fun der "koleyke", er zol azoy gut un *moykhl zayn opshteln di ferdlekh, un hot gegebn a shprung arayn in der "koleyke", ober azoy aristokratish, azoy *beryesh, azoy flink, az es hot gehat dem zibetn *kheyn.
dernokh hot er zikh gegebn a zets avek oyf der tsveyter bank.
punkt akegn der madam mit ir tekhterl (di eltere iz geven di muter, un di yingere - ir tekhterl), un a leyg arayn di hant in der linker hoyzn-keshene un mit der anderer hant a drey di rekhte aristokratishe vontse, un *beys mayse gegebn aza aristokratishn kuk oyf der *yefeyfie, oyf dem sheynem mamzlkhn, az a meydl, vos iz nokh nit shtark farlibt in keynem, darf zayn shtarker fun ayzn, zi zol zikh nit farlibn *teykef umiyad in aza bravn aristokratishn *bokher.
far der madam iz dos dozike umgerikhte bagegenish geven an "*etsbe eloykim", a fatale bagegenish, un ir muterlekh harts hot bald ongehoybn tsu klapn un *nevies tsu zogn, az s'iz nit umzist, az s'iz a gotzakh...
un khotsh ir tekhterl iz shoyn *kimat a *kale, take mit irn a glid-geshvesterkindl, vi mir veln dos in gikhn gevor vern, fun destvegn iz zi geven hekhst tsufridn, vos der aristokratisher yungermantshik shist mit oygn oyf ir tekhterl, nemt zi durkh un durkh...
nor vi azoy makht men, az er zol zikh bakenen mit ir tekhterl, az zi iz nokh [aleyn] mit im nit rekht bakent?
iz zi gefaln oyf an *eytse (a mames harts): zi hot genumen zikh fokhen mitn fekher un a zog gegebn, vi tsu zikh aleyn, un *davke oyf rusish, oyf dem *Kasrilevker rusish, vos hot a *shem oyf der velt:
akh, kakoy goryatshe dyen sevadni! - sara heyser tog haynt iz!
hot di tokhter a kuk gegebn oyfn aristokratishn yungnman un hot farrikht der muters grayz:
- da otshen zharkay dyen!
hot shoyn der aristokratisher yungerman gehat a gelegnhayt arayntsumishn zikh mit a vort un oykh oyf rusish gevendt zikh tsu der mamzel:
- a un vas na datshe takzhe kharoshay vazdukh? - iz bay aykh epes oykh a gute luft oyf der datshe?
hot di madam fun destvegn nit derlozt, az di tokhter zol im entfern un hot zikh beser aleyn aroysgeshtelt (fort a mame!) un hot zikh ongerufn tsum yungnman vider oyf rusish un mit a *nign:
- na tsho nam vozdukh, kogda un nas yest dyengi? - tsu vos darfn mir luft, az mir hobn gelt?
dermit hot zi im, *aponim, gevolt ophakn di fligl, er zol zikh azoy nisht ibernemen.
nor aroysgekumen derfun iz gor epes andersh:
beyde kinder, der yungermantshik un dos mamzelkhl, hobn zikh ibergekukt un oysgeshosn mit aza gelekhter, az der konduktor fun der "koleyke", *Avreml der *balegole, hot zikh gemuzt oysdreyen tsu zey mitn *ponim, khapn a kuk:
"vos lakhn epes di aristokratn, a gute *kholyere oyf zeyer tatn?"
der shpits iz geven, az men iz tsugekumen tsu eyner fun di shenste un raykhste datshes in "Palestine", hot men zikh gants varem opgezegnt un shtark-shtark gekvetsht di hent, un di madam hot halb-ofitsyel farbetn dem aristokratishn yungnmantshik tsu zikh: "pazhaleste, bez tseremoni!"
un dos sheyne mamzelkhl hot azoy lib geshmeykhlt un hot bashenkt dem yungn kavalir mit azelkhe vareme blikn fun ire sheyne *kheynevdike oygn, az ven der yunger *bokher, der aristokrat, zol zayn fun ayzn un zayn harts fun shteyn, volt es oykh badarft tseshmoltsn vern, azoy vi vaks.

atsind badarfn mir dertseyln, ver iz geven ot-der yunger aristokrat un vos iz mit der madam geven azoy di *gedule, vos ir tekhterl hot zikh mit im bakent?

di groyse shtot Yehupets lebt in *toes.
zi meynt, az nor zi farmogt aristokratn milyonern.
di groyse shtot Pariz meynt, az nor zi farmogt aristokratn-milyardern.
a *svore, az in *Kasrilevke hobn mir zikh undzere eygene aristokratn, undzere eygene Brotskis mit undzere eygene Roytshilds.
nor vos den?
azoy vi altsding, vos *Kasrilevke farmogt, farmogt zi in klenern mosshtab, *al-keyn zaynen undzere Brotskis kleyne Brotskelekh un undzere Roytshilds - kleyne Roytshildlekh, un zey zaynen vert bashribn tsu vern mit zeyere biografyes, punkt vi es vern bashribn ale milyonern un ale milyardern fun der gantser velt.
dos iz a *klal - un es veys a mindst kind, - az ale groyse mentshn fun der velt zaynen a mol geven kleyn, dernokh ersht zenen zey oysgevaksn un *nisgadl gevorn.
di amerikaner groyse milyardern, *lemoshl, hobn lib tsu barimen zikh tsen mol a tog, vi kleyn zey zaynen a mol geven.
bay an amerikaner aristokrat iz a *koved un a *gadles tsu dertseyln far yedn intervyuer, az in der yugnt hot er getrogn zek oyf di pleytses, oder gazetn tsu farkoyfn, hot gehandlt mit "netshes". undzere *Kasrilevker aristokratn haltn nisht fun der doziker *mide.
*aderabe, a *Kasrilevker milyarder, az ir vet im a freg ton vegn zayn *yikhes, vet er aykh dertseyln *guzmes, az zayn zeyde iz geven a *rov un zayn elter-zeyde - a *goen, un zeyer gantse *mishpokhe - loyter *rabonim, *geoynim un *negidim, *gvirim *mefursomim.
zey farhakn aykh azoy dem kop mit zeyer *yikhes un shrekn aykh azoy shtark on mit zeyer aristokratizm, az es falt on oyf aykh a *pakhed,
un ir klert zikh: "veys zey der guter yor - *efsher kumen zey take aroys der ruekh veys zey fun vemen?"...
undzere aristokratn, milyonern un milyardern, ikh meyn undzere *Kasrilevker [Brotskis] [mit] [undzere] [*Kasrilevker] Roytshilds,
zaynen oykh geven a mol gants kleyne mentshelekh, un zeyer *shvakh muz gezogt vern.
zey hobn zikh aleyn mit zeyere eygene *koykhes durkhgeshlogn un mit der tsayt shtark-shtark aroyfgearbet zikh, gevaksn un oysgevaksn un genumen ibershtaygn un aribershmaysn eyns dos andere *hen in *ashires, *hen in *tsdoke, *hen in sheyne *shidukhim, un *mi yedeye, vos fun zey kon nokh a mol oysvaksn!
di gantse velt, *lemoshl, veys dem *yikhes fun di *emese Roytshilds, az zey shtamen fun Frankfurt un az zeyer elter-zeyde iz geven frier a *khalfn, dernokh a *malve, dernokh a bankir, vos farlayt gelt.
undzere *Kasrilevker Roytshilds shtamen nit fun Frankfurt.
shtamen shtamen zey take fun *Kasrilevke *gufe, nor vayl zeyer elter-zeyde iz oykh *kol-yomev geven a *khalfn, geshtanen mit a tishl in *Kasrilevker mark, un gebitn kerblekh oyf tseners un tseners oyf groshns, hot men deriber zayne kinder un kinds-kinder gekroynt mitn nomen "di Roytshilds".
zey, di kinder, zenen shoyn keyn *khalfonim nit geven, mit keyn tishl in mark nit geshtanen, nor mit *halvoe hobn zey zikh farnumen, mit *halvoe farnemen zey zikh nokh haynt un mit *halvoe veln zikh farnemen oykh zeyere kinder un kinds-kinder - *kol-zman es vet ekzistirn oyf der velt ot dos paskudne *min, vos men ruft dos "gelt", un *kol-zman es veln zikh gefinen azelkhe mentshn, vos veln aykh farzetsn, ikh bet aykh iber ayer *koved, di hoyzn, abi ir zolt zey layen gelt...
az s'vet zikh makhn, ir vet kumen itst in dos banayte, moderne *Kasrilevke, vet ir oyf der "gebrikeveter gas" derzen a tsveygorndikn moyer mit a groysn shild iber der gantser vant, mit groyse goldene *oysyes: "Yefim i Boris Gingold. bankirskaya kontara".
oyf undzer yidish *loshn vet dos heysn azoy sheyn, vi "*Khayim un *Borekh Gingold. bankgesheft".
zolt ir visn, az dos zaynen undzere *Kasrilevker Roytshilds.
ay di *kashe: fun vanen hot zikh tsu zey genumen der nomen Roytshild, az heysn heysn zey gor Gingold?
kon men dos aykh farentfern mit a videranand, vi der shteyger iz: *lemay vos vet ir zogn deroyf, az akurat akegn di Roytshilds shteyt nokh a shenerer moyer mit nokh a shenern shild, mit nokh gresere goldene *oysyes ongeshribn *befeyresh, un oykh oyf rusish: "lyesnaya torgovlya bratyev Dembo";
dos heyst: "holts-gesheft fun di brider Dembo";
- fun destvegn tut a freg a mindst kind: "yingele, vemens shtub iz dos?" - vet aykh dos mindst kind entfern: "ot di shtub vemens? - Brotskis".
oyb aykh interesirt di byografye fun di dozike Brotskis, vos heysn Dembo oder der *yikhes fun di brider Dembo, vos rufn zikh Brotski, kon es do dertseylt vern in kurtsn ot azoy:
in Sukholyesye, iz a shtetl nit vayt fun *Kasrilevke, vos hot a mol gehert tsum graf Shtrembo-Rudnitski, iz geven a yid a shafer, an oyfzeer oyf di *pritsishe velder, vos geheysn hot er *Arn, nor gerufn hot men im Demb, vayl er iz geven, nit oysgeredt zol zayn, a yid a prostak, a dorf[s]man, a hoykher, a gezunter, a demb.
getrogn a grobn, a *goyishn *beged, mit a shtrikl arumgebundn, un a por hoykhe shtivales, gekent oyf oysnveynik ale beymer fun ale sukholyeser velder, gehit dem grafs guts, vi a getrayer hunt, un iz geven baym graf aza *khoshev, az er hot ongezogt in zayn *tsavoe di kinder, az der yid *Arn un dem yidns kinder zoln blaybn bay zey shafers *kol-zman es veln shteyn di velder fun Sukholyesye un *kol-zman es vet ekzistirn der nomen Shtrembo-Rudnitski.
un vi der *minheg-hooylem iz, hobn dokh *mistome di *yorshim funem graf Shtrembo-Rudnitski zikh farshpilt in kortn
un farkoyft, gemakht a *tel fun ale sukholyesyer velder, un *Arns kinder hobn gemuzt ariberpeklen zikh fun vald in shtot arayn, zikh bazetst in *Kasrilevke.
un vayl nit zey un nit zeyere kinder hobn nisht gevust keyn zakh, *akhuts vald un *akhuts gehilts, iz zeyer gesheft gevorn nor vald un gehilts - *ad hayoym haze.
un es hot zey *matsliekh geven, un zey zaynen gevaksn alts hekher un hekher, un mit zey iz gevaksn oykh zeyer nomen.
*tkhiles hot men zey gerufn "di vald-mentshn", dernokh - "di hiltserne yidn", "di dembenyates", dernokh - "di brider Dembo", dernokh, - "di naye *negidim", "di milyontshikes", un ersht dernokh, az zey hobn ongehoybn oysfaynen zikh, aroysgeyn mit a sheyner *nedove, ton groyse *shidukhim, shmaysn un aribershmaysn di Roytshilds, - hot zey di shtot gekroynt mitn nomen: "undzere Brotskis".
es iz shver tsu zogn, ver fun zey iz raykher: "undzere Roytshilds", tsi "undzere Brotskis"?
zeyer gelt hot nokh keyner nit getseylt.
nor mir dakht, az vos zey felt tsu di *emese Brotskis mit di *emese Roytshilds, volt es gemegt undz alemen tsukumen.
zeyer raykhkayt iz vi a mol.
a mol zaynen "undzere Roytshilds" raykher, a mol "undzere Brotskis".
es vendt zikh, ver es shtelt zikh oys shener far der shtot.
un vayl yeder fun zey vil aribershtaygn in aristokratizm, aribershmaysn eyns dos andere, deriber konkurirn undzere *Kasrilevker milyonern un milyardern un shmaysn zikh oyf vos di velt shteyt.
*lemoshl, zogt [a] Roytshild, az s'iz im shver yidish reydn - barimt zikh [a] Brotski, az er farshteyt nit keyn vort yidish.
un dos iz in *Kasrilevke a *simen fun aristokratizm.
oder es hot zikh getrofn a *mayse bay di Roytshilds, a zundl hot zikh farshpilt in kortn un *gepatert, zogt men, a gantsn hunderter - hot bay di *gvirim, bay di Brotskis, a zundl farshpilt tsvey hunderter.
oder es hot zikh getrofn nokh a *mayse: bay di Roytshilds hot a shnur "geflirtevet" in oysland in di beder mit epes a vild-fremdn yungnman *bifresye, un es hot gekokht dermit di velt - hot bay di naye aristokratn, bay di Brotskis, oykh in oysland bay di beder un oykh *bifresye "geflirtevet" a shnur mit tsvey vild-fremde yungelayt...
aristokratn, az zey shmaysn zikh, iz far der shtot a *mayle, vorem az me halt in shmaysn zikh, shmayst men zikh shoyn in altsding.
*lemoshl, *Kasrilevke vet keyn mol nisht fargesn yenem vinter, *beshas es hobn gebushevet di groyse frest, oremelayt nebekh zaynen gefaln, azoy vi flign, - iz gevorn a *vayetsaku: "staytsh, vu zenen undzere *gvirim? undzere Roytshilds mit undzere Brotskis?
vos shvaygn zey?!" hobn zikh di Roytshilds derbarmt un hobn arayngeshikt fun mark etlekhe furn shtroy oyf tsu baheytsn di gefroyrene.
vos zhe hobn geton, meynt ir, di Brotskis? - hobn zey genumen un hobn arayngeshikt, fun zeyere eygene velder take, etlekhe gantse furn mit holts un geteylt holts umzist far di oremelayt fun shtot,
vemen a funt un vemen tsvey funt.
oder vos hot gefelt yenem *Peysekh, *beshas di Roytshilds hobn zikh tselozt un hobn, *a khuts *moes-khitim, arayngeshikt a halbe *meye zeklekh kartoflyes far oremelayt oyf *Peysekh?
zenen zikh *meyashev di Brotskis: "ir git kartoflyes? mit veln gebn shmalts tsu di kartoflyes!"
un men iz gegangen un me hot geefnt groyse tep mit shmalts un me hot geteylt di oremelayt shmalts.
*kol-dikhfin - itlekhn a lefele shmalts, un oyf a *mishpokhe - a groyse lefl, oyb me hot bavizn tsu brengen a papir funem *rov, az di *mishpokhe bashteyt nisht vintsiker vi fun finf *nefoshes.
fun shtot iz di konkurentsye mitn shmaysn zikh aribergeshmisn gevorn in dorf, oyf der datshe.
"Palestine" hot geefnt far "*erets-Yisroel" ire toyern, un di farshmakhte *erets-yisroeldike datshnikes hobn opgelebt.
vi azoy iz dos geshen?
ot vi azoy: eyn mol in a zumer hobn "undzere" Roytshilds oysgeboyt in "Palestine" an eygene datshe (oyf a *goys nomen, geveynlekh). ober a datshe!
mit a verande un mit shtakhetn, gefarbte grine shtakhetn, un a gortn hobn zey geflantst, gezetst agresn, un vaymperlekh un vaynshl un karshn.
un hobn geefnt dem gortn far ale *Kasrilevker datshnikes, vos oyf der zayt barg, frank un fray - gants "*erets-Yisroel" kon kumen *shabes bay tog shpatsirn in gortn!
ober nor *shabes. in mitn vokh - azas!...
zaynen zikh *meyashev "undzere" Brotskis, take bald oyfn andern zumer, un geyen un shteln avek nokh a shenere datshe mit nokh a shenere[r] verande un mit nokh a gresern gortn, oykh in "Palestine" un oykh oyf a *goys nomen, un oykh mit agresn un mit vaymperlekh un mit vaynshl un mit karshn, un hobn genumen un hobn *befeyresh gelozt oysrufn in shtot, in ale *bote-midroshim, az der gortn zeyerer iz ofn far ale yidn nisht nor dem tog *shabes - ale teg fun a gantser vokh, nor *bitnay - me zol zikh tsu di beymlekh nisht tsurirn, di *peyres nisht raysn un oyfn groz nisht tretn...
vi meynt ir ober, az me lozt arayn, a shteyger, "*erets-yisroeldike" datshnikes in a gortn, un zey derzeen groz, - zol men nisht aropvarfn di kapote un nisht avekzetsn zikh oyf der erd?
tsi, a shteyger, yidishe kinder hobn derzen far zikh grine agresn, royte vaymperlekh, dershmekt karshn - vet men kukn un me vet shvaygn?...
hot men dem gortn arumgegrayzet mit a parkan, oyf di shtakhetn ongeshlogn tsvyekes, oyfn toyer ongehangen a shlos, un es iz aroys a "prikaz", az *mehayoym vehale, *tomer vet zikh dervegn emetser fun "*erets-Yisroel" arayntsutretn tsu zey oyf der datshe, vet men im iberbrekhn hent un fis, aroysshlogn a tson un onreytsn oyf im di hint...
*beemes zaynen di hint geven nor a fantazye, a strashidle oyf optsushrekn dem *oylem;
nor dos hot geholfn mer fun altsding.
*Kasrilevker yidn hobn faynt hobn tsu ton mit hint...

--> 6: me kon nit visn vemens morgn s'iz